Azərbaycan dövlətinin başçısı qardaş ölkəyə Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəlin dəvəti ilə rəsmi səfərə getmişdi. Heydər Əliyev hava limanından birbaşa türk dünyasının böyük oğlu Mustafa Kamal Atatürkün məqbərəsinə yola düşdü. Anıtkabirdə onun məzarı üzərinə əklil qoydu, müqəddəs xatirəsini birdəqiqəlik sükutla yad etdi, xatirə kitabına öz ürək sözlərini yazdı. Daha sonra Heydər Əliyev “Əsri məzarlıq” qəbiristanına gedərək, xalqımızın görkəmli oğlu Məmməd Əmin Rəsulzadənin məzarını ziyarət etdi.

Günün ikinci yarısında Türkiyə Cümhuriyyəti Prezidentinin iqamətgahında - “Çankaya” köşkündə Azərbaycan Prezidentinin rəsmi qarşılanma mərasimi keçirildi. Ötən 70 ildə bir-birindən ayrı düşmüş iki qardaş ölkənin dövlət rəhbərləri burada bir daha hərarətlə salamlaşıb görüşdülər. Topların yaylım atəşləri altında orkestr iki respublikanın dövlət himnlərini ifa etdi, prezidentlər fəxri qarovulun sırası önündən keçib Türkiyə və Azərbaycanın bayraqları qarşısında baş əydilər.

Mərasimdən dərhal sonra hər iki prezident mətbuat işçiləri üçün bəyanat verdi. Süleyman Dəmirəl və Heydər Əliyev bir-birinə “əziz dostum, qardaşım” sözləri ilə müraciət edərək ölkələrimizin qarşılıqlı ənənələrini daha da möhkəmləndirməyin, inkişaf etdirməyin vacibliyindən danışdılar. Hər iki bəyanatda belə bir fikir ifadə olundu ki, Azərbaycan xalqı gücünü, qüvvəsini toplayaraq Ermənistanın işğalçı silahlı qüvvələrinə tezliklə layiqli cavab verəcək, öz ərazilərini düşməndən azad edəcəkdir. Bu sözlər gurultulu alqışlarla qarşılandı.

Həmin axşam “Çankaya” köşkündə Heydər Əliyevin şərəfinə böyük ziyafət verildi. Prezidentlər burada da nitq söylədilər. Qardaş xalqlarımızın şərəfinə badələr qaldırıldı.

Azərbaycan dövləti başçısının Türkiyə torpağında olduğu günlərin hər saatı, bəlkə də hər anı olduqca gərgin, səmərəli, iki ölkə arasında əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsi məqsədi daşıyan danışıqlara, görüşlərə sərf edilirdi. Elə birinci gün prezidentlərin rəhbərliyi altında ikitərəfli danışıqlar keçirildi. Bu, iki ölkə arasında muxtəlif sahələrdə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirməyə imkan yaradan bir sıra mühüm sənədlərin imzalanması ilə nəticələndi.

Türkiyə Avropaya pəncərədir. İndiki inkişaf səviyyəsinə çatmaq üçün bu ölkə çox çətinliklərlə üzləşib. Tarixi keçmişi, qədim mədəniyyəti, incəsənəti ilə Şərq ölkələri arasında özünəməxsus yer tutan Türkiyə Avropanın dövlət quruculuğu təcrübəsini mükəmməl mənimsəyib. Ona görə də bugünkü Türkiyə gənc Azərbaycan Respublikası üçün həm bu ölkənin keçdiyi iqtisadi islahatlar yolunu, həm də demokratik hüquqi dövlət quruculuğu təcrübəsini öyrənmək baxımından xüsusi maraq doğurur. Odur ki, nümayəndə heyətimiz qardaş ölkədə ictimai-siyasi proseslərin axarını öyrənməyə də böyük diqqət yetirirdi.

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev ölkənin ayrı-ayrı siyasi partiyalarının liderləri ilə görüşlərə xüsusi yer ayırırdı. Türkiyənin keçmiş Prezidenti mərhum Turqut Özalın yaratdığı Ana Vətən Partiyası bu gün Türkiyədə ana müxalifət rolunu oynayır və hazırda hakimiyyətdə olan Doğru Yol Partiyası ilə ciddi rəqabət aparır. Ana Vətən Partiyasının baş katibi Məsud Yılmaz Türkiyədə tanınan nüfuzlu siyasətçilərdən biridir. Heydər Əliyev Məsud Yılmazla görüş keçirdi və onlar iki ölkə arasında əməkdaşlığın inkişaf perspektivləri barədə geniş fikir mübadiləsi apardılar.

Heydər Əliyev tanınmış siyasi xadim Alparslan Türkeş, Cümhuriyyət Xalq Partiyasının başqanı Dəniz Baykal ilə və digər xadimlərlə də görüşdü.

İnkişaf etmiş ölkələr sırasında olan Türkiyədə müxalifət və iqtidar münasibətlərində Qərbin nüfuzlu dövlətlərinin təcrübəsindən istifadə olunur. Hər iki tərəf ölkənin qanunlarına tabedir və dövlətin mənafeyinə zərər gətirən tədbirlərə heç kəs əl ata bilməz. Burada başlıca məqsəd hakimiyyətə kimin və yaxud hansı partiyanın gəlməsi deyil, əsas odur ki, hakimiyyətdə olan qüvvə dövlətin xarici və daxili siyasətini daha çevik həyata keçirə bilsin, ölkənin və xalqın mənafeyinə daha çox fayda verə bilsin. Hakimiyyətə gəlmək də tam demokratik şəraitdə mümkündür. Bunun üçün seçkilər əsl imtahandır. Hansı partiya öz proqramı ilə xalqı daha çox inandıra bilirsə, seçkilərdə də o qalib gəlir.

Bu mənada da Türkiyədəki siyasi proseslərin diqqətlə öyrənilməsinə Azərbaycanın hazırda böyük ehtiyacı vardır. Türkiyədə görüşdüyümüz, təmasda olduğumuz adamların bəziləri Azərbaycandakı iqtidar-müxalifət münasibətlərindən tez-tez söhbət açırdılar. Bu adamların hamısı Heydər Əliyevi dünyanın görkəmli siyasi xadimlərindən biri kimi qiymətləndirirdi. Bütövlükdə Türkiyə Cümhuriyyətində də siyasət adamlarının bir çoxunun fikri belədir ki, Azərbaycanı indiki müharibə və dərin böhran şəraitindən yalnız və yalnız Heydər Əliyev çıxara bilər.

Türkiyədə sadə adamlar da imkan düşəndə bizə yaxınlaşıb Azərbaycandakı müxalifət qüvvələrin bəzi yersiz hərəkətlərindən narahatlıqla söhbət açır və bildirirdilər ki, müharibə aparan ölkənin bütün vətəndaşları ümumxalq mənafeyinə xidmət etməli, vəzifə iddialarını kənara qoyub təcavüzkara layiqli cavab verilməsinə çalışmalı, yalnız bundan sonra öz siyasi məqsədlərinə əməl etməlidirlər.

Türkiyənin iş adamları Azərbaycana böyük maraq göstərirlər. Respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra iqtisadi əməkdaşlıq sahəsində ilk addımlar atılmış, iki ölkənin birgə müəssisələri fəaliyyətə başlamışdır. Lakin əlaqələrimizin daha böyük perspektivləri var. Ona görə də hər iki tərəf çoxcəhətli əməkdaşlığı daha da sıxlaşdırmaq niyyətindədir.

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev səfər müddətində işgüzar dairələrin nümayəndələri ilə görüşlərə də geniş yer ayırdı, həm Ankarada, həm də İstanbulda Türkiyə biznesmenlərinin böyük bir dəstəsi ilə görüşdü. Bu görüşlər zamanı bir daha aydın oldu ki, Türkiyənin iş adamlarının demək olar ki, hamısı Azərbaycana sərmayə qoymaq, birgə müəssisələr yaratmaq, əlaqələri daha da inkişaf etdirmək arzusundadır. Respublikamızın Prezidenti qətiyyətlə bildirdi ki, onların Azərbaycanda iş görməsi üçün hər cür şərait yaradılacaqdır. Heydər Əliyev dedi ki, biz əlaqələrin genişləndirilməsinə yol açmışıq və bundan sonra da açacağıq. Çünki Azərbaycan öz iqtisadiyyatını sərbəst iqtisadiyyat prinsipləri əsasında qurmaq və inkişaf etdirmək məramındadır. Biz çox istərdik ki, Türkiyənin iş adamları, xüsusən sənaye, kənd təsərrüfatı sahəsində, sosial sahədə mükəmməl texnologiyalara malik böyük şirkətləri, firmaları Azərbaycanın şirkətləri, iş adamları ilə, o cümlədən bizim böyük müəssisələrimizlə sıx əməkdaşlıq etsinlər. Heydər Əliyev daha sonra dedi: Azərbaycanda bunun üçün böyük imkanlar var və mən sizi bu imkanlardan səmərəli istifadə etməyə çağırıram. Çünki bunun həm iqtisadi, həm mənəvi, həm də siyasi əhəmiyyəti vardır.

Ankarada Türkiyə ilə Azərbaycan arasında 16 mühüm sənəd imzalandı. Heydər Əliyev və Süleyman Dəmirəl iki ölkə arasında dostluq, qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq haqqında müqaviləni imzaladılar. Ayrı-ayrı sahələrdə, xüsusilə iqtisadiyyat, səhiyyə, maliyyə, təhsil, mədəniyyət, gömrük əlaqələri barədə sazişlər də bağlandı.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Türkiyənin Höcəttəpə Universitetinin Fəxri doktoru adına layiq görüldü. Bununla əlaqədar universitetdə keçirilən görüş səfərin ən unudulmaz hadisələrindən biri oldu. Mərasimdə dövlət başçımıza fəxri diplom təqdim olundu. Türkiyənin məşhur elm ocaqlarından biri olan Höcəttəpə Universitetinin professor-müəllim heyəti türk dünyasının görkəmli siyasi xadimi Heydər Əliyevə bu ali məktəbin Fəxri doktoru adı verilməsindən məmnunluqla söhbət açdılar. Azərbaycan Prezidentinin mərasimdəki çıxışı böyük diqqətlə dinlənildi.

Bilkənd Universiteti idarə heyətinin sədri, Azərbaycanın yaxın dostu İhsan Doğramacının evində Heydər Əliyev ilə görüş də yaddaqalan və unudulmaz hadisə idi.

Türkiyə səfəri zamanı Azərbaycan Prezidentinin görüşləri sübh tezdən ta gecədən xeyli keçənədək davam edirdi. Dövlətimizin başçısının Türkiyə parlamenti üzvləri ilə görüşü də səfərin mühüm hadisələrindən biridir. Heydər Əliyev Türkiyə Böyük Millət Məclisinin üzvləri qarşısında geniş nitq söylədi, Azərbaycanın müasir vəziyyətindən danışdı, iki qardaş ölkə arasında əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi proqramını şərh etdi. Bu çıxış dərin maraq, böyük rəğbət doğurdu, dəfələrlə alqışlarla qarşılandı.

Heydər Əliyev Türkiyədəki xarici ölkə səfirlərinin və diplomatik heyətin üzvlərinin qarşısında da çıxış etdi. Maraqlı keçən görüşdən sonra bütün xarici diplomatlar növbə ilə Prezidentimizə yaxınlaşdılar, onunla görüşüb qısaca da olsa söhbət etdilər.

Azərbaycan Prezidentinin rəsmi səfərinə Türkiyənin bütün dairələrində, xüsusən siyasət aləmində maraq böyük idi. İstanbulda “Sülh və səbr” devizi altında keçirilmiş beynəlxalq dini konfransın bir qrup nümayəndəsi ilə görüş sübut etdi ki, dövrün bu görkəmli dövlət xadiminə dünyanın din xadimləri də rəğbət göstərirlər. Heydər Əliyev konfrans iştirakçılarına Azərbaycandakı ictimai-siyasi vəziyyət haqqında geniş söhbət açdı. Prezident dedi ki, insanların mənəvi sərvətlərinin hamısından dinin fərqi ondadır ki, o, həmişə insanları dostluğa, həmrəyliyə, birliyə dəvət etmişdir. Müxtəlif dinləri təmsil edən xadimlərin toplaşaraq, bütün dünya xalqlarını narahat edən bir məsələni - vicdana çağırış, sülh, səbr məsələlərini müzakirə etməsi buna canlı sübutdur. Azərbaycan Prezidenti Ermənistanın ölkəmizə qarşı hərbi təcavüzü barədə, süni surətdə yaradılmış “Qarabağ problemi”nin əsl mahiyyəti barədə din xadimlərində obyektiv təsəvvür yaratdı və bildirdi ki, Azərbaycan müharibə istəmir. Biz məsələnin sülhlə həll olunmasına tərəfdarıq. Lakin təcavüzkarlar tutduqları ərazidən çıxıb getməsələr, Azərbaycan xalqı, ordumuz işğalçılara layiqli cavab verəcəkdir.

İstər Ankarada, istərsə də İstanbulda yaşayan soydaşlarımız Azərbaycan Prezidenti ilə görüş keçirməyə, söhbətlər aparmağa çox can atırdılar. Proqram nə qədər gərgin olsa da, Heydər Əliyev buna həvəslə vaxt ayırır, onlarla görüşməyə razılıq verirdi. Ankarada və İstanbulda keçirilən bu görüşlərdə Prezident respublikamızda cərəyan edən ictimai-siyasi proseslər, Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü, müharibənin gedişi barədə geniş söhbət açdı və bildirdi ki, harada yaşayır-yaşasın, azərbaycanlıların birlikdə, bərabər olması əsas şərtlərdən biridir. Biz çalışırıq ki, Azərbaycanın daxilində bütün qüvvələri toplayaq. Eyni zamanda respublikadan kənarda yaşayan azərbaycanlılar da öz qüvvələrini toplamalıdırlar. Ayrı-ayrı qüvvələrin, qrupların arasında fikir müxtəlifliyi ola bilər. Bu, təbii haldır. Ancaq Azərbaycanın müstəqilliyini qorumaq, ərazi bütövlüyünü saxlamaq üçün hamı bütün başqa fikirləri kənara qoyub birləşməli, bir hədəfə vurmalı, bir məqsədə xidmət etməlidir.

Türkiyədə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrlə görüş də səmimilik, mehribanlıq, fikir birliyi şəraitində keçdi.

...Azərbaycan Prezidentinin Türkiyəyə səfəri çox uğurlu oldu, iki ölkə arasında əməkdaşlığın yeni mərhələsinin başlanğıcını qoydu. Səfərin ən böyük uğuru budur ki, kökü bir, dili, dini bir olan xalqlarımız 70 illik ayrılıqdan sonra, bir-biri ilə sıx ünsiyyət saxlamağa imkan tapdıqdan sonra öz əlaqələrini daha da yaxınlaşdırmağa, möhkəmləndirməyə başlamışlar.

Aslan Aslanov

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Bakı-Ankara-İstanbul-Bakı