Bakı, 14 may, AZƏRTAC

Şuşa yalnız beynəlxalq hüquq və siyasi baxımdan deyil, həm də ədəbi, mədəni və etnoqrafik irsə görə Azərbaycan xalqına məxsusdur. 2022-ci ilin martında Münhendə alman dilində nəşr edilmiş “Şuşanın irsi. Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtının tarixi və inkişaf yolu” kitabı işğalçıların “bu irsi silmək, təhrif və inkar etmək, bununla Azərbaycansız Şuşa və Qarabağ tarixi uydurmaq kimi cəfəng cəhdlərinə qarşı” elmi əsaslandırılmış dəlillər ortaya qoyub.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bu fikirləri kitabın müəllifi, ixtisasca türkoloq olan, ədəbiyyatşünas və tarixçi alim Almaniyanın Qiesen Universitetinin elmi əməkdaşı almaniyalı alim Mixael Hess söyləyib.

Berlin Azad Universitetində Azərbaycanın dahi şairi İmadəddin Nəsimi yaradıcılığından ikinci doktorluq dissertasiyası müdafiə etdiyini bildirən alim deyib: “Azərbaycan ədəbiyyatına da marağım buradan və ixtisasca türkoloq olmağımdan qaynaqlanır. Azərbaycan tarixi, onun müasir siyasi tarixi və inkişaf yolu da mənim elmi-tədqiqat sahəmə daxildir. Məsələn, hələ 2016-cı ildə Aprel döyüşlərindən sonra Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin tarixinə və siyasi inkişafına dair “Tanklar cənnətdə. Ermənistan vә Azərbaycan arasındakı Dağlıq Qarabağ münaqişәsi” adlı kitabım Berlində alman dilində, 2020-ci ilin avqustunda isə “Qarabağ 13-cü əsrdən 1920-ci ilədək. Azərbaycan tarixinin araşdırılması” kitabım ingilis dilində nəşr edilib. Bu ilin fevralında isə bu kitabın 44 günlük Vətən müharibəsinin nəticələri əsasında aktuallaşdırılmış yeni üçüncü nəşri işıq üzü görüb”.

Şuşanın mədəniyyət və ədəbiyyat tarixi, bu şəhərin və ümumilikdə Qarabağın yetişdirdiyi ədiblərin yaradıcılığı ilə bağlı elmi tədqiqatlara hələ 2015-ci ildə başladığını deyən Mixael Hess qeyd edib ki, coğrafi cəhətdən elə də böyük olmayan bu füsunkar diyardan, Şuşa və onun ətraf bölgələrindən bu qədər çox sayda şair, yazıçı, musiqişünas, bəstəkar və digər ədiblərin yetişməsi onu həmişə düşündürüb. “2020-ci ilin noyabrında Şuşanın işğaldan azad edilməsindən sonra “Şuşanın irsi. Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtının tarixi və inkişaf yolu” kitabının üzərində intensiv işə başladıq. Kitab üzərində son işi 2021-ci il noyabrın 7-də Şuşaya səfərim zamanı tamamladıq və Berlinə qayıdıb onu çap üçün hazırlamağa başladım. Nəşrin çapa hazırlığının ən son mərhələsində Prezident İlham Əliyevin 2022-ci ili Azərbaycanda “Şuşa İli” elan etməsi barədə xəbəri aldım. Dərhal çapı dayandırdım, kitabın giriş hissəsində bu vacib faktı və onun Şuşanın 270 illik yubileyinə töhfə olmasını qeyd etdim”, - deyə almaniyalı alim qeyd edib.

Vurğulanıb ki, kitabda Şuşa, Qarabağ və ümumilikdə Azərbaycanın keçdiyi vacib ümumi tarixi və mədəni-tarixi mərhələləri araşdırılır. Qərbdə ictimaiyyətin geniş məlumatlı olmadığı Şuşanın zəngin mədəni və ədəbi irsi, Azərbaycan xalqının bu sahələrdəki nailiyyətləri barədə ətraflı təhlil elmi faktlarla və mənbələr əsasında təqdim olunur.

Mixael Hess, həmçinin qeyd edib: “Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı, eləcə də onun incisi və mədəniyyət məbədi olan Şuşa çoxsaylı tanınmış azərbaycanlı şair, yazıçı, musiqiçi və digər mədəniyyət xadimləri yetişdirmişdir. Məhz həmin şəxsiyyətlərin yaradıcılıqları əsasında Şuşa irsinin Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərləri əsasında bərqərar olmasına dair elmi dəlillər qərbli oxucuların diqqətinə çatdırılıb. Ən mühüm nəticə odur ki, beynəlxalq hüquq və siyasi nöqteyi-nəzərindən Azərbaycana məxsus Şuşa və Qarabağ azərbaycanlı ədiblərin, musiqişünasların və digər çoxsaylı ziyalıların əsrlər boyu verdiyi misilsiz töhfə sayəsində ədəbiyyat, mədəniyyət və etnoqrafik irsə görə də Azərbaycan xalqına məxsusdur. Bunlara görə də kitabın yarımfəsillərindən birinə “Musiqili Şuşa-Azərbaycan Vyanası” başlığını vermişik. Şuşa, həmçinin Azərbaycanın mədəniyyət tarixindəki əvəzsiz roluna görə dahi Volfqanq Höte və digər alman ədiblərinin Vətəni olan Vaymar ilə də müqayisə edilib.

Şuşa 28 il 6 ay işğala altında olduğu vaxt bu irsi silmək və təhrif etmək, Azərbaycan xalqından qoparmaq üçün çoxsaylı inanılmaz və absurd cəhdlər göstərilib. Kitab işğalçıların bu irsi silmək, təhrif və inkar etmək, bununla Azərbaycansız Şuşa və Qarabağ tarixi uydurmaq kimi cəfəng cəhdlərinə qarşı elmi dəlillər ortaya qoyub”.

Şuşa qalasının inşası tarixinə toxunan müəllif qeyd edir ki, bu tarix Qarabağ xanlığının banisi Pənahəli xanın (1748-1763) adı ilə bağlıdır. Pənahəli xan Qarabağ xanlığının paytaxtı üçün əvvəlcə Bayat, sonra isə Şahbulaq qalalarını inşa etdirib. Qarabağ və Şuşa xanı İbrahimxəlil (1763-1806) əvvəllər Pənahabad adlanan şəhərə Şuşa adını verib. Bunu İbrahimxəlil xanın hansı səbəbdən etdiyi barədə bizim dövrə müxtəlif versiyalar gəlib çatıb.

Kitabda, həmçinin əsaslandırılıb ki, “Şuşa” sözünün erməni dilində heç bir bilinәn etimologiyası mövcud deyil. Qarabağın xristian məlikliklərinin də ermənilərə aidiyyəti yoxdur.

Mixael Hess diqqətə çatdırıb ki, heç kim Azərbaycan Prezidenti İlham Әliyevin Şuşa şәhәrinә hәmişә xüsusi münasibәtinin olmasına, xüsusilə də Vətən müharibәsindә onun azad edilmәsindә әsas rol oynamsına şübhә edə bilmәz. Azərbaycan Prezidenti, heç şübhəsiz, Şuşanın son dövr tarixindә әn vacib şәxsiyyәtlәrdәndir. “Әziz Şuşa, sәn azadsan...” sözlәrini hәm dә Şuşanın indiki vәziyyәtinin bәlkә әn müxtәsәr tәsviri olması baxımından seçmişik. Vətən müharibəsi zamanı Şuşanın işğaldan azad edilməsi və onun bərpası Azərbaycan üçün böyük rəmzi və siyasi məna kəsb edir.

1970-ci illərdə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə “Şuşa şәhәrinin tarixi hissәsinin tarix-memarlıq qoruğu elan etmәk haqqında qәrar” qəbul edilib. Sovet dönəmində Heydər Əliyevin Şuşanın inkişafında xüsusi xidmətlərinin olması kitabda faktlarla göstərilib. 2021-ci ildə Prezident İlham Əliyev haqlı olaraq Şuşanı Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan etdi. Həmçinin 2021-ci ilin avqustunda Vaqif məqbərəsinin yenidən açılışı zamanı Azərbaycan Prezidentinin 59 yaşında olmasının Heydər Əliyevin də 1982-ci ildə 59 yaşında olması ilə müqayisəsi kitabda “böyük rəmzi mənaya malik tarixin təkrarlanması” kimi dəyərləndirilib.

Bununla qərbli oxucuların qəbul edəcəyi bir formada əsaslandırılıb ki, Şuşa Qarabağ xanlarından başlayaraq müstəqillik dövrünədək Azərbaycan liderlərinin siyasi qayğısı altında olub.

Qeyd edək ki, kitabın yazılmasında alman, ingilis, fransız, rus, fars, Azərbaycan və türk dillərində mənbələrdən istifadə olunub. Nəşrdəki elmi fikirlər 1500 sitatla əsaslandırılıb. Kitaba bir sıra vacib foto və xəritələr əlavə edilib.