İQTİSADİYYAT
Azərbaycan iqtisadiyyatı 2010-cu ildə də dinamik inkişaf etmişdir
Bakı, 8 yanvar (AZƏRTAC). Əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş sosial-iqtisadi siyasətin ötən illərdə uğurla davam etdirilməsi nəticəsində Azərbaycanda makroiqtisadi sabitlik yaradılmış, ölkənin davamlı və tarazlı inkişafına nail olunmuşdur.
Ölkəmiz qlobal maliyyə böhranından cüzi itkilərlə çıxa bilmiş, iqtisadiyyatın bütün sahələrinin ahəngdar inkişafı öz axarı ilə davam etmişdir. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı rəqabət qabiliyyətinə görə bütün dünyada inkişaf etmiş iqtisadiyyat kimi qəbul edilir, təqdir olunur. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə həyata keçirilən sosial-iqtisadi islahatların sürətlənməsi iqtisadiyyatın daha da inkişafı üçün əlverişli imkanlar yaratmışdır.
2010-cu ildə sosial və iqtisadi sahədə artım meyillərinin davam etməsi Azərbaycanda həyata keçirilən mükəmməl iqtisadi strategiyanın mühüm uğurlarından xəbər verir.
2010-cu ildə reallaşdırılan mükəmməl iqtisadi strategiya islahatların davamlılığını təmin etmişdir. Həyata keçirilən düşünülmüş iqtisadi siyasət, sahibkarlığa dövlət dəstəyinin artırılması, rəqabət qabiliyyətinin təmin olunması, kompleks islahatlar iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinin əsas komponentləri olmuşdur. Yola saldığımız ildə sahibkarlığın inkişafı, biznes və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması, qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafı davam etmişdir. Vergi yükünün azaldılması və vergi prosedurlarının asanlaşdırılması, dövlət qeydiyyatında və sərhəd-buraxılış məntəqələrində “bir pəncərə” prinsipinin tətbiqi, sahibkarların investisiya layihələrinin güzəştli qaydada kreditləşdirilməsi özəl sektorun inkişafını daha da sürətləndirmişdir.
2010-cu ildə regionlarda mövcud olan iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə olunması və iqtisadiyyatın tarazlı inkişafı təmin edilmişdir. Bu da regionlarda infrastruktur sahələrinin bərpası və genişləndirilməsinə, yeni istehsal və emal müəssisələrinin istifadəyə verilməsinə gətirib çıxarmışdır. Dövlət proqramlarının icrası regionların sosial-iqtisadi inkişafına mühüm təkan vermişdir. Bütün bunlar dövlət başçısının regionların inkişafına göstərdiyi diqqət və qayğısının nəticəsidir.
Hər şey əldə edilən nəticələrlə ölçülür. İqtisadi və sosial tərəqqinin əsas keyfiyyət göstəricisi olan ümumi daxili məhsul istehsalı 2010-cu ilin on bir ayı ərzində 4,5 faiz və ya müqayisəli qiymətlərlə 1,4 milyard manat artaraq 36,6 milyard manata çatmışdır. Adambaşına 4096,4 manatlıq (5101,4 ABŞ dolları), yaxud keçən ildəkindən 3,2 faiz çox əlavə dəyər istehsal olunmuşdur.
Ümumi daxili məhsul istehsalı qeyri-neft sektorunda 5,9 faiz, neft sektorunda isə 2,6 faiz artmışdır. Bu müddətdə Azərbaycan sənayesində ötən ilin müvafiq dövrünün göstəricisindən 3,1 faiz çox məhsul istehsal edilmişdir. İqtisadiyyatda əldə edilmiş uğurlu göstəricilərdən biri əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitlərin artmasıdır. Hesabat dövründə iqtisadiyyata ötən ilin eyni dövründəki göstəricidən 15,2 faiz çox vəsait yönəldilmişdir. Bu vəsaitin yarıdan çoxu qeyri-neft sektorunun inkişafına sərf olunmuşdur.
İqtisadiyyatın digər sahələrində də göstəricilər artmışdır. Nəqliyyat sektorunda yük daşınması 3 faizdən çox, informasiya və rabitə xidmətlərinin həcmi 30,8 faiz artmışdır.
Bu müddətdə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin 8,5 faiz, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin 10 faizdən çox artması iqtisadi inkişafın bəhrəsidir.
2010-cu ilin 11 ayında əhalinin pul gəlirlərinin ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 12 faiz, ölkənin iqtisadi və sosial sahələrində muzdla işləyənlərin orta aylıq əmək haqqının 7,7 faiz artması məhz iqtisadi inkişafın nəticəsi kimi qiymətləndirilir.
2010-cu ildə neft-qaz sektorunda böyük uğurlar əldə edilmişdir. Azərbaycanda 51 milyon ton neft, 27 milyard kubmetr qaz hasil edilmişdir. Həmin ildə Azərbaycanda “Ümid” qaz yatağının kəşf edilməsi, ölkənin enerji potensialına böyük dəstək verəcəkdir.
Ölkənin dövlət və qeyri-dövlət təşkilatları və ayrı-ayrı fiziki şəxsləri ötən ilin yanvar-oktyabr aylarında 143 dövlətlə 22,5 milyard ABŞ dolları məbləğində xarici ticarət əməliyyatları aparmışlar.
Xarici ticarət dövriyyəsinin 17,4 milyard dollarını və ya 77,2 faizini ölkədən ixrac olunmuş mallar, 5,1 milyard dollarını (22,8 faizini) ölkəmizə idxal edilmiş məhsullar təşkil etmişdir. Ticarət əlaqələrinin 85,7 faizi və ya 19,3 milyard dolları uzaq xarici ölkələrlə, 14,3 faizi (3,2 milyard dolları) MDB üzvü dövlətləri ilə aparılmışdır.
2010-cu ilin 11 ayında taxıl və kartof istisna olmaqla qalan bitkiçilik məhsullarının və heyvandarlıq məhsullarının istehsalı 2009-cu illə müqayisədə artmışdır. 2011-ci ilin məhsulu üçün 973,1 min hektar sahədə şum qaldırılmış, 836,3 min hektar sahədə dən üçün taxıl, o cümlədən 602 min hektar sahədə buğda, 234,2 min hektar sahədə arpa səpilmişdir. 2011-ci ildə ölkədə taxıl istehsalının 25 faiz artması gözlənilir. 2011-ci ildə əkin sahələrindən 2,5 milyon ton taxıl götürülməsi proqnozlaşdırılır.
Yeri gəlmişkən, fevral ayından payızlıq əkini aparan, taxıl və çəltik səpinini başa çatdıran fermerlər əkin sahəsinə görə dövlətin verdiyi birdəfəlik yardımı, subsidiyanı ala biləcəklər. Bununla bağlı məhsul istehsalçılarından sənədlərin yığılması başa çatmaq üzrədir. Artıq 56 rayondan səpin işi aparan fermerlərin sənədləri respublika komissiyasına təqdim edilmiş, daxil olan ərizələrdən 17 rayon üzrə sənədlər təsdiqlənmişdir. Yaxın 2 həftə ərzində həmin rayonların fermerlərinə vəsaitlərin verilməsinə başlanılacaqdır. Digər rayonlar üzrə isə sənədlərin baxılması davam etdirilir. Həmin rayonların fermerləri də növbəti aydan subsidiyalarını ala biləcəklər. İlkin hesablamalara görə, payızlıq əkininə görə fermerlərə 21,5 milyon manat subsidiya ödəniləcəkdir. Yanacaq və sürtkü materiallarına görə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarına subsidiyaların verilməsi bu il də davam etdiriləcəkdir. Artıq bununla bağlı sənədlər qəbul edilir. İyun ayından başlayaraq yanacaq və sürtkü materiallarına görə əkin aparan fermerlərə təqribən daha 60 milyon manat yardım olunacaqdır. Prezidentin sərəncamına və Nazirlər Kabinetinin qərarına əsasən, hər hektar sahəyə ümumilikdə 80 manat subsidiya verilir. Həmçinin, hər il olduğu kimi, bu il də məhsulun becərilməsi zamanı fermerlərin istifadə etdiyi fosfor gübrəsinin 70, digər mineral gübrələrin isə dəyərinin 50 faizi dövlət tərəfindən maliyyələşdiriləcəkdir.
Bununla bərabər, 2005-ci ildən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı Kreditləri üzrə Dövlət Agentliyi tərəfindən həyata keçirilən “Kənd İnvestisiya Layihəsi” bu il də davam edəcəkdir. Bu məqsədlə Azərbaycan hökuməti ilə Dünya Bankı arasında danışıqlar aparılır. “Kənd İnvestisiya Layihəsi”nin əsas məqsədi kənd icmalarına maliyyə yardımı göstərməklə onların infrastruktur problemlərinin həllinə yardım etməkdir. Layihənin direktoru Sübhan Əsgərovun sözlərinə görə, layihələrə kənddaxili yolların bərpası, içməli su təminatı, su təmizləyici qurğuların qoyulması və bu kimi digər işlər daxildir. Ötən il 500 icmaya infrastruktur layihələrinin icrası ilə bağlı yardım edilmişdir. Yeni kreditin alınması istiqamətində Azərbaycan hökuməti ilə Dünya Bankı arasında danışıqlar aparılır. Bu məqsədlə Bankın əməkdaşları dekabrda ölkəmizdə olmuşlar. Hazırda kənd investisiya layihəsi ölkənin Şimal, Şimal-Qərb, Naxçıvan Muxtar Respublikası, Muğan-Salyan zonalarında həyata keçirilir.
Azərbaycanın uğurları nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların hesabatlarında da öz əksini tapmışdır. 2010-cu ilin mayında ölkəmizə ilk dəfə olaraq “Fitch” beynəlxalq reytinq agentliyi tərəfindən “sabit” investisiya reytinqi verilmişdir. Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən hazırlanan “Doing Business 2009” hesabatında Azərbaycan biznes mühitinin yaxşılaşdırılması sahəsində ən islahatçı ölkə elan edilmişdir. “Doing Business 2010” hesabatında isə ölkəmiz öz mövqelərini qoruyub saxlamış və Azərbaycanda biznes mühitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər müsbət qiymətləndirilmişdir. Dünya İqtisadi Forumunun “Qlobal Rəqabətlilik Hesabatı”nda Azərbaycan 2009-cu ildə olduğu kimi, 2010-cu ildə də MDB ölkələri arasında lider olmuşdur. “Standard and Poor’s” beynəlxalq reytinq agentliyi isə ölkə iqtisadiyyatını əks etdirən göstəricini “Stabil”dən “Pozitiv”ə yüksəltmişdir.
Qarşıdakı illərin sosial-iqtisadi proqnozları da ölkəmizdə inkişaf meyillərinin ardıcıl şəkildə davam edəcəyindən xəbər verir. Belə ki, ümumi daxili məhsulun həcminin 2011-ci ildə 40,2 milyard manat, 2014-cü ildə isə 53 milyard manatdan çox olacağı gözlənilir. 2011-ci ildə qeyri-neft sektorunda 7,2 faizlik artım nəzərdə tutulur.
Əhalinin gəlirləri artacaq, sosial rifah halı daha da yaxşılaşacaqdır. Proqnozlara görə, 2011-ci ildə orta aylıq əmək haqqı 379 manat, 2014-cü ildə 551 manat olacaqdır. Ümumiyyətlə, 2011-ci ildə əhalinin gəlirləri 29,8 milyard manat, 2014-cü ildə isə 44,5 milyard manat səviyyəsində proqnozlaşdırılır.
Heç şübhəsiz ki, dövlət başçısının düşünülmüş siyasəti, siyasi iradəsi və respublikamızın iqtisadi potensialı qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olunmasını təmin edəcəkdir.
Xalid Məmmədov
AZƏRTAC-ın müxbiri