Bakı, 4 mart (AZƏRTAC). Nəqliyyat sektoru iqtisadiyyatın dinamik inkişafını təmin edən vacib amillərdən biridir. Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatının formalaşdırılması nəqliyyatın rolunu daha da artırmışdır. Nəqliyyatın əsas vəzifəsi - maddi dəyərlərin dövriyyəsinin sürətlənməsi, hazır məhsulun çatdırılması, insanların daşınması və s. proseslər həm istehsalçıların, həm də istehlakçıların maraqları ilə bağlı olduğundan müasir dövrdə daha da aktuallaşır. Nəqliyyat sisteminin inkişaf və təkmilləşdirilməsinin müasir meyilləri logistik idarəetmənin genişləndirilməsi ilə sıx bağlıdır. Dünya bazarlarında fəaliyyətin müəyyənedici strategiyası sövdələşmələrin dəqiq və qısa müddət ərzində həyata keçirilməsindən ibarətdir. Başqa sözlə desək, inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə iqtisadi fəaliyyətə təsirin əsas aparıcı şərti logistikanın inkişaf səviyyəsidir.

Bu baxımdan “Azərbaycan 2020 – gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında nəqliyyat sektoruna xüsusi diqqətin ayrılması da sahənin əhəmiyyətini əks etdirir. İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin İqtisadi İslahatlar Elmi Tədqiqat İnstitutunun statistika və analitik təhlil şöbəsinin müdiri, iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Emil Qasımov AZƏRTAC-a bildirmişdir ki, diqqəti çəkən və yaxın gələcəkdə nəqliyyat sektorunda baş verəcək dəyişiklikləri konsepsiyanın aşağıdakı bəndələrindən görmək olar:

- Azərbaycanı regionun ticarət mərkəzinə çevirmək məqsədi ilə ölkənin strateji coğrafi mövqeyindən səmərəli istifadə etməklə tranzit və nəqliyyat xidmətlərinin inkişafı, ölkənin bölgələrində logistika mərkəzlərinin yaradılması təşkil olunacaq;

- Azərbaycanın rəqabət qabiliyyətinin artırılması məqsədilə ölkə ərazisində Avropa-Qafqaz-Asiya və Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərində daşıma xərclərinin azaldılması, idxal, ixrac əməliyyatları və tranzit daşımaları üçün sərf edilən vaxtın qısaldılması və sərhəd-keçid prosedurlarının sadələşdirilməsi üçün tədbirlərin görülməsi reallaşdırılacaq;

- Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri istiqamətində avtomobil magistrallarının genişləndirilməsi, beynəlxalq əhəmiyyətli yolların yenidən qurulması və tikilməsi layihələrinin başa çatdırılması ilə ölkənin yol-nəqliyyat infrastrukturunun beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması həyata keçiriləcək;

- Yol nəqliyyatı sahəsində çınqıl örtüklü yollar tədricən bərk örtüklü avtomobil yolları ilə əvəz ediləcək, respublika və yerli əhəmiyyətli yolların, o cümlədən şəhər, qəsəbə və kənd yollarının yenidən qurulması və genişləndirilməsi davam etdiriləcək, yüksək ekoloji standartlara keçid təmin olunacaq, yol qovşaqları, körpülər tikilib təmir ediləcək və digər modernləşdirmə işləri aparılacaqdır. Yeni yolların salınması əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi prinsipi və əsasən birinci dərəcəli yolların tikilməsi ilə davam etdiriləcək, şəhərdaxili və şəhərdənkənar yük terminallarının tikintisi sürətləndiriləcək, müvafiq infrastrukturun təkmilləşdirilməsi ilə yanaşı, böyük şəhərlərdə və ümumən ölkənin bütün ərazisində nəqliyyatın intellektual idarə olunması sisteminin tətbiqi reallaşdırılacaqdır.

Ölkəmizin coğrafi mövqeyinə görə Avropa və Asiyanı birləşdirən beynəlxalq ticarət yollarının kəsişməsində yerləşdiyini xatırladan E.Qasımov bildirmişdir ki, bu sahənin malik olduğu potensialdan tam faydalanmaq üçün mövcud problemlərin həlli qarşıda duran əsas prioritetlərdən biridir. Nəqliyyat sektorunun 2000-2011-ci illərdəki inkişaf dinamikasına nəzər salsaq, gözlərimiz önündə bu istiqamətdə görülmüş işlərin aydın mənzərəsi yaranar.

Məsələn, 2000-ci ildə nəqliyyat sektorunda investisiyaların payı 44,0 milyon manat idisə, 2011-ci ildə bu rəqəm 2509,4 milyon manat olmuşdur. Bu sahəyə yönəldilmiş investisiyanın həcminin davamlı olaraq artması və infrastrukturun müasir standartlara uyğunlaşdırılması öz müsbət təsirini daşınan yüklərin həcmində və daşınmalardan əldə olunan gəlirdə də göstərir. Belə ki, nəqliyyat sektorunda yük daşınması 2000-ci ildəki 80180 min tondan 2011-ci ildə 203586 min tona çatmış, daşınmalardan əldə olunan gəlirlər isə müvafiq olaraq 375,1 milyon manatdan 3283,3 milyon manata bərabər olmuşdur.

Qloballaşma nəticəsində ölkələr arasında qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı asılılıq artır, yəni vahid dünya iqtisadi sistemi yaranır. Bəzi ölkələr beynəlxalq ticarət fəaliyyətində birbaşa iştirak etmədikləri halda, faktiki olaraq yüklər onların ərazisindən keçdikdə nəqliyyat, tranzit və gömrük xidmətləri göstərirlər.

“Hazırkı dövrdə kompaniyalar müasir logistika xidmətləri göstərən şirkətlərlə əməkdaşlıq etməyə üstünlük verir”, - deyən E.Qasımov vurğulayır ki, bu sahədə xərclərin azaldılmasına və xidmət səviyyəsinin yüksəldilməsinə müxtəlif nəqliyyat növlərindən istifadə edərək yükdaşımaların həyata keçirilməsi səbəb olur. Belə ki, yolda olan yükün qısa müddət ərzində çatdırılması tələb olunursa, onda onu yaxın limanda gəmidən götürərək hava və yaxud dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsilə çatdırırlar. Əmtəələrin “qapıdan-qapıya” və “dəqiq vaxtında” çatdırılmasına olan tələblər və bu xidmətlərin əsaslandırılmış qiymətinə yüklərin daşınması, konteynerlərin icarəsi, yük konteynerlərinin bir yerə cəmlənməsi və paylanması, məhsulun saxlanması və bölüşdürülməsi xərclərinin də daxil olunmasını nəzərdə tutur.

Göründüyü kimi, logistika konsepsiyasının yayılmasında nəqliyyatın xüsusi rolu vardır. Hazırda yerli şirkətlərin qarşısında duran əsas problemlərdən biri logistika sahəsində kadr hazırlığıdır. Orta və yüksək idarəetmə pillələrinin rəhbərlərinin, müxtəlif müəssisələrin işçilərinin iş praktikasına logistik düşüncə tərzinin daxil edilməsi vacibdir. “Logistika” ixtisası üzrə kadr hazırlığı, orta və yüksək pilləli menecment işçilərinin bu sahədə ixtisasının artırılması və yenidən hazırlanması zəruridir.

İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru E.Qasımov bildirmişdir ki, nəqliyyat sektoru ölkədə prioritet sahələrdən biri sayılır və onun inkişafında yerli iştirakçılar ilə yanaşı, xarici tərəfdaşlar da maraqlıdırlar. Dünyada baş verən meylləri nəzərə alaraq əminliklə söyləmək olar ki, yerli nəqliyyat-ekspedisiya şirkətləri tezliklə rəqabətqabiliyyətliliklərini saxlamaq üçün xidmət tariflərini aşağı salmaq məcburiyyəti ilə üzləşəcəklər. Bu məsələlərin həllində beynəlxalq daşımaların həyata keçirilməsi zamanı xərclərin idarə edilməsi üzrə müasir metodların mahiyyətinin və tətbiqi sahələrinin öyrənilməsi, nəqliyyat xidmətlərinin istehsalı zamanı əsas xərc əmələ gətirən və risk yaradan amillərin müəyyən edilib araşdırılması, xərclər üzərində nəzarət və risklərin minimallaşdırılması funksiyasının səmərəli həyata keçirilməsinə yönəlmiş idarəetmə qərarlarının qəbulu metodlarının hazırlanması, yerli sahibkarlar üçün məlumat kitabçalarının işlənərək paylanması və s. vacibdir.

Qeyd olunanları nəzərə alaraq, Azərbaycanda logistikanın inkişafını təmin etmək üçün yeni yük terminallarının yaradılması, anbar işlərinin mexanikləşdirilməsi, kadr hazırlığının müasir səviyyədə təşkili qarşıda duran mühüm vəzifələrdir. Prezident İlham Əliyevin təsdiqlədiyi “Azərbaycan 2020 – gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında qeyd olunan bu istiqamətlər üzrə mövcud imkan və resursları nəzərə almaqla, əsas məqsəd ölkəmizdə davamlı iqtisadi artım və yüksək sosial rifaha, sahibkarlığın inkişafına nail olmaqdır. Son illər ərzində bu sahədə bir sıra problemlərin həllinə nail olunmuş, zəruri maddi-texniki baza formalaşdırılmış, bununla da gələcəkdə görüləcək işlər üçün əsaslı zəmin yaradılmışdır. Təbii ki, bu istiqamətdə işlər davam etdiriləcək, Azərbaycan logistikası regionun ən modern sisteminə çevriləcəkdir.