Bakı, 10 fevral, AZƏRTAC

AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunda “Türkmənçay-195” mövzusunda dəyirmi masa keçirilib.

Bu barədə AZƏRTAC-a institutdan məlumat verilib.

İclası açan institutun baş direktoru professor Kərim Şükürov bildirib ki, Azərbaycanı iki yerə parçalayan Türkmənçay müqaviləsinin imzalanmasından bu gün 195 il ötür. Rusiya imperiyası ilə Qacarlar dövləti arasında 1826-1828-ci illər müharibəsinin yekunlarına, yəni 1828-ci il fevral ayının 10-da bağlanmış Türkmənçay müqaviləsinə əsasən, Azərbaycan torpaqlarının Araz çayından şimal hissəsi çar Rusiyasının, cənub hissəsi isə Qacarlar dövlətinin tərkibinə keçdi. Bu müqavilənin şərtləri əsasında Qacarlar dövlətindən 40 min erməni Şimali Azərbaycana köçürüldü. Beləliklə, Azərbaycana elə bir tarixi zülm edildi ki, indi də bu zülmün qarşısında Azərbaycan xalqı əziyyət çəkir. Türkmənçay müqaviləsi ilə Azərbaycan torpaqlarının Araz çayı boyunca bölüşdürülməsi başa çatmışdı.

Daha sonra institutun icraçı direktoru İlqar Niftəliyev qeyd edib ki, müasir erməni tarixçiləri, sovet əcdadları kimi, belə bir tezisi inadla sübut etməyə çalışırlar, guya tarixdə “böyük Ermənistan” dövləti olub, onun əraziləri müxtəlif tarixi proseslər nəticəsində müxtəlif dövlətlər tərəfindən işğal olunub və nəhayət, 1828-1829-cu illərdə bu dövlət iki yerə parçalanıb, bunlardan guya şərq hissəsi Türkmənçay müqaviləsi ilə Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil olub, qərb hissəsi isə 1829-cu il Ədirnə müqaviləsi nəticəsində Osmanlı Türkiyəsinin tərkibində qalıb. Əslində erməni tarixşünaslığında Ermənistanın guya şərqi və qərbi hissələrə bölünməsi ideyası ilk dəfə II Dünya müharibəsindən sonra İosif Stalinin əli ilə sovet tarixşünaslığına gətirildi. Bunun səbəbi sovet rəhbərliyinin ölkənin cənub sərhədlərini yenidən nəzərdən keçirmək, onları 1914-cü il vəziyyətinə qaytarmaq planları idi. Bu planı həyata keçirmək üçün sovet rəhbərliyi 1945-ci ilin yazında 1921-ci il 16 mart tarixli SSRİ-Türkiyə müqaviləsinə yenidən baxılması təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Bundan sonra erməni tarixçiləri yuxarıdan göstəriş alaraq öz əsərlərində 1827-ci ildə Rusiya imperiyası tərəfindən işğal edilmiş keçmiş Azərbaycan İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının əraziləri və Moskvanın iddia etdiyi Türkiyə Cümhuriyyətinin Şərqi Anadolu əraziləri üçün müvafiq olaraq “Şərqi” və “Qərbi” Ermənistan saxta adları verərək öz əsərlərində fəal şəkildə işlətməyə başlayıblar.

Beləliklə, ermənilərin Qacar dövlətindən və Osmanlı imperiyasından kütləvi miqrasiyası və Rusiya imperiyasının etnokonfessional siyasəti nəticəsində XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq bu günə qədər davam edən etnik və ərazi münaqişələrinin əsası qoyuldu.

Dəyirmi masa alimlər Cəbi Bəhramov, Hacı Həsənov, Şahin Fərzəliyev və Eynulla Mədətlinin çıxışları ilə davam edib.