Prezident Buş bu gün Ağ evdə Azərbaycan Prezidenti ilə - beynəlxalq terrorizmə qarşı müharibədə ABŞ-a qoşulmuş ilkin dövlətlərdən birinin və neftlə zəngin olan müsəlman ölkəsinin lideri ilə görüş keçirəcəkdir. Cənab Buş “Siz ya bizləsiniz, yaxud bizim əleyhimizəsiniz” – deyəndə, Azərbaycanın cavabı qətiyyətli olmuşdur: “Biz sizinləyik”.

Amerikadakı faciəli terrordan bir gün sonra Prezident Heydər Əliyev ABŞ səfirini ofisinə çağıraraq, öz ölkəsinin təcili və qeyd-şərtsiz dəstəyini təklif etmişdir. Keçmiş Sovet Siyasi Bürosunun yeganə müsəlman üzvü kimi, cənab Əliyev Üsəma ben Ladenin timsalında radikal islamçıların azad dünyaya törədə bildiyi təhlükələri aydın dərk edirdi və Amerikanın mübarizəsinə kömək etmək istədi.

Birincisi, cənab Əliyev dərhal Amerika hərbi təyyarələrinin Azərbaycan ərazisindən Əfqanıstana uçuşuna hava dəhlizi təklif etdi. İkincisi, Pentaqona NATO çərçivəsində olan ABŞ qoşunlarının Azərbaycan ərazisində müvəqqəti olaraq yerləşdirilməyə də icazə verildi. Amerika qoşunları Azərbaycana məxsus ürək açıqlığı və qonaqpərvərliklə qəbul edildi. Üçüncüsü, Azərbaycan ABŞ-ı dəstəkləyərək, BMT-nin bütün qətnamələrinin lehinə səs verdi. Dördüncüsü, Azərbaycan hökuməti terrorçu qruplara maliyyə transferlərinin aşkar edilməsi üçün sərt mexanizmlərin yaradılması istiqamətində ABŞ Maliyyə Nazirliyi ilə birgə işləyir. Misal üçün, Azərbaycan hökuməti son vaxtlaradək beynəlxalq terrorçuluğu maliyyələşdirən müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti kimi tanınan Beynəlxalq Xeyriyyəçilik (Benevolence İnternational) təşkilatının hesablarını dondurmağa müvəffəq oldu. Beşincisi, Azərbaycan Amerika hüquq mühafizə orqanları ilə sıx əməkdaşlıq edərək, çox təhlükəli 30 terrorçunu təhvil vermişdir. Həmin vaxtdan etibarən Azərbaycan keçmiş Sovet İttifaqındakı radikal islamçı qrupların fəaliyyəti haqqında dəyərli kəşfiyyat məlumatları təqdim etmişdir. Azərbaycan həmçinin Əfqanıstanın bərpası üzrə sülhyaratma səyləri çərçivəsində öz əsgərlərini bu ölkəyə göndərərək, suveren məsuliyyət rolunu öz üzərinə götürür.

Azərbaycan tərəfindən ABŞ-a təklif olunan dostluq terrorizmə qarşı müharibənin hüdudlarından çox-çox kənara çıxır. Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqillik qazandığı andan etibarən əhəmiyyəti getdikcə artan bölgədə ABŞ-ın ardıcıl və möhkəm müttəfiqi olmuşdur. Cənubi Karolina ştatının ərazisi qədər və 7 milyonluq (8 milyondan çox – red.) əhalisi olan bu ölkə dünya neft ehtiyatlarının təxminən 10 faizinə malik Xəzər dənizinin sahilində yerləşir. Bu regionun Fars körfəzi ilə müqayisə oluna bilməməsinə baxmayaraq, Xəzər neftinin kəşfiyyatı, hasilatı və beynəlxalq bazarlara nəqli ABŞ xarici siyasətinin prioritetlərindəndir. Həmin siyasətin əsas elementi Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərindən Türkiyənin Aralıq dənizindəki Ceyhan limanına doğru çəkiləcək Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməridir. Çoxları Xəzər dənizini Aralıq dənizinə birləşdirən bu çoxmilyonluq layihəyə xəyal kimi yanaşsa da, cənab Əliyevin rəhbərliyi və qətiyyəti Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərini reallaşdırdı.

Azərbaycanın şiyə-müsəlman ölkəsi olmasına baxmayaraq, onun hökuməti kübar xarakterini saxlamağa səy göstərir. Azərbaycanın Amerikayönümlü (və İsrailyönümlü) mövqeyi ilə birlikdə kübar cəmiyyətini saxlamaq arzusu onun cənub qonşusu – İran İslam Respublikası ilə gərginlik yaratmışdır. Bu gərginlik özünü müxtəlif sahələrdə büruzə vermişdir. Ən aşkar hədələyici çağırışlardan biri İranın hərbi gəmiləri və hərbi təyyarələrinin müdaxiləsi nəticəsində Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı nəhəng “Alov” neft yatağında aparılan işlərin dayandırılması olmuşdur. Azərbaycan hökuməti adından Britiş Petroleum tərəfindən (ABŞ-ın nəhəng neft şirkəti EksonMobil də tərəfdaşdır) kəşfiyyat aparılan “Alov” 10 milyard barrel neft ehtiyatları ilə dünyada istifadə edilməmiş ən böyük yataqdır (ABŞ-ın ümumi ehtiyatları 28 milyard barrel həddindədir). İranın bu cür güc nümayişi taktikasına baxmayaraq, cənab Əliyev Azərbaycanın müsəlman ölkəsi olsa da, onun kübarlılığının saxlanmasını və İranın təzyiqinə əyilməyəcəyini dəfələrlə təkrar edərək, öz mövqeyində möhkəm dayanmışdır.

Bunun müqabilində cənab Buş terrorçuluğa qarşı müharibədə öz müttəfiqinə nə təklif edə bilər?

Dağlıq Qarabağ uğrunda Ermənistanla münaqişəyə son qoyulmasında ABŞ tərəfindən daha güclü diplomatik səy göstərilməsi. Bu münaqişə nəzarətsiz qaldığı təqdirdə, Xəzər neft və qazının beynəlxalq bazarlara çıxarılmasında ABŞ-ın ümidlərinə xələl gətirə bilər.

Azərbaycanda kiçik, lakin daimi ABŞ hərbi hava bazası barədə danışıqlara başlamaq. Azərbaycanın Mərkəzi Asiyaya qapı, islam İranına bilavasitə qonşuluğu, Xəzərdən neft və qaz nəqlinin mərkəzi kimi strateji mövqeyi onu dünyanın getdikcə əhəmiyyəti artan, lakin qeyri-sabit bu hissəsində ABŞ-ın güc proyeksiyası üçün ideal məkana çevirir.

ABŞ Ticarət və İnkişaf Agentliyindən Azərbaycanın kənd təsərrüfatı sənayesinin inkişafının iri tədqiqat layihəsinin maliyyələşdirilməsini xahiş etmək. Azərbaycan dünyanın ən zəngin torpaqlarına malikdir və onun meyvələri çox gözəl ətirləri ilə məşhurdur. Çoxşaxəli sənayenin yaradılmasına yardım göstərilməsi orta təbəqənin artmasını təmin edəcək və güclü demokratiyanın əsaslarının qurulmasına təkan verəcəkdir.

Cənab Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycan keçmiş sovet respublikasından Vaşinqtonun dostu və müttəfiqinə çevrilmişdir. Azərbaycan bu keçidə görə alqışlanmağa layiqdir və Amerika öz dostunu mükafatlandırmalıdır.

S.Rob Sobhani

“Vaşinqton Tayms” qəzeti, 26 fevral

2003-cü il