Budapeşt, 31 mart, AZƏRTAC

Kuinsi Məsul İdarəetmə İnstitutu (ABŞ) tərəfindən yaradılan “Responsible Statecraft” onlayn-jurnalının saytında tədqiqatçı Daniel Larisonun “Bayden demokratiya uğrunda növbəti mənasız sammiti nə üçün keçirir?” sərlövhəli məqalə dərc edilib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, məqalə tənqidi xarakter daşıyır. Məqalədə müəllif bu cür “yığıncağın” keçirilməsinə şübhə ilə yanaşır. O yazır: “Bu tədbir daha çox əhəmiyyətsiz görünən çoxsaylı maneələrin yaradılması ilə dünyanın Rusiya və Çinə qarşı bölünməsinin nümayiş etdirilməsinə oxşayır”.

Larison xatırladır ki, Birləşmiş Ştatlar “Demokratiya uğrunda” adlandırılan ikinci sammitin təşkilatçılarından biri qismində çıxış ediblər. Kosta-Rika, Niderland, Cənubi Koreya və Zambiya paytaxtlarında artıq keçirilən tədbirlərlə birgə Ağ ev 2021-ci ildə keçirilmiş ilk sammitin davamı olmalı olan bir sıra əyani və virtual görüş keçirib.

Müəllif hələ sammit başlamazdan əvvəl onun faydalı ola biləcəyinə şübhə ilə yanaşıb. Baydenin Oval Ofisdə olmasının ilk ilinə təsadüf edən birinci “Demokratiya uğrunda sammit”i əhəmiyyətli dərəcədə mənasız tədbir olub. Ona görə də sual yaranır. Administrasiya ikinci sammitin keçirilməsini niyə məqsədəuyğun hesab edib?

Larison yazır: “Birinci sammiti nüfuzdan salan həmin ziddiyyətlər, çox güman ki, bu sammiti də müşayiət edəcək. NATO üzrə tərəfdaşlar - Macarıstan və Türkiyə - yenə də dəvət olunanlar siyahısından kənarda qalıblar, hərçənd ki, öz ölkələrində demokratiya və qanunun aliliyinə xələl gətirən digər hökumətlər təmsil olunacaq. Kənarlaşdırılan hökumətlər xaric olduqlarını şərəf hesab edə bilər və ya uydurulmuş səbəblərə görə yenidən dəvət almadıqlarından inciyə bilərlər. Hər halda, ABŞ və onların həmkar-ev sahibləri bəzi dövlətlərin bu cür tədbirlərin iştirakçıları siyahısına niyə düşə bilməmələrini, digərlərinin isə - həmin təcrübə ilə düşmələrini izah etməyə qadir olmalıdır”.

Onun fikrincə, problemlərdən biri ondan ibarətdir ki, ABŞ son nəticədə "danışıqdan” başqa bir şey olmayan tədbirə dəvət olunanlar siyahısından bəzi dövlətlərin xaric edilməsinə görə yüksək siyasi qiymət ödəyə bilər. Əgər gələcəkdə təşkilatçılar həmişəki kimi, sammitlərdə iştirakın konkret meyarlarını müəyyən etməkdən imtina edərlərsə, onlar xüsusilə sammitin özünün onsuz da məzmunsuz olduğuna görə öz ünvanlarında tənqidlərə məruz qalacaqlar. Müəllif hesab edir ki, onlar çox yüksək hədd qoysalar, nəticədə dünyanın seçilmiş hökumətlərinin əksəriyyətini geridə qoyacaqlar. ABŞ və tərəfdaşları bəzi dövlətlərin başqalarının səhvlərinə məhəl qoymadan kənarlaşdırılması barədə qərar qəbul etdikdə, bu, tənqidçilərə Vaşinqtonu ikiüzlülük və favoritizmdə günahlandırmağa imkan verir.

Larison nümunə olaraq Hindistanla bağlı məsələyə müraciət edir. Onun sözlərinə görə, Hindistan uzun illər ərzində davamlı olaraq yanlış istiqamətdə hərəkət edir. Son nümunə, Baş naziri tənqid etdiyinə görə böhtan atmaqda günahlandırılan Hindistan müxalifət lideri Rahul Qandinin parlamentdən qovulmasıdır. İndi ona növbəti altı il ərzində seçkilərdə iştirak etmək qadağan ediləcək.

Bu qərar Hindistanın bütün müxalifət partiyalarının etirazına səbəb olub, Qandinin xaric edilməsi isə hətta "demokratiyanın birbaşa öldürülməsi" adlandırılıb. “Hindistan Milli Konqresi” (HMK) Partiyasının mətbuat katibi bunun "demokratik institutların hakim partiya tərəfindən sistematik və təkrarlanan şəkildə sıxışdırılmasının" bir hissəsi olduğunu bildirib. Administrasiyanın bu hadisəyə rəsmi cavabının necə olacağı hələ bəlli deyil, lakin ABŞ təkcə narahatçılığını ifadə etməklə kifayətlənsə idi, bu, təəccüb doğurardı.

Son illər ərzində ABŞ Hindistan hökumətini Çinlə mübarizədə müttəfiqə çevirə biləcəyinə ümid edərək bu ölkədə demokratiyanın geriləməsinə məhəl qoymayıb.

Bayden administrasiyasının "demokratiya avtokratiyaya qarşı" ritorikası heç vaxt nə ABŞ-nin xarici siyasətinə, nə də beynəlxalq siyasi reallıqlara uyğun gəlməyib. ABŞ-ın demokratiyanı müdafiə etməkdə tamamilə heç bir marağı olmayan yarıavtoritar və avtoritar tərəfdaşları və müttəfiqlərinin çox olması azmış kimi, üstəlik Amerikanın "liderliyi" Vaşinqtonu qlobal münaqişələrdə və rəqabətdə iştirak etmək istəməyən demokratik ölkələr qarşısında əlverişsiz vəziyyətə salır. Dünyanı bir-birinə qarşı olan düşərgələrə bölmək əvəzinə, ABŞ, rejimin növündən asılı olmayaraq, mümkün qədər çox dövlətlərlə əlaqələr qurmağa açıq olmalıdır. "Bir çox müşahidəçinin qeyd etdiyi kimi, ABŞ xarici siyasətində şəraitə uyğun gələ bilməyən hala gəlib və “demokratiya avtokratiyaya qarşı” yanaşması bizim üçün ən gözlənilməz anda bu qeyri-çevikliyi daha da gücləndirmək riski daşıyır. Bütün bu maneələri nəzərə alsaq, növbəti demokratiya uğrunda sammit onun Vaşinqton üçün yaratdığı problemlərə dəyməz kimi görünür",- deyə Larison sözlərinə yekun vurub.

Vüqar Seyidov

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Budapeşt