Bakı, 10 oktyabr, AZƏRTAC

Yeni üzüm və meyvə bağlarının salınması zamanı fermerlər bir sıra xüsusi əhəmiyyətə malik olan aqrotexniki tədbirlər həyata keçirməlidirlər ki, bunların da zərərvericilərin azaldılmasında və məhsuldarlığın artırılmasında mühüm rolu vardır.

1. Zərərvericilərə qarşı davamlı sortlardan istifadə edilməsi. Zərərvericilərlə mübarizədə davamlı sortların müəyyən edilməsinin, yəni belə sortların yaradılmasının və onların əkilməsinin praktikada böyük əhəmiyyəti var.

Meyvə və üzüm tənəklərinin zərərvericilərinə qarşı tətbiq edilən aqrotexniki tədbirlərlə, tarla və dirrik bitkilərinin zərərvericiləri əleyhinə həyata keçirilən aqrotexniki tədbirlər arasında ümumi cəhətlər çoxdur. Məsələn, davamlı sortların seçilməsi, torpağın (müəyyən dəyişikliklə) becərilməsi, gübrələmə, alaq otları ilə mübarizə, suvarma, bitkiyə qulluq, bitki qalıqlarının yığılıb tarladan çıxarılması və s. Belə aqrotexniki tədbirlər bağlarda da aparılır. Bunlardan başqa, bağlarda bir sıra xüsusi əhəmiyyətə malik olan aqrotexniki tədbirlər həyata keçirilir ki, bunların zərərvericilərin sayının azaldılmasında mühüm rolu var.

2. Meyvə və üzüm bağı salınacaq sahələrin düzgün seçilməsi. Bu zaman ilk növbədə ayrı-ayrı sortların torpaq, rütubət, işıq və digər amillərə olan tələbatı nəzərə alınmalıdır. Elə sahə seçilməlidir ki, oranın torpaq və iqlim amilləri gələcək sortun tələbatını təmin edə bilsin. Sortlar seçilərkən onun zərərvericilərə qarşı davamlılığı nəzərə alınmalıdır.

Müəyyən edilib ki, qrunt suları yerin üst qatına yaxın olan sahələrdə meyvə ağacları zəif inkişaf edir və belə ağaclar qabıqyeyənlər, çanaqlı yastıcalar, yastıcalar, mənənələr və s. zərərvericilərlə kütləvi yoluxur.

Yeni bağları köhnə bağlara yaxın salmaq məsləhət görülmür, çünki köhnə bağlarda bir neçə il ərzində müxtəlif zərərvericilərin ehtiyatı əmələ gəlir. Bu zərərvericilər bitkilərin müxtəlif hissələri ilə qidalanır. Yeni bağların salınması ilə əlaqədar olaraq həmin zərərvericilər cavan ağaclar və tənəklərin üzərinə keçib, onlarla qidalanır. Bağlar müəyyən kolluqlar və ağaclarla yanaşı salınarsa, bu zaman sahələrarası elə götürulməlidir ki, orada hava yaxşı dövr etsin, ağaclar bir-birini sıxmasın və torpağın becərilməsi üçün əlverişli şərait olsun.

3. Sağlam əkin materialından istifadə edilməsi. Yeni bağlar salınarkən sağlam əkin materialından istifadə edilməsinin, meyvə və üzüm bağlarının zərərvericilərinin yayılmasının qarşısının alınmasında xüsusilə böyük əhəmiyyəti vardır. Bunu nəzərə alaraq tingliklərdə və anaclıq yerlərdə bitkilərin müxtəlif zərərvericilərlə yoluxmasının qarşısını almaq məqsədilə bitkilər üzərində daimi nəzarət aparılmalı və tingliklər köhnə sahələrdən xeyli aralı (500: m-dən artıq) salınmalıdır.

Tingliklərdə əkin materialı müəyyən bir zərərverici ilə yoluxarsa, belə materialdan bağ salınmasına yol verilməməlidir. Belə materialların əkilməsi məcburi olarsa, onda əkin materialı dezinsekskya edilməlidir.

Çəyirdəkli və tumlu meyvə bitkilərinin əkin materialı ilə mənənələr, çanaqlı yastıcalar, yastıcalar, tənək çubuqları ilə filloksera və s. qorxulu zərərvericilər bir sahədən digər sahəyə asanlıqla yayılır. Odur ki, ayrı-ayrı sortlar sahədə yerləşdirilərkən elə etmək lazımdır ki, bir-birinə qohum və eyni zərərvericiləri olan ağaclar yanaşı əkilməsin. Çünki bu, qeyd edilən zərərvericilərin kütləvi çoxalmasına şərait yaradır.

Bağlar üçün mühafizə zolaqları salan zaman da bu qaydaya riayət edilməli, yəni elə ağac növləri seçilməlidir ki, onların zərərvericiləri bağların zərərvericiləri ilə eyni olmasın.

4. Bitkiyə qulluq etmək. Bitkilərə vaxtında və düzgün qulluq edilməsinin tarla bitkiləri, meyvə bağları və tənəklərin zərərvericiləri ilə mübarizədə böyük əhəmiyyəti var. Bitkiyə düzgün qulluq nəticəsində normal inkişaf etmiş elə sağlam bitkilər yetişdirmək olur ki, onlar müxtəlif zərərvericilərin zədələrinə qarşı son dərəcə davamlı olur. Bundan başqa, zərərverici ilə yoluxmuş bitkiyə düzgün qulluq etməklə onu həmin zərərvericidən tamamilə azad etmək mümkündür. Məsələn, erkən yazda (tumurcuqlar qabarmağa başlamazdan əvvəl) meyvə ağaclarında və tənəklərdə qurumuş budaqların budanmasının aparılması nəticəsində bitkilər normal inkişaf edir, zərərvericilərə qarşı davamlılıq xüsusiyyəti xeyli artır. Digər tərəfdən qurumuş budaqların kəsilməsi zamanı qabıqyeyən və parıldaq böcəklərin sürfələri, şişəqanad kəpənəyin tırtıllar, bir sıra başqa zərərvericilər, qurumuş budaq və qabıqlarla birlikdə (bu zərərvericilər əsasən bitkilərin qurumuş hissələrində yaşayır) bağlardan kənarda məhv edilir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, budama vaxtında və düzgün (kəsik düz olmalı və kötukcük qalmamalıdır) aparılmalıdır. Düzgün aparılmayan budama ağaclarda şişlərin, yaraların əmələ gəlməsinə səbəb olur və nəticədə də bir sıra zərərverici və xəstəlik əmələ gətirən mikroorqanizmlər bitkiyə asanlıqla yoluxa bilir. Yaxşı olar ki, bitkilərdə əmələ gələn yaralar və çatlar təcili bağ məlhəmi, yaxud gillə suvansın. Bu, xüsusilə yaz budamalarından sonra olduqca vacibdir, çünki zədələnmiş toxumalarda müxtəlif dağılmalar getdiyindən bitki müəyyən müddət zəifləyir və zərərvericinin ona asan yoluxması üçün şərait yaranır. Məsələn, qanlı mənənə ağacların yaralanan və çatlayan yerlərində yaşayır. Bəzi zərərvericilər, o cümlədən dəyişik ipəksarıyanın tırtılı çatların arasında pup halına keçir.

Ştammların ölmüş köhnə qabıqlardan təmizlənməsi və onların yandırılması ilə qışlamağa yığılmış (alma meyvəyeyəninin tırtılları, uzunburun böcəklər və s.) bir sıra zərərvericiləri məhv etmək mümkün olur. Bundan başqa, əkin sahələrində, bağlarda bitkiyə qulluq məqsədilə torpağın becərilməsi zərərvericilərə qarşı təsirli tədbirlərdəndir. Belə ki, payızda və erkən yazda bağlarda torpağı yumşaltmaqla onun strukturunu və havalanmasını yaxşılaşdırmaq, nəmliyini normal saxlamaq olur. Digər tərəfdən ağac və tənəklərin dibləri qazılan zaman torpaqda olan bir sıra zərərvericilər, o cümlədən lövhəbığ böcəklərin sürfələri, məftil qurdlar, uzunburun böcəklərin bəzi növləri və s. müxtəlif səbəblərdən məhv olur. Belə ki, torpağın üst qatına çıxan zərərvericilər Günəş şüasının, küləyin, yırtıcı quşların, yaxud da bel kəsməsi, kotan əzilməsi təsirindən məhv edilir.

5. Meyvə və başqa qalıqların məhv olunması. Bağlarda zərərvericilərin əksəriyyəti, o cümlədən bəzi böcəklər, tırtıllar və s. bitki qalıqlarının altında qışlayır. Buna görə də bitki qalıqlarının yığılıb məhv edilməsi zərərvericilərə qarşı aparılan ən təsirli mübarizə tədbiridir. Belə ki, tökülmüş meyvə qalıqları vaxtında yığılıb məhv edilməzsə, onların içərisində zərərvericilərin sürfə və tırtılları öz inkişaflarını bitirir və yenidən ağacları yoluxdurur. Məsələn, alma meyvəyeyəni, albalı uzunburunu və s. yığılan meyvələr ya qurudulmalı, ya mal-qaraya verilməli, yaxud da məhv edilməlidir.

Yuxarıda qeyd edilən aqrotexniki tədbirləri düzgün və vaxtında həyata keçirməklə kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını artırmaq mümkündür.

Vüqar Nəbiyev

Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutu