Bakı, 20 sentyabr, AZƏRTAC

Prezident İlham Əliyevin “Böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin 650 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında” və “Azərbaycan Respublikasında 2019-cu ilin “Nəsimi ili” elan edilməsi haqqında” sərəncamları alimlərimizin şairin həyat və yaradıcılığına dair tədqiqatlar aparması ilə yanaşı, onlara dahi söz ustadının irsini ölkə hüdudlarından kənarda araşdırmaları üçün də stimul yaradır. Bununla bağlı “Nəsimi” Suriya-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin təsisçisi və sədri, AMEA-nın Fəlsəfə İnstitutunun şöbə müdiri, fəlsəfə elmləri doktoru Xatirə Quliyeva AZƏRTAC-a müsahibə verib. Müsahibəni təqdim edirik.

-“Nəsimi” Suriya-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin “Nəsimi ili” fəaliyyəti haqqında nə deyə bilərsiniz?

-Əvvəla qeyd edim ki, “Nəsimi” Suriya-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyəti” İctimai Birliyi 2005-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçib. O vaxtdan Suriya Ərəb Respublikasında məlum müharibə başlayana qədər ictimai birliyin təsisçisi və sədri kimi kifayət qədər səmərəli fəaliyyət göstərmişəm. Suriyanın əsas iki şəhərində - Dəməşq və Hələbdə xalq diplomatiyası məzmununda fəaliyyətim olub. İctimai birliyin 2006-cı ildə qeydiyyatdan keçmiş və 2013-cü ilədək nəşr olunmuş rəsmi mətbu orqanı “Məndə sığar iki cahan” (sonra “Cahan+” adı ilə çap olunub) bu fəaliyyətin ən işıqlı aynası hesab oluna bilər.

Təşkilatımız “Nəsimi ili” çərçivəsində bir sıra mühüm işlər görür. Belə ki, mən Hələb şəhərində ərəbdilli mediada həm “Nəsimi ili”, həm də şairin həyatı, yaradıcılığı və faciəvi sonu ilə bağlı çoxsaylı məqalələri, tədqiqatları nəzərdən keçirdim və bu yazılar haqqında “Respublika” qəzetində “Nəsimi ili çağdaş ərəb tədqiqatlarında” sərlövhəli geniş məqaləm (avqustun 10-da və 18-də) dərc olunub. Məqalədə “Nəsiminin türbəsi əcnəbilər və yoxsullar üçün bir sığınacaqdır”, “İyirminci əsrin əvvəlləri Hələb Qalası kəsişməsində Nəsiminin məzarı”, “Əli Emad Eddin Əl Nəsimi”, “İmadəddin El-Nəsimi. Şair və üç mədəniyyət”, “Hələbdə bir şair ... yaşayır!”, “Şairlərin şeirlərindən seçmələr: İmad əl Din əl – Nəsimi (1369-1418)”, “Böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsimi ili”, “Nəsimi əl Bağdadi – ilahi sevginin şəhidi”, “Nəsimi kimdir? (İmadəddin Seyyid Nəsimi) şeirləri və əsərləri...”, “Şeir sənətinin emosionallıq və ruhi həyəcan təcrübəsinin sirri ilə Nəsimi şeirlərindəki unikallıq arasında harmoniya. Şair Nəsimi insan və sehrindən heyrətləndi”, habelə Əbdülfəttah Rəvvas Qələçinin “Şair İmadəddin Nəsimi” kitabı haqqında ərəb alimi Feysal Kratçın “Şeir sənətinin emosionallıq və ruhi həyəcan təcrübəsinin sirri ilə Nəsimi şeirlərindəki unikallıq arasında harmoniya. Şair Nəsimi insan və sehrindən heyrətləndi” kimi tədqiqatlar, təhlillər şərh olundu ki, bununla İmadəddin Nəsiminin ərəb dünyasının yaddaşında bu gün də yaşadığı aydın şəkildə təsdiqlənir.

Bundan başqa, “Ədəbiyyat” qəzetində “Suriya alimi Əbdülfəttah Rəvvas Qələçi və İmadəddin Nəsimi irsi”( 2019-cu il, 24 avqust) və “525-ci qəzet”də “İmadəddin Nəsimi məqamının bu günü” (2019-cu il, 11 sentyabr) sərlövhəli məqalələrim dərc olunub.

-İmadəddin Nəsiminin Suriyada bu gün ərəb dünyasının əsaslandığı nəsimişünas alimin olub-olmaması barədə nə deyərdiniz?

-Suriyada, əsasən də Hələb şəhərində İmadəddin Nəsimi irsi ilə ciddi tanış olan, şairin həyatını, poeziyasını, fəlsəfi görüşlərində dərindən tədqiq etmiş və uzun illər Dəməşq Sənət Universitetində Nəsimi haqqında mühazirə söyləmiş, 1991-ci ildə “Hələbin yaqutu - İmadəddin Nəsimi – həyatı, poeziyası, fəlsəfi görüşləri” (Ərəb Yazıçılar Birliyi) monoqrafiyası çap olunmuş Əbdülfəttah Rəvvas Qələçi bütün çağdaş ərəb elmi fikrində İmadəddin Nəsimi tədqiqatçısı kimi məşhurdur. 1938-ci ildə Hələbdə doğulub. Ərəb Yazıçılar Birliyinin üzvü, Suriyanın tanınmış alim və yazıçılarındandır. Onun “İslam estetikasına giriş”, “Hələb: dünən və bu gün”, “Sirli teatr”, “Canlı operetta” elmi əsərləri, həmçinin “Quşların uçuşu” romanı, “Dəlilik fantaziyası” “Ayaqqabı təmirçisi”, “Turist və qatar”, “Gözəl ana” və çox sayda pyesləri, 50-dən çox əsəri sırasında Azərbaycan mühacir mütəfəkkirləri haqqında “Hələbin yaqutu İmadəddin Nəsimi: həyatı, poeziyası, fəlsəfi görüşləri”, “Rumiyə gedən yol” (pyeslər), “Əl- Sührəvərdi - hikmət sahibi” kitabları xüsusilə seçilir.

-Bu alim və onun əsərləri Azərbaycanda nə dərəcədə tanınır? Bizim kitabxanalarda onun əsərləri varmı?

-Əbdülfəttah Rəvvas Qələçi və onun “Hələbin yaqutu - İmadəddin Nəsimi - həyatı, poeziyası, fəlsəfi görüşləri” kitabı haqqında Azərbaycan elmi ictimaiyyətinə ilk dəfə akademik Bəkir Nəbiyev məhz “Nəsimi” Suriya-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin mətbu orqanı “Cahan+” qəzetində dərc olunmuş “Nəsimi kəlamının işığında” (2009-cu il, 11 dekabr) məqaləsində məlumat verib. Akademik Bəkir Nəbiyev 2009-cu ildə həmin məqaləni bir qədər genişləndirməklə kitab çap etdirib ki, orada da Qələçidən bəhs olunur. Əslində alimin soyadı Qalajidir. Azərbaycanda onu Qələçi kimi akademik Bəkir Nəbiyev təqdim etdiyi üçün mən də belə davam edirəm.

“Hələbin yaqutu - İmadəddin Nəsimi – həyatı, poeziyası, fəlsəfi görüşləri” monoqrafiyasının və eləcə də “Rumiyə gedən yol” pyesinin Azərbaycanda olub-olmaması sualına cavab olaraq bildirmək istərdim ki, Nəsiminin bir tədqiqatçısı mənə monoqrafiyanın (2008-ci ildən) yalnız onda olduğunu yazıb. Ancaq dəqiq bilirəm ki, əsər kitabxanalara təqdim olunmayıb. Pyes isə bu günə kimi heç kimdə yoxdur.

-Əbdülfəttah Rəvvas Qələçi həyatdadırmı, sizin cəmiyyətlə əlaqəsi vardırmı?

-Mən Suriyada 2010-cu ilin noyabr ayında olmuşam. O zaman Bəkir Nəbiyevin haqqında məlumat verdiyi alim barədə çox soruşdum, kitabla maraqlandım, amma axtarışlarım nəticəsiz oldu. Bu il çağdaş ərəb tədqiqatlarında Nəsimi irsini araşdırarkən alimin həyatda olduğunu, Nəsimi haqqında “Rumiyə gedən yol” adlı bir pyes də yazdığını öyrəndim.

İnternetdə ciddi axtarış etdim. Müxtəlif ərəb alimlərinə, Hələbdə yerləşən arxiv və digər rəsmi qurumlara məktub yazdım. Qələçinin özünə dəfələrlə mesaj göndərdim. Məqalələrim dərc olunduqca “Facebook”da onun səhifəsində paylaşmalar edirdim. Məqalələri messengerlə ona göndərirdim. Neçə aylardan sonra - bu yaxınlarda yazıçı Əbdülfəttah Rəvvas Qələçi mənimlə əlaqə yaratdı. Yazışdıq. Mənə Nəsimi haqqında iki kitabını göndərəcəyinə söz verdi. Hələbdə yaşayan həmvətənimiz Rəşidə Adil qızı Bünyadzadə mənim xahişimlə onunla görüşdü və artıq kitablar bizdədir. O, bu əsərlərin Azərbaycan oxucusuna tezliklə çatdırılması arzusundadır. Hazırda 81 yaşlı qocaman alim və yazıçının Azərbaycan üçün verdiyi müsahibə zamanı çəkilmiş şəxsi fotosunu, hər iki kitabın üz qabığını təqdim edirəm.

Əbdülfəttah Qələçinin “Hələbin yaqutu - İmadəddin Nəsimi – həyatı, poeziyası, fəlsəfi görüşləri” monoqrafiyası haqqında ərəb alimi Feysal Kratçın “Şeir sənətinin emosionallıq və ruhi həyəcan təcrübəsinin sirri ilə Nəsimi şeirlərindəki unikallıq arasındakı harmoniya. Şair Nasimi insan və sehrindən heyrətləndi”, Hələbin baş inşaat mühəndisi, memar Əbdülrəhman əl-Jəssərin “Təsəvvüf şairi İmad əl Din əl Nəsimi” məqalələrində geniş bəhs olunur.

-Siz AMEA-nın Fəlsəfə İnstitutunda Multikulturalizm və tolerantlıq fəlsəfəsi şöbəsinin müdirisiniz. İmadəddin Nəsimi irsini multikulturalizm - çoxmədəniyyətlilik kontekstində araşdırmaq nəzərdə tutulurmu?

-Əlbəttə, düşünürəm. Çoxmədəniyyətlilik və dialoq mədəniyyəti İmadəddin Nəsimi irsində tədqiqat üçün geniş üfüqlər açır və bu mövzuda elmi əsər humanitar və ictimai elmlər kitabxanasına gözəl bir töhfə olar. XIV əsr Azərbaycan şeirinin dahi nümayəndəsi İmadəddin Nəsimi haqqında istər tarixi, istər müasir dövr tədqiqatlarında Azərbaycanda, İranda, İraqda, Türkmənistanda doğulduğu yazılır. Halbuki Nəsimi Azərbaycanda doğulub, adıçəkilən ölkələrdə müxtəlif illərdə yaşayıb. Şairin son vətəni isə sözsüz ki, Hələb şəhəridir. Bu bioqrafik dəlillər, həmçinin əsərlərini bir neçə dildə yazması onun bütün bəşəriyyətin şairi olduğunu təsdiq edir. Bu baxımdan İmadəddin Nəsiminin zəngin, ilahi məzmunda olan irsi və həyatı həm mədəniyyətlərarası dialoq üçün sanballı bünövrədir, həm də bütün zamanlarda müxtəlif millətlərdən olan tədqiqatçılar nəsli ilə çoxmədəniyyətliliyi təmsil edən nəhəng körpü kimi əvəzsizdir.

Sonda qeyd etmək istəyirəm ki, hazırda qarşımda dayanan ən mühüm işlər sırasında “Nəsimi və “Nəsimi ili” çağdaş ərəb tədqiqatlarında” adlı elmi monoqrafiyanı, Əbdülfəttah Rəvvas Qələçinin “Hələbin yaqutu - İmadəddin Nəsimi – həyatı, poeziyası, fəlsəfi görüşləri”, “Rumiyə gedən yol” (pyeslər) kitablarını, ərəbdilli mətbuatdan üzə çıxardığım iyirmiyə qədər məqaləni tərcümə etdirib (“İmadəddin El-Nəsimi. Şair və üç mədəniyyət” adı ilə) çap etdirməkdir.

-Məzmunlu müsahibəyə görə təşəkkür edirik.