Bakı, 23 noyabr, Emil Eyyubov, AZƏRTAC

Azərbaycan müalicə-sağlamlıq turizmini inkişaf etdirməyə çox geniş imkanlar açan təbii sərvətləri ilə zəngin ölkədir. Odur ki, təbii sərvətlərin mənimsənilməsi və onlardan turistlərin cəlb edilməsində istifadə olunması sahəsində başqa ölkələrin təcrübəsini öyrənmək bizim üçün daha maraqlıdır. Bu yaxınlarda Başqırdıstanda olarkən Azərbaycan üçün ekzotik sayılan qımızla müalicə terapiyası barədə öyrəndik. Bu respublikada milli içki sayılan qımız insan sağlamlığına xidmət edir. Burada hətta qımızın müalicəvi amillərinə əsaslanan ixtisaslaşdırılmış “Yumatovo” klinikası fəaliyyət göstərir. Digər şəfa ocağının – “Krasnousolsk” balneoloji kurortunun timsalında isə yerli mineral sular və lil palçığının nadir xüsusiyyətlərindən söhbət açacağıq.

At insanın dostudur

Azərbaycan və Başqırdıstanı “Nordstar” aviaşirkətinin cəmi 2,5 saatlıq birbaşa aviareysi birləşdirir. Buna görə də sağlamlıq sahəsində və turizmin digər növlərində qarşılıqlı mübadilə görünən perspektivə malikdir. Ufa aeroportuna çatdıqdan dərhal sonra biz “Yumatovo” sanatoriyasına yollanırıq. Paytaxtdan 40 kilometr cənub-qərbdə, yaşıl massivdə yerləşən müalicə mərkəzi qədim olmaqla yanaşı, həm də Rusiyada yeganə sanatoriyadır ki, burada təbii qımızla ilboyu müalicə almaq olar.

Əlbəttə, biz də çoxları kimi eşitmişdik ki, qımız at südündən alınan içkidir. Lakin bu vaxtadək onun dadına baxmamışdıq. Sanatoriyaya yerləşən kimi ilk olaraq mütəxəssislərdən bu içki barədə əyani məlumat toplamağa başladıq. Sanatoriyada müalicə alanlara qımız paylanan şöbəyə yaxınlaşdıqca havada bizim ayrana bənzər, hətta daha kəskin qoxu hiss olunur. Bu, təəccüblü deyil, çünki qımız at südünün xüsusi mayalanmanın təsiri altında qıcqırması nəticəsində yaranır. Sonda qoxusu və görünüşündən ayrana oxşar süd rəngli içki alınır. Lakin dadına baxanda təəccübləndik: o, daha çox uşaqlıqdan tanıdığımız kvasa oxşayırdı, üstəlik bir az da şirin idi. Çox xoşagələn təravətli turşa-şirin dadı qaymaqlı teksturası ilə birgə Başqırdıstanda demək olar ki, hər mağazada satılan qımızı daha da məşhurlaşdırır. Lakin bu içki təkcə dad keyfiyyətinə görə dəyərləndirilmir. Yüksək qidalı xüsusiyyətlərə malik qımızın hazırlandığı at südü öz tərkibinə görə ana südünə son dərəcə yaxındır. Özü də onun qidalılığı təkcə süd şəkərinin miqdarına görə deyil, həmçinin insan orqanizmində normal həyat fəaliyyətinin saxlanılmasında mühüm rol oynayan zülalların, yağların, vitaminlərin keyfiyyəti ilə izah olunur.

“Yumatovo” sanatoriyasının həkim-terapevti Lyutsiya Mineyevanın sözlərinə görə, qımız “canlı” içkidir. O, özündə bioloji aktiv maddələri, B, PP, C, A, E vitamin qruplarını, zülallarla bağlı olan, onların daha yaxşı mənimsənilməsinə şərait yaradan mikroelementləri birləşdirir. Bu içki turşluq dərəcəsindən, yəni tərkibindəki süd şəkərinin miqdarından asılı olaraq, üç növə - zəif, orta və tünd növlərə bölünür. Qıcqırmanın birinci günü içki yumşaq olur, üçüncü gün isə tündlüyünü artırır. Bu müddətdən sonra artıq müalicə məqsədləri üçün istifadə olunmur.

Beləliklə, qımız xroniki qastrit, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, xroniki xolesistit xəstəliklərinin müalicəsi zamanı təyin edilir. O, mədənin sekresiya və hərəkət fəaliyyətini tənzimləyir, bağırsaq peristaltikasını gücləndirir, bağırsaq çöplərinə qarşı bakterisid təsirə malikdir. İştahasızlıq, qanazlığı, tənəffüs orqanlarının qeyri-vərəm xarakterli xəstəlikləri zamanı tətbiq olunur. Habelə ağciyərlərin fəaliyyətini yaxşılaşdırır, maddələr mübadiləsini normallaşdırır, oksidləşmə-bərpa proseslərini gücləndirir, ürək-damar xəstəliklərini müalicə edir, əsəbləri sakitləşdirir və insanın immunitetini artırır. Lakin onu da nəzərə almaq lazımdır ki, qımızla müalicə sadaladığımız xəstəliklərin remissiyası zamanı tətbiq olunur və kəskinləşmə mərhələsində əks-təsir göstərir.

Təbiətin gücü

“Yumatovo” sanatoriyasının nadirliyi ondadır ki, burada müalicə ilboyu aparılır. Bu səbəbdən yay aylarında kompleksin ərazisində at südündən quru süd tozu istehsal edilir və qışda ondan qımız hazırlanır. Ölkədə analoqu olmayan vakuum-çiləmə üsulu ilə qurutma zamanı at südünün faydalı xüsusiyyətləri qorunub saxlanılır.

Kursun əvvəlində həcmi tədricən 200 millilitrədək artırılan 100-150 millilitrlik, birdəfəlik doza təyin olunur. İçkinin qəbul vaxtını, dozasını və tündlüyünü həkim hər xəstəyə fərdi şəkildə təyin edir. Mütəxəssislər qımız terapiyanın effektiv təsiri üçün azı 10 gün vaxt ayırmağı məsləhət görürlər. Sanatoriyada bir gün qalmaq, qidalanma və prosedurların qəbulu 70 manata (2500 rubl) başa gəlir. Qımızdan əlavə, “Yumatovo” sanatoriyasında pasiyentlərin müalicəsi üçün kompleksin ərazisində hasil olunan kalsium-sulfat mineral sulardan istifadə edilir. Suyun qəbulu mədə-bağırsaq orqanları traktının hərəkət və sekresiya funksiyalarını yaxşılaşdırır, maddələr mübadiləsini tənzimləyir.

Başqırdıstanda hidroterapiyanın imkanları ilə daha yaxından tanış olmaq məqsədilə digər şəfa ocağına “Krasnousolsk” balneoloji kompleksinə - respublikanın su və palçıq müalicəsi üzrə ixtisaslaşan ən iri kurortuna yollanırıq. Bu kompleks Ufadan təxminən 120 kilometr aralıda, Ural dağlarından ayrılan qolun gözəl təbiətə malik guşəsində yerləşir. Buradakı böyük ərazidə qonaqların yerləşdirilməsi üçün doqquz səliqəli korpus və müalicə-sağlamlıq prosedurlarının aparılması, həmçinin istirahət edənlərin asudə vaxtlarının təşkili üçün bir neçə bina var. 1924-cü ildə əsası qoyulan bu kompleksə Rusiyadan və xarici ölkələrdən ildə 20 min insan gəlir.

Başqırdıstan şəfa ocağının məşhurluğunun əsas sirri qiymətli təbii nemətlərdə - mineral sular və müalicəvi lil palçıqlarındadır. Onların köməyi ilə orqanizmin bütün fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq mümkündür. Kompleksin ərazisində dörd növ mineral su - Yesentuki və Krainka tipli zəif radon-xlorid-natriumlu və sulfat-kalsium-maqneziumlu içməli sular, Matsesta tipli vannalar üçün xlorid-natriumlu və hidrogen-sulfidli su bulaqları yerləşir. Buradakı təbii göldən müalicəvi lil palçıqlar çıxarılır. Bu qədər təbii amillərin bir yerdə çuğlaşması “Krasnousolsk” kurortunun nadirliyi barədə danışmağa əsas verir.

Çoxprofilli müalicəvi-sağlamlıq sanatoriyası dayaq-hərəkət aparatı xəstəlikləri olan pasiyentlərin müalicəsində, həzm orqanlarının, əsəb sisteminin, dəri və dərialtı birləşdirici toxumaların, tənəffüs orqanlarının, uroloji və maddələr mübadiləsinin pozulması ilə müşayiət edilən ginekoloji xəstəliklərin müalicəsi üzrə ixtisaslaşıb.

Şəfaverici tandem

“Krasnousolsk” kompleksini mübaliğəsiz olaraq, Avropa səviyyəli kurort adlandırmaq olar. Yaşayış korpuslarında otaqlar rahatlığına və təchizatına görə dördulduzlu otellərdən heç də geri qalmır. Qidalanma “İsveç stolu” tipində keyfiyyətli və müxtəlif çeşiddə təşkil olunub. Sanatoriyada Rusiya və Qərbin aparıcı şirkətlərinin yeni texnologiyaları ilə təchiz edilən, 200-dən çox müalicəvi və SPA prosedurlarını yerinə yetirə bilən güclü müasir müalicə-diaqnostika bazası yaradılıb.

Bizə “Krasnousolsk” kompleksinin müalicəvi sularının bir neçə növünü öz üzərimizdə sınaqdan keçirmək imkanı nəsib oldu. Hidrogen sulfidli su ilə vanna qəbul etdik. Belə vannalar periferiya damarlarının tonusunu artırır, qanın periferiyadan ürəyə gedən damarlara axmasına kömək edir, hipofizar-böyrəküstü sistemini stimullaşdırır. Bu suyun qoxusu çox hiss olunur, vanna qəbulu isə avtomatlaşdırılıb. Pasiyent daxil olduqdan 10 dəqiqə sonra xüsusi quraşdırılan taymer qapağı açaraq suyu boşaldır, bu isə o deməkdir ki, prosedur artıq başa çatıb. Vannadan sonra iki saat ərzində duş qəbul etmək məsləhət görülmür və bu da suyun müalicəvi təsirini gücləndirməkdən ötrüdür.

Kompleksin zəif radon-xlorid-natriumlu və sulfat-kalsium-maqneziumlu içməli sularına gəlincə, onlar şortəhər və acı tamı ilə “Yumatovo” sanatoriyasının müalicəvi sularına çox bənzəyir. Bu, suyun tərkibində yüksək miqdarda həll olan minerallardan və onların müalicəvi dəyərlərindən xəbər verir. Maraqlıdır ki, burada cəmi 15 hektarlıq ərazidə yer təkindən 100-dən çox mineral su bulaqları qaynayıb üzə çıxır. Əsasən 11 və 12-ci bulaqlardan çıxan müalicəvi-içməli mineral sular daha geniş istifadə olunur. 11-ci bulağın suyu xlorid-natriumlu tərkibi və minerallığının orta göstəricisi ilə səciyyəvidir. Bu mineral iltihab əleyhinə və xəstəliyi sovurma xüsusiyyətinə malikdir, həzmi və maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırır, mədənin sekresiya fəaliyyətini tənzimləyir, bağırsaqların işləməsini normallaşdırır. 12-ci bulaqdan çıxan sulfat-kalsium-maqneziumlu hidrokarbonatlı suyun isə ödqovucu, sidikqovucu və qarnı işlətmə xüsusiyyəti var. Qaraciyər, öd yolları xəstəlikləri, normal və yüksək sekresiyalı xroniki qastrit, mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, maddələr mübadiləsi pozuntusu zamanı təyin edilir.

Təbiətin qiymətsiz neməti kimi mineral lil palçıqlarının da adını çəkə bilərik. Bu palçıqların tərkibi böyük miqdarda üzvi və qeyri-üzvi maddələrlə – natrium, maqnezium, kalsium, yod və dəmirin xlorid-sulfat birləşmələri, həmçinin hidrogen-sulfid, karbon, metan qazları ilə zəngindir ki, bu da onların yüksək bioloji fəallığını göstərir.

“Krasnousolsk” sanatoriyasının fizioterapiya şöbəsinin müdiri Renat Axmadeyev deyir: “Palçıq müalicəsi ağrısız, xəstəliyi sovurma, iltihab əleyhinə və bakterisidlik xüsusiyyətlərinə malikdir, zədələnmiş toxumaları bərpa edir, immuniteti artırır. Bütün revmatizm xəstəlikləri, oynaqlarda iltihab prosesləri, müxtəlif yapışmalar, qarın boşluğunda infiltrasiya, travmalar nəticəsində yaranan, xroniki və kəskin iltihab prosesi, dəri, ginekoloji, uroloji və digər xəstəliklər zamanı çox gözəl nəticələr verir”.

Yeri gəlmişkən, kim istəsə, sanatoriyadan lil palçığı alıb apararaq, müalicəni ev şəraitində davam etdirə bilər.

Sözardı əvəzi

Sonda qeyd etmək istərdik ki, bu yerlərin əlverişli hava şəraiti bərpa dövründə vacib mərhələ sayılan iqlim terapiyası almağa da ilboyu imkan yaradır. Hər iki sanatoriya – həm “Krasnousolsk”, həm də “Yumatovo” təbiət qoynunda əlverişli yerləşməsi ilə səciyyələnir. Hər iki kurortun kompleks müalicəsinə daxil edilən iqlim terapiyası sanatoriya-kurort müalicəsinin daimi fonu kimi onun səmərəliliyinə müsbət təsir göstərir.

Fotolar E.Feliksə məxsusdur.