Bakı, 25 noyabr, Maqsud Dadaşov, AZƏRTAC

Noyabrın 25-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Hüquq və İnsan Haqları İnstitutunda bu qurumla Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun birgə təşkil etdiyi “Müasir şəraitdə türk xalqları arasında əməkdaşlığın perspektivləri” mövzusunda “dəyirmi masa” keçirilib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, tədbirdə türkdilli ölkələrin Azərbaycandakı səfirliklərinin nümayəndələri, Milli Məclisin deputatları, aidiyyəti qurumların təmsilçiləri, ekspert və tədqiqatçı alimlər iştirak ediblər.

Hüquq və İnsan Haqları İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı Aytən Mustafayeva bildirib ki, tədbirin keçirilməsində məqsəd milli-mədəni irsin qorunması, türkdilli dövlətlərdə ortaq dilin inkişafı və qorunması istiqamətində görülən işlər və perspektiv imkanların öyrənilməsidir. Bakıda keçirilmiş Birinci Türkoloji Qurultayın tarixi əhəmiyyətindən danışan A.Mustafayeva diqqətə çatdırıb ki, 90 il əvvəl təşkil olunmuş bu tədbir türk xalqlarının mədəni inteqrasiyasında yeni mərhələnin təməlini qoymuş diqqətəlayiq hadisələrdəndir. Qurultayda əsaslı müzakirə obyektinə çevrilmiş problemlərlə bağlı böyük perspektiv əhəmiyyətə malik qərarlar qəbul edilib, latın qrafikalı yeni əlifbaya keçidin elmi-metodik prinsipləri işlənib hazırlanıb.

Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Birinci Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” Sərəncamı xatırladan Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Günay Əfəndiyeva vurğulayıb ki, bu sənəd Birinci Türkoloji Qurultayın dərslərini ictimai və elmi cəhətdən qiymətləndirməyə və nəticələr çıxarmağa imkan verir. Qurultay türkdilli xalqların mədəni əlaqələrinin inkişafını sürətləndirməklə onların mədəni inteqrasiyasında yeni mərhələnin başlanğıcını qoyub. Bu, öz növbəsində, digər sahələr üzrə əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə şərait yaradıb, türkdilli xalqların mənəvi həmrəyliyinin formalaşmasına, türk birliyinin inkişafına müsbət təsirini göstərib. Qurultayda türkdilli xalqların tarixinin, mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, dilinin, əlifbasının, etnoqrafiyasının elmi cəhətdən araşdırılmasına və inkişaf etdirilməsinə dair müzakirələr aparılıb, müvafiq qərarlar qəbul edilib. Bunlardan biri kimi latın qrafikalı yeni əlifbaya keçidlə bağlı qərarı xüsusi vurğulamaq lazımdır. Latın qrafikalı əlifbanın tətbiqinə türkdilli respublikalar arasında ilk dəfə Azərbaycanda başlanılıb. Sonralar Sovet İttifaqı müxtəlif vasitələrlə bunun qarşısını alsa da, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini bərpa etməsi ilə yaranan tarixi şərait yenidən latın qrafikalı əlifbaya keçidi şərtləndirib. Belə ki, 1993-cü ildə yenidən siyasi hakimiyyətə gələn ümummilli lider Heydər Əliyev digər sahələrdə olduğu kimi, milli-mənəvi ənənələrimizin, milliliyimizin inkişafı məsələsini də daim diqqətdə saxlayıb. Azərbaycan dilinin işlənməsi və inkişaf etdirilməsi məsələsinə xüsusi diqqət göstərən Ulu Öndər bununla bağlı fərmanlar, sərəncamlar imzalayıb və Azərbaycan Prezidenti yanında Dövlət Dil Komissiyası yaradılıb.

Günay Əfəndiyeva diqqətə çatdırıb ki, Azərbaycan torpaqlarının 20 faizinin Ermənistan tərəfindən işğalı nəticəsində tariximizi əks etdirən yüzlərlə abidələr dağıdılıb, müxtəlif qədim əlyazmalar, incəsənət əsərləri, mədəni dəyərlər məhv edilib. Ermənistanın ölkəmizin ərazi bütövlüyünü pozmaqla Azərbaycanın mədəni irsini məhv etməsi bütövlükdə türk dünyasının tarixinə və mədəniyyətinə vurulmuş zərbədir. Ümidvaram ki, türkdilli dövlətlərin mədəni sahədə əməkdaşlığı, eləcə də Fondun bu istiqamətdə fəaliyyəti türk dünyasının tarixi-mədəni irsinin mühafizəsinə və dünyada tanıdılmasına, eyni zamanda, türk birliyinin möhkəmlənməsinə töhfə olacaq.

Birinci Türkoloji Qurultayın 90 il əvvəl Bakıda keçirilməsini türk dünyası tarixində önəmli hadisə kimi dəyərləndirən Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyasının (TürkPA) baş katibi Jandos Asanov tədbir iştirakçılarına rəhbərlik etdiyi qurumun müvafiq istiqamətdəki fəaliyyəti barədə məlumat verib. Vurğulanıb ki, türkdilli ölkələrin əməkdaşlığının parlament ölçüsü olan TürkPA üzv dövlətlər arasında bu sahədə əməkdaşlığın inkişafına töhfə verir. Jandos Asanov deyib: “Katibliyin qərargahının daimi əsasda Bakıda yerləşdirilməsinin səbəbi odur ki, Şərqdə ilk demokratik cümhuriyyət Azərbaycanda yaradılıb. Azərbaycan çox qədim, zəngin siyasi və mədəni tarixə malikdir. Cari il dekabrın 22-də TürkPA-nın yeni inzibati binasının açılışı nəzərdə tutulub. Azərbaycan hökuməti TürkPA üçün müstəqil bina ayırıb”.

Hazırda türk xalqları arasında informasiya mübadiləsi sahəsində çatışmazlığın müşahidə olunduğunu bildirən TürkPA-nın baş katibi türk xalqlarının bir-biri haqqında məlumatları üçüncü tərəflər vasitəsilə əldə etdiklərini vurğulayıb. Diqqətə çatdırıb ki, informasiya mübadiləsinin təmin edilməsi zəruridir.

Qırğızıstan parlamentinin təmsilçisi Müzeffer İsakov, Milli Məclisin deputatları Fazil Mustafa, Şəmsəddin Hacıyev, Aqil Abbas və başqaları birinci Türkoloji Qurultayı türk xalqlarının mədəni həyatında baş vermiş ən əlamətdar hadisə kimi dəyərləndiriblər. Qeyd edilib ki, qurultay türk xalqlarının mədəni-mənəvi birliyinin nəzəri-elmi bünövrəsinin yaradılmasında və Azərbaycanın türk dünyasının elm-mədəniyyət mərkəzi kimi qəbul olunmasında mühüm rol oynayıb.

Sonda “Birinci Türkoloji Qurultayın tarixi əhəmiyyəti”, “Ortaq türk ədəbi əlaqələri”, “Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri: tarix və müasirlik” və digər mövzularda məruzələr dinlənilib.