İstanbul, 10 mart, Günel Karatepe, AZƏRTAC

Rusiya ilə Ukrayna arasında gərginlik hələ də davam edir. Bu qarşıdurma yalnız bölgədə deyil, beynəlxalq aləmdə də bir sıra mühüm hadisələrə yol açıb. Xüsusilə Avropa İttifaqının (Aİ) apardığı siyasətdə radikal dəyişiklər ön plana çıxıb. Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) keçmiş hakimiyyətinin dəstəyi ilə bu siyasət daha da dərinləşib. Lakin ABŞ-da hakimiyyət dəyişikliyi bu prosesə fərqli təsir göstərməkdədir.

Belə ki, qlobal siyasətin alt-üst olmasına yol açan Rusiya-Ukrayna müharibəsi bu gün yeni mərhələyə keçib desək, yanılmarıq. Burada, ilk növbədə, ABŞ ilə Qərb arasındakı fikir ayrılıqlarını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bir neçə gün əvvəl ABŞ və Ukrayna prezidentləri arasında Ağ Evdə baş verən insident bunun daha da artmasına təkan verən amillərdən olub. İndiyədək ABŞ və Qərbin “ortaq təhlükə” anlayışı ilə yanaşdığı Rusiya-Ukrayna qarşıdurmasının bu gün həm Amerika, həm də Avropa ölkələrinin öz maraqları daxilində dəyişdiyini görmək o qədər də çətin deyil. Bu fikir ayrılıqları, ABŞ-ın indiyədək nümayiş etdirdiyi xarici siyasətin istiqamət və şərtlərinin dəyişməsi, xüsusilə son zamanlar daha çox dilə gətirilən “Qlobal güc” anlayışının da zəiflədiyini ortaya çıxarıb. Belə ki, Donald Tramp administrasiyasının başladığı milli maraqları önə çəkən xarici siyasət və Aİ ölkələrinə qarşı tələblərin artması uzun illərdir müəyyən dəyərlər üzərində qurulan mövcud struktura böyük ziyan vurur. İki qitə arasında yaşanan gərginlik ABŞ hakimiyyətinin Rusiya ilə Ukraynanın sülh danışıqlarına başlamaqla bağlı razılığa gəldiyini bəyan etməsindən sonra Avropa liderlərinin rəsmi Vaşinqtonu tənqid edən bəyanatlar verməsi ilə davam edir.

Qlobal arenada baş verən bu hadisələri AZƏRTAC-a şərh edən ehtiyatda olan türkiyəli general, Türkiyənin Azərbaycandakı sabiq hərbi attaşesi Yücel Karauz bir neçə il bundan əvvəl Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun NATO-nun beyninin öldüyünə və Avropanın bu təşkilata ehtiyacının olmadığına dair verdiyi açıqlamaları xatırladaraq deyib: “Yəqin ki, Makron bu sözləri İkinci Dünya müharibəsindən sonra müharibələrin Avropadan kənarda davam edəcəyi, təhlükəsizlik mexanizmlərinin inkişafına ehtiyac olmadığı, Aİ-nin artıq formalaşdığı, sərhədlərin qorunmasının o qədər də əhəmiyyət daşımadığı, onların orada sülh və xoşbəxtlik içində, qarşılıq ödəmədən yaşayacaqlarını düşünərək deyib. Lakin Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlaması ilə sərhədlərində təhlükə hiss edən Avropa siyasətini dəyişərək, təhlükəsizliyinin təminini “beyin ölümü keçirdi” dedikləri NATO-ya və ABŞ-a yaxınlaşmaqda gördü. Qərb bununla yanaşı, müdafiə sistemini və təhlükəsizliyini çox sürətli şəkildə gücləndirməyə böyük əhəmiyyət verməyə, iqtisadi inkişaf mənbələrini müdafiəyə istiqamətləndirməyə başladı. Burada Rusiya-Ukrayna müharibəsinin Avropanın ABŞ-a məhkum olduğunu göstərdiyini, İttifaq ölkələri üçün Amerikasız təhlükəsizlik sisteminin olmayacağı fikrini də gücləndirdiyini desək, daha doğru olar. Trampın hakimiyyətə gəlişi ilə ABŞ-Rusiya münasibətlərinin normallaşması, Amerikanın tərəfsiz mövqe nümayiş etdirməsi bugünkü vəziyyətdə müharibənin, sadəcə, Ukraynaya dəyən zərər olduğunu göstərir. Burada Ukraynanın Avropaya və NATO-ya üzv qəbul edilmədiyini də vurğulamalıyıq. Ağ evdə ABŞ və Ukrayna prezidentləri arasında baş verənlər də özlüyündə Avropa üçün bir mesajdır. Avropa nə qədər ukraynayönümlü çıxışlar etsə də, bu müharibəni öz sərhədlərindən uzaq tutaraq daha çox dəstəkləyə bilməz. Çünki burada çox böyük iqtisadi böhranlar yarana bilər. İndi hər kəs Ukraynaya ayıracağı vəsaiti öz daxilində istifadə etmək fikrindədir. Məsələyə bu aspektdən baxdıqda görürük ki, ortaq iqtisadi güc olaraq qurulan Aİ bu gün ötən altmış il ərzində öz təhlükəsizlik infrastrukturunu Amerikadan ayrı, müstəqil və lazımi səviyyədə qurmamasının fəsadları ilə qarşılaşır. Bu gün Ukraynada baş verənlər sabah Avropada da ola bilər. Hazırda Amerika Prezidenti NATO və mövcud ABŞ hərbi qüvvələrinin xərclərinin bağlı olduğu dövlət tərəfindən ödənmədiyi təqdirdə, hərbiçilərini geri çəkmək və NATO-dan ayrılmaqdan bəhs edir. Yəni, indi bütün bu qarışıqlığa daxil olanlar gələcəkdə başlarına gələ biləcək məsələlər ətrafında düşünürlər. Burada təbii ki, dünyanın səkkizinci, NATO-nun isə ən güclü üçüncü ordusuna sahib Türkiyəyə Avropanın ehtiyacını qeyd etməliyik. “Dünyanı idarə etmək” iddiasında olan bütün dövlətlərin bu gün Türkiyə və Türk dünyasına artan marağını vurğulamamaq olmaz”.

Göründüyü kimi, indi Avropada özlərinə güvənməli olmalarına dair fikir getdikcə güclənir. Aİ rəsmilərinin “Biz indi oyanmalı və həqiqəti dərk etməliyik” fikri ümumi atmosferi əks etdirir. Bu, Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula Fon der Lyayenin təqdim etdiyi Aİ-nin yenidən silahlanma planında və Makronun “ABŞ köməyə gəlməzsə, hazır olmalıyıq!” mesajında da özünü büruzə verir. Bu gün Qərb Aİ-nin müdafiə sistemini gücləndirmək üçün milyardlarla avroluq plan üzərində müzakirələr aparır. Bununla yanaşı, hazırda Aİ öz daxilində siyasi və iqtisadi böhranlar, nizamsız miqrasiya, istehsalın azalması, enerji qiymətlərinin artması kimi bir çox problemlərlə üzləşir. Bütün bu siyasi proseslərin fonunda unudulan tək amil isə insan amilidir. Müharibə aparılan bölgələrdə hələ də insanlar ölür, ailələr məhv olur. Dünya isə ABŞ-Rusiya-Ukrayna üçbucağında baş verəcək proseslərin dövlətlərə nə cür təsir edəcəyini gözləyir.