- Bu gün Azərbaycan dövlətçiliyi yeni sınağa məruz qaldı. Bu hadisələr dövründə Azərbaycan dövlətçiliyinin qorunması naminə qurban gedən, şəhid olan Vətən əsgərlərinin ailələrinə, yaxın adamlarına başsağlığı vermək istəyirəm. Çünki onlar müqəddəs iş uğrunda öz canlarını fəda etmişlər və sözsüz ki, tarix, Azərbaycan xalqı onların bu xidmətini unutmayacaqdır.

Baş vermiş hadisələrə qiymət vermək istədikdə bir faktı ön plana çəkmək lazım gəlir. İlk baxışda elə görünə bilər ki, bu hadisələr lokal xarakter daşıyırdı. Lakin hadisələrə diqqətlə nüfuz etdikdə görürük ki, bunlar ətraflı ölçülüb-biçilmiş, hazırlanmış, ümumi ssenarinin, özü də uzun müddət davam edən ssenarinin müəyyən hissələrindən biri idi. Bu ssenarinin vaxtında başa düşülməsində, diqqətlə izlənilib qiymətləndirilməsində Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin xidmətləri şəksizdir. Son hadisələr dövründə onun soyuqqanlığı, mən deyərdim ki, vəziyyəti qrossmeyster dəqiqliyi ilə qiymətləndirə bilmək bacarığı, hətta bizim aramızda hər hansı çaxnaşma təzahürləri olduqda, bizi çox səbrlə və müdrikliklə istiqamətləndirmək bacarığı bir daha təsdiq etdi ki, Azərbaycan dövlətçiliyi müdrik və təcrübəli əllərdədir. Hakimiyyətə qeyri-qanuni yollarla gəlmək istəyən adamların cəhdləri indiyə qədər bir neçə dəfə boşa çıxdığı kimi, bundan sonra da boşa çıxacaq, Azərbaycan dünyanın sivilizasiyalı dövlətləri sırasına daxil olacaqdır.

Hadisələr baş verən zaman Prezidentin bunu dinc yolla məcraya yönəltmək üçün maksimum səy göstərməsinin şahidi olduq. O, məsələni sülh yolu ilə həll etmək, qeyri-qanuni silahlı qurumları qan tökülmədən tərksilah etmək üçün ardıcıl danışıqlara əl atdı. Nüfuzlu adamları da bu işə qoşmağa cəhd göstərdi. Lakin təəssüf ki, qarşı tərəf bütün bu cəhdləri pozdu və belə bir faciə baş verdi. Sözsüz ki, bu faciə uzun müddət hakimiyyətə qanunsuz yolla gəlməyə adət etmiş adamların istəyi idi. Biz bunu bir qayda olaraq, hərbi müxalifət adlandırırıq. Həmin hərbi müxalifət son zamanlar Azərbaycanda siyasi mədəniyyətin,- əlbəttə, müəyyən dairələrdə,- zəifliyi ucbatından, demək olar, meydan sulayırdı. Təəssüf hissi ilə demək lazımdır ki, bir sıra siyasi təşkilatlar və siyasi partiyalar həmin hərbi müxalifətə əl altından, gizli şəkildə havadarlıq edir, onların qeyri-qanuni hərəkətlərinə bəzən rəvac verirdilər.

Doğrudur, hadisələr ərəfəsində, hadisələrin inkişafının onların xeyrinə olmadığını görən müəyyən qüvvələr hətta təmtəraqlı bəyanatlar verməyə də müvəffəq oldular. Lakin səlahiyyətli orqanların nümayəndələrinin çıxışlarında göstərildiyi kimi, əslində həmin siyasi partiyalar hərbi müxalifəti bu və ya digər formada dəstəkləyirmişlər. Partiyaların özlərinin fəaliyyətinə gəldikdə, onları müxtəlif qismə ayırmaq lazımdır. Partiyaların bir qismi bu dövrdə siyasi bitərəfliyə meyl edirdi. Onlar çalışırdılar ki, hadisələrin inkişafının sonunu gözləsinlər. Onlar hər iki tərəfin toqquşmasına və bundan bəhrələnməyə daha çox üstünlük verirdilər. Amma bayaq dediyim kimi, hərbi müxalifəti, hərbi qiyam yoluna qədəm qoymuş qüvvələri açıq-aşkar dəstəkləyən qüvvələr də var idi. Bütün bunlar onu göstərir ki, Azərbaycanda siyasi partiya quruculuğu praktikası son dərəcə zəifdir, bu proses ciddi siyasi ənənələrə söykənmir.

Partiyalarin bir qismi hakimiyyətə gəlməyin qanuni yoluna deyil, Konstitusiyaya zidd yollara üstünlük verir. Rəsul müəllimin qeyd etdiyi kimi, 1988-ci ildən bəri həmin siyasi təşkilatların bəziləri hakimiyyət üçün daim seytnot – siyasi macalsızlıq vəziyyəti yaratmaqla məşğul olmuşlar. Çalışmışlar ki, hakimiyyət həmişə dar məqamda işləsin və səhvlərə yol versin. Bunun nəticəsində də biz tarixin müxtəlif məqamlarında cürbəcür itkilərə, hətta torpaq itkilərinə məruz qalmışıq.

Əgər keçmişə nəzər salaraq öz nöqsanlarımızı diqqətlə gözdən keçirsək, görərik ki, baş vermiş faciələrdə bizim siyasi mədəniyətimizin kifayət qədər olmaması, siyasi partiyaların kifayət qədər vətəndaşlıq mövqelərində dayanmamaları da müəyyən rolunu oynamışdır. Məsələn, bir faktı qeyd etmək istəyirəm ki, hadisələr ərəfəsində partiyaların bir qismi guya tərəfləri barışdırmaq üçün özlərinin vasitəçilik missiyasını bizə təklif etdilər. Amma söhbət zamanı onlara heç cür sübut etmək mümkün olmadı ki, baş verən hadisələr kriminal xarakter daşıyır və bunları siyasiləşdirməyə ehtiyac yoxdur. Son dərəcə təəccübləndim ki, özlərini partiya adlandıran siyasi cərəyanların başçıları həmin hadisəyə ya dəqiq siyasi qiymət vermək istəmir, yaxud başa düşmür və ya həmin hadisəni özlərinin məhdud partiya mənafelərinə yönəltməyə çalışırlar.

Tamamilə aydın idi ki, hakimiyyətin nəzarətindən çıxmış silahlı dəstələr hakimiyyət çevrilişinə can atırlar. Siyasi təşkilatlar baş vermiş hadisəyə vətən naminə, dövlətçiliyi qoruyub saxlamaq naminə dəqiq siyasi qiymət verməli, necə deyərlər, hər şeyi öz adı ilə çağırmalı idilər. Amma onlar bu kriminal hadisələrə də siyasi don geyindirməyə, bir növ siyasi mənfəət əldə etməyə çalışdılar. Təbii ki, bu yanlış mövqe onlara izah edildi və düzgün mövqe tutmadıqları nəzərlərinə çatdırıldı.

Ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, baş vermiş qiyam Azərbaycanın siyasi mühitində elə bir ciddi dəstək almadı. Eyni zamanda, Azərbaycan dövlətçiliyinin başında duran şəxslərin, ilk növbədə Prezident Heydər Əliyevin düzgün düşünülmüş, taktiki cəhətdən son dərəcə yaxşı hazırlanmış siyasəti nəticəsində bu, elə bələyindəcə boğuldu və Azərbaycan dövlətçiliyi baş verə biləcək fəlakətdən xilas edildi. Xarici işlər naziri Azərbaycan dövlətinin beynəlxalq mövqelərinin, doğrudan da, nə qədər möhkəm olduğunu qeyd etdi. Lakin son zamanlar Azərbaycan dövlətinin mövqeyi barədə yaranan inamsızlıq hallarının indiki hadisələrdən sonra tamamilə aradan qalxacağına inanıram. Çünki oktyabrın 3-4-dəki hadisələr baş verərkən və o zaman şəxsən Heydər Əliyev şəxsi mərdlik nümunəsi göstərərkən bundan sonra həm Prezidentin, həm də Azərbaycan dövlətçiliyinin reytinqi bütün dünyada çox sürətlə qalxdı. Əminəm ki, indən sonra da oxşar hadisə baş verəcəkdir. Bəli, dövlətçiliyimiz möhkəm əllərdədir və Azərbaycan dövlətçiliyi quruculuğunun bundan sonra uğurla gedəcəyinə dərindən inanıram.

APARICI: Zaman fasiləsi bu gün bizim hər birimizə mart hadisələrini daha dəqiq təhlil etməyə imkan verir. Vəzifə, kürsü hərislərinin o vaxtkı hərəkəti, sözün həqiqi mənasında, təəccüb və təəssüf doğurur. AXC- Musavat cütlüyünün və bu gün də siyasi səhnədə olan digər partiyaların o vaxt dövlətçiliyin yox, silahlı dəstələrin tərəfində durması onların necə üzdəniraq demokrat olduqlarını tam aydınlığı ilə göstərdi.

İndiyədək susan, danışmayan bu qüvvələr öz məqsədləri üçün həmin olaylardan yararlanmağa çalışırlar. Həmişə yalandan, böhtandan, şərdən, şəbədədən sensassiyalar yaratmaq istəyən, ağı qara, qaranı ağ göən bəzi üzdəniraq müxalif ideoloqlarına, yazarlarına öz miskin qəhrəmanlarının həmin iclasda söylədiklərini, rəsul quliyevlərin, qabil hüseynlilərin mart hadisələri haqqında fikirlərini onların korlanmış yaddaşına, təkrar diqqətinə çatdırmaq lazım idi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti HEYDƏR ƏLİYEVİN müşavirədəki yekun sözündən: ...Qeyd etmək istəyirəm ki, biz hamımız baş vermiş hadisələrdən nəticə çıxarmalıyıq. Bu hadisələr Azərbaycana müəyyən zərbələr vursa da, bizim üçün yeni dərd, kədər gətirsə də, eyni zamanda, dövlətçiliyimizin möhkəm, qüdrətli olduğunu nümayiş etdirdi və bir daha göstərdi ki, ölkəmizdə, respublikamızda hər bir vətəndaş qanun-qaydaya, Konstitusiyaya, insan hüquqlarının qorunmasına riayət etməlidir. Bir daha hamı bilməlidir ki, zor işlətməklə respublikamızda nəyəsə nail olmaq mümkün deyildir. Biz demokratiya yolu ilə gedirik, gedəcəyik, demokratik proseslərin inkişafı üçün hər bir şərait yaradılacaqdır. Lakin zorakılığa, güc işlədilməsinə yol verilməyəcəkdir. Bu, bizim qanunlarımıza, beynəlxalq hüquq normalarına ziddir və biz bunlara yol verməyəcəyik.

Şübhəsiz, heç kəs istəməzdi, mən də istəməzdim ki, öz şəxsi hikkələrini, şəxsi niyyətlərini zor gücünə həyata keçirməyə çalışan adamlar gəlib respublikamızı belə faciəli vəziyyətə salsın və özləri də həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən məhv olsunlar. Amma bu, onların öz günahıdır və onlara havadarlıq edənlərin, onları qızışdıranların, onlardan alət kimi istifadə edənlərin günahıdır. Bunları deməklə mən bütün siyasi qüvvələrə, qruplara, partiyalara, təşkilatlara, ayrı-ayrı şəxslərə müraciət və xəbərdarlıq edirəm ki, bu yollardan əl çəksinlər.

Respublikamız ağır keçid dövrünü yaşayır. Dərin iqtisadi-sosial böhran içindəyik. Xalqımızın böyük bir qismi maddi-iqtisadi cəhətdən əzab-əziyyət çəkir. Respublikamızdakı bir milyondan artıq qaçqın bizim üçün böyük bir problemdir. Onların həyat tərzi, yaşayışı bizim diqqət mərkəzimizdədir. Ancaq, eyni zamanda, onlara lazımı qayğı göstərmək üçün bizə işləməyə imkan vermək gərəkdir. Qeyri-qanuni yollarla zənginləşmiş, qanunu pozan, mənəviyyatımıza zidd həyat tərzi keçirən ayrı-ayrı adamlar düşünməlidirlər ki, xalqın əksəriyyəti ağır vəziyyətdə yaşayır. Ağır vəziyyətdə yaşayanlar o kəslərdir ki, biz müharibə şəraitinə düşdüyümüz vaxtdan indiyədək respublikanın ağırlıqlarını öz üzərlərində aparırlar. Ona görə də bu hadisələr, bu faciə hər bir kəsə, hər bir siyasi quruma, hər bir ictimai təşkilata, hər bir siyasi partiyaya xəbərdarlıq kimi qəbul olunmalıdır.

Mən bir daha böyük məmnuniyyət hissi ilə qeyd etmək istəyirəm ki, xalqımız yenə ağır bir sınaqdan çıxdı. Həm də bu sınaqdan çıxmağa xalqımızın müdrikliyi, milli həmrəyliyi, inamı, dövlətçiliyə hörmət və ehtiramı kömək etdi. Mən Azərbaycanın bütün vətəndaşlarını bir daha həmrəyliyə dəvət edirəm. Azərbaycanın bütün siyasi qurumlarını, təşkilatlarını, partiyalarını bir daha həmrəyliyə dəvət edirəm. Azərbaycanın bu günü və gələcəyi naminə. Əminəm ki, biz bu böyük sınaqdan çıxaraq, respublikada vəziyyəti daha da sabitləşdirməyə və qarşımızda duran vəzifələri həyata keçirməyə nail olacağıq. Mən buna əminəm. Dövlətçiliyə, Azərbaycanın Konstitusiyasına, Azərbaycanın hüquqi dövlət qurumuna xalq tərəfindən göstərilən bu dəstək, hörmət və ehtirama görə bütün Azərbaycan vətəndaşlarına, Azərbaycan xalqına təşəkkürümü, minnətdarlığımı bildirirəm.

Bu ağır sınaq dövründə mərdlik və cəsarət göstərənlərə, xalqımızı bu böyük bəladan xilas edənlərə qəlbimdəki ən gözəl hissləri çatdırıb təşəkkürümü, minnətdarlığımı bildirirəm. Milli ordumuza, onun əsgərlərinə, zabitlərinə, hüquq-mühafizə orqanlarında fəaliyyət göstərən sədaqətli əməkdaşlara və bu ağır günlərdə çox zəhmət, əziyyət çəkmiş dövlət orqanlarına, vətəndaşlarımıza təşəkkürümü, minnətdarlığımı bildirirəm.

APARICI: Heydər Əliyev şəxsiyyəti, Heydər Əliyev qətiyyəti həmişə olduğu kimi, öz xalqına arxalanaraq daha bir dövlət çevrilişinə cəhd edən qara qüvvələrin qarşısını aldı. Son dövrdə müstəqilliyimiz üçün ciddi təhlükə törədə biləcək ən iri hərbi qruplaşma ləğv olundu. Azərbaycan xalqı tarix və dünya qarşısında yaşamaq haqqını təsdiq etdi. Ölkəmizin tarixində zorla, topla, tüfənglə hakimiyyətə yiyələnmək ənənəsinə son qoyuldu. Bu, müstəqillik yollarında ilk addımlarını atan Azərbaycan üçün tarixi bir mərhələ idi.