ELM VƏ TƏHSİL
Əsmətxanım Məmmədova: Türk təəssübkeşliyi Nizami əsərlərinin ruhunu təşkil edir
![Əsmətxanım Məmmədova: Türk təəssübkeşliyi Nizami əsərlərinin ruhunu təşkil edir](/files/2023/1/1200x630/1678691014782625114_1200x630.jpg)
Bakı, 13 mart, AZƏRTAC
XII əsrdə yaşayıb-yaratmış ustad Nizami Gəncəvi klassik irsimizin görkəmli nümayəndəsi, yaradıcılığı, milliliyi və bəşəriliyi ilə yüksək zirvələri fəth etmiş sənətkardır. Şairin yaşadığı dövrdə ümumi ənənəyə uyğun olaraq müxtəlif millətlərin nümayəndələri elmi əsərlərini ərəb dilində, bədii əsərlərini isə fars dilində yazırdılar. Nizami də dövrünə söykənərək əsərlərini fars dilində yaradıb.
Şairin farscası nə qədər rəvan, kamil olsa da, hər halda məşhur İran alimi Səid Nəfisinin müşahidə etdiyi kimi, “Bu, farsca bir farsın, tutalım, Firdovsinin farscası deyil”. Nəfisi təsdiqləyir ki, Nizaminin şeirlərindən türk ətri gəlir. Bundan əlavə, Nizami bəzən ayrı-ayrı fars kəlmələrinin dəqiq mənasını öyrənmək üçün fars dilinin izahlı lüğətlərinə də baxdığını xəbər verir.
Bu sözləri AZƏRTAC-a müsahibəsində Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin dosenti Əsmətxanım Məmmədova söyləyib. Ə.Məmmədova bildirib ki, Yaxın və Orta Şərq bədii-fəlsəfi təfəkkür tarixinin fenomenal şəxsiyyətlərindən olan türk oğlu türk Nizami zaman və məkanın fövqündə qərarlaşması ilə “bütün zamanların və xalqların şairi”dir. Əsərlərinin dərin fəlsəfi mahiyyəti, forma, ideya-tematik əhatəliliyi, dövrünün ictimai-siyasi proseslərinin, tarixi hadisələrinin aydın çalarla bədii inikası tədqiqatçılara Nizami yaradıcılığına dönə-dönə müraciət etməyə əsas verir.
Türk təəssübkeşliyi Nizaminin əsərlərinin əsas ruhunu təşkil edir. “Xosrov və Şirin”də sevimli həyat yoldaşı Afaqın ölümündən dərin kədər və hüznündən bəhs etdikdən sonra oğlu Məhəmməd haqqında deyir:
Türküm dünya çadırında yox olsa da,
Allahım, türk balamı, türkzadəmi sən tanıyırsan.
“Yeddi gözəl” poemasında türk gözəlindən adını soruşarkən gözəl cavab verir ki, atam mənə “Türk yürüşçüsü” adını vermişdir.
Dedim: həmdəm və həməqidə olanda
Adlar da bir-birinə oxşar olur.
Adın Türk yürüşçüsüdür, bu qəribədir
“Türk yürüşçüsü” mənim də ləqəbimdir.
Qalx ki, türk kimi yürüş edək
Qarətkarları oda, atəşə ataq.
Şairin əsərlərini mütaliə edərkən türklərə dair minlərlə söz və tərkiblərə rast gəlinir. Nizami araşdırıcılarından biri olmuş Cavad Heyətin dediklərinə müraciət edək: “... orta əsrlərdə yaşamış türkdilli şairlər arasında Nizami qədər türk sevgisi, türklərə vurğunluq göstərən ikinci bir şair tapmaq çətindir. Nizamidə türk sözü bütün yüksək maddi və mənəvi anlayışların simvoludur... Şair ən böyük peyğəmbərləri, sərkərdə və imperatorları vəsf etmək istəyəndə “TÜRK” epitetindən istifadə edir”.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin X Qlobal Bakı Forumunda dediyi kimi: “Nizami Gəncəvi Azərbaycanın qədim şəhərlərindən olan özünün doğma Gəncə şəhərində dünyaya göz açıb, yaşayıb, orada vəfat edib və dəfn olunub. Onun müdrikliyi və istedadı Azərbaycan xalqının istedadını və müdrikliyini təcəssüm etdirir”. Nizami Gəncəvinin əsərlərinin nadir əlyazma nüsxələri Bakı, Təbriz, Tehran, İstanbul, Qahirə, Dehli, Moskva, Sankt-Peterburq, Paris, London və s. kitabxana, muzey, əlyazma fondlarında ən qiymətli nadir incilər kimi qorunub saxlanılır. Bu da azərbaycanlı şair-mütəfəkkirin dünya şöhrətinin əyani göstəricisidir.