Bakı, 19 noyabr, AZƏRTAC

Azərbaycan hələ XIX əsrdən neft ölkəsi kimi tanınıb. Dünyada sənaye üsulu ilə ilk neft 1847-ci ildə məhz ölkəmizdə - Bibiheybətdə hasil edilib. XX əsrdə də neft ölkəsi kimi inkişaf edən Azərbaycanın neft sənayesinin Sovetlər İttifaqının, xüsusən Rusiyanın ərazisində yeni neft yataqlarının kəşf olunmasında böyük rolu olub. İkinci Dünya müharibəsi zamanı faşizm ilə mübarizədə Sovetlər İttifaqının istifadə etdiyi neftin 75 faizinin məhz Azərbaycanda hasil olunması ölkəmizin neftçilərinin gərgin əməyi sayəsində reallaşmışdı.

O dövrdən bu günədək çox dəyişikliklər baş verib. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, müstəqilliyimizin bərpa olunduğu dövrdə ölkədə yaranan xaos, özbaşınalıq, hakimiyyətsizlik iqtisadi tənəzzülə səbəb olmuş, neft hasilatında durğunluq yaranmışdı. Azərbaycanı belə bir ağır vəziyyətdən qurtarmaq üçün xalqın təkidli tələbi ilə Heydər Əliyevin 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdışı ölkəmizin siyasi-iqtisadi həyatında taleyüklü dəyişikliklərin başlanğıcını qoydu. Azərbaycanı labüd fəlakətdən xilas edən dahi rəhbər Heydər Əliyev ölkənin iqtisadi yüksəlişi üçün tədbirlər görməyə başladı.

Ölkə iqtisadiyyatının dirçəlişini neft amilində görən Ulu Öndər uzaqgörən siyasəti ilə dünyanın məşhur neft şirkətlərini də bu işə cəlb etdi. Bu strategiyanın təməlində isə bir ideya dururdu: neftdən əldə olunan bütün gəlirləri, eləcə də həm siyasi, həm də iqtisadi mənfəətləri Azərbaycan xalqının gələcək mənafeyinə, rifahına yönəltmək. Məhz bu ideyaya söykənən siyasət nəticəsində 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda Xəzərin Azərbaycan sektorundakı “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yataqlarındakı neftin birgə işlənməsi haqqında müqavilə imzalandı. Müqavilə öz tarixi, siyasi və beynəlxalq əhəmiyyətinə görə “Əsrin müqaviləsi” adlandırıldı. Bununla da Ulu Öndərin ölkəmizin gələcəyi naminə “Yeni neft strategiyası” uğurla həyata keçirilməyə başlandı və bu siyasət Azərbaycanın neft ölkəsi adını özünə qaytardı.

Ulu öndər Heydər Əliyevin böyük uzaqgörənliklə 1999-cu il dekabrın 29-da təsis etdiyi Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu (ARDNF) isə neft və qaz ehtiyatlarına dair sazişlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı ölkəmizin əldə etdiyi gəlirlərin toplanmasını, səmərəli idarə olunmasını və gələcək nəsillər üçün saxlanılmasını təmin edir. Bu mənada, ARDNF Ümummilli Lider tərəfindən əsası qoyulmuş uğurlu neft strategiyasının ayrılmaz hissəsidir. Qurumun yaradılması fəlsəfəsinin əsas qayəsini neft sərvətlərinin nəsillər arasında ədalətli bölünməsinin təmin edilməsi təşkil edir. Məhz bu prinsipin yüksək səviyyədə qorunmasının nəticəsidir ki, əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində bir-birindən əhəmiyyətli addımlar atılır.

Əlbəttə, dünyada neftlə zəngin çox ölkələr var. Amma bu resurslar onlara bəzən heç də uğur gətirmir. Həmin ölkələrdə bir qrup həddindən artıq varlanır, digər sosial təbəqələrdə isə rifah halı yüksəlmir. Beləliklə də, uçurum və bərabərsizlik sosial partlayışlara gətirib çıxarır. Elə ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycanın neft strategiyasını və iqtisadi inkişaf konsepsiyasını müəyyənləşdirərkən dünyanın qabaqcıl ölkələrinin təcrübəsindən istifadə etməsi Azərbaycanın bu kimi problemlərdən yan keçməsinə səbəb oldu. Əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi Ulu Öndərin əsasını qoyduğu düşünülmüş və məqsədyönlü siyasətin əsas xəttini təşkil edirdi. Daim xalqına güvənən, xalqına arxalanan Ümummilli Lider iqtisadi islahatların əsasında vətəndaş amilini saxlamaqla, sosial problemləri aradan qaldırmış və bu siyasət hazırda Prezident İlham Əliyev tərəfindən davam etdirilməkdədir.

Ulu Öndərin milli neft strategiyası ölkənin neft və qaz gəlirlərinin öncül sahələrin inkişafına və sosial-iqtisadi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edən layihələrin həyata keçirilməsinə yönəldilməsi idi. Uzunmüddətli inkişaf proqramı olaraq həyata keçirilən neft strategiyasının əsasını ölkənin daxili imkanlarının səfərbər olunması və zəngin neft ehtiyatlarından Azərbaycan xalqının rifahı naminə səmərəli istifadə prinsipini təşkil edir. Neft strategiyasının növbəti mərhələsi isə ölkənin neft yataqlarının xarici şirkətlər ilə birgə işlənməsindən əldə edilən neft gəlirlərinin toplanaraq səmərəli idarə edilməsi, həmin vəsaitlərin öncül sahələrin inkişafına və sosial-iqtisadi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edən layihələrin həyata keçirilməsinə yönəldilməsidir. Milli neft strategiyası xarici sərmayənin və təcrübənin cəlb olunmasını, çoxvariantlı ixrac sisteminin yaradılmasını və əldə olunmuş gəlirlərin səmərəli, şəffaf idarə edilməsi və istifadə olunmasını nəzərdə tutur.

Fəaliyyətə başladığı vaxtdan etibarən ARDNF qarşısına qoyulan məqsədlərə nail olmaq üçün bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirib, bu öhdəlikləri layiqincə yerinə yetirib. On altı illik qısa müddətdə beynəlxalq səviyyədə tanınan fonda çevrilən Dövlət Neft Fondu hazırda dünyanın 60 ən şəffaf suveren fondları siyahısında 4-cü sırada qərarlaşıb. 2001-ci ildə fondda 270 milyon ABŞ dolları məbləğində vəsait vardısa, cari il oktyabrın 1-nə bu rəqəm artıq 35 milyard 822,1 milyon ABŞ dollarına bərabər olub. Bu gün ARDNF tərəfindən həmin vəsaitlər səmərəli şəkildə idarə edilir, ölkəmizin sosial-iqtisadi tərəqqisi naminə mühüm layihələrin maliyyələşdirilməsi həyata keçirilir. Fond hazırda mühüm sosial-iqtisadi layihələri maliyyələşdirir ki, onların uğurlu icrası ölkənin hərtərəfli inkişafına xidmət edir. Neft Fondu institusional cəhətdən formalaşmaqla bərabər, ölkə daxilində və eləcə də beynəlxalq səviyyədə tanınan və vəsaitlərin idarə edilməsi, şəffaflığın təmin olunması baxımından digər dövlətlərə öz təcrübəsini bölüşməyə qadir olan bir quruma çevrilir.

Ölkədə neft sektoru ilə yanaşı, infrastruktur sahələrinin, habelə qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Bu məqsədlə artan neft gəlirləri, o cümlədən fondun vəsaiti hesabına ölkədə mühüm infrastruktur və sosialyönümlü layihələrin maliyyələşdirilməsi təmin edilir. 2001-2016-cı illərdə ölkədə neft sektoru ilə yanaşı, infrastruktur sahələrinin, habelə qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilib.

2001-ci ildən cari ilin üçüncü rübünün sonuna Neft Fondunun ümumilikdə 67 milyard 162 milyon manat məbləğində vəsaiti ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisi naminə ən mühüm ümummilli problemlərin həllinə və strateji əhəmiyyətli infrastruktur obyektlərinin inşa və yenidən qurulması üzrə layihələrin maliyyələşdirilməsinə yönəldilib və dövlət büdcəsinə transfert edilib. Qeyd edilən dövrdə ARDNF-in ən ağır şəraitdə yaşayan qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial-məskunlaşma məsələlərinin həlli ilə bağlı tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə 1 milyard 981,5 milyon manat məbləğində vəsaiti istifadə edilib. Bu vəsaitlər hesabına qaçqın və məcburi köçkünlər üçün yeni yaşayış qəsəbələrinin tikintisi işləri həyata keçirilib.

Fond indiyədək Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri layihəsində Azərbaycanın iştirak payının maliyyələşdirilməsinə 297,9 milyon manat sərf edib.

2006-cı ildən başlayaraq neft gəlirlərinin bir hissəsi, eyni zamanda, su təchizatı ilə bağlı məsələlərin həllinə yönəldilir və fondun maliyyələşdirdiyi layihələr sırasında Bakının su təchizatı ilə bağlı problemlərinin əsaslı şəkildə həllini təmin edəcək Oğuz-Qəbələ zonasından paytaxta su kəmərinin çəkilməsi və Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması layihələri mühüm yer tutur. Bu layihələrin reallaşması neft strategiyasının məntiqi davamı kimi qəbul edilir. 2006-ci ildən bu ilin üçüncü rübünün sonuna Neft Fondunun büdcəsi çərçivəsində bu layihəyə 779,6 milyon manat vəsait yönəldilib.

2006-2016-cə illərdə fonddan Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması layihəsinin maliyyələşdirilməsinə 1 milyard 278,7 milyon vəsait yönəldilib. Layihənin həyata keçirilməsi ilə Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin içməli və texniki su ilə təminatı 2 dəfə yaxşılaşacaq, bənddə quraşdırılacaq elektrik enerjisinin istehsalından əmələ gələn illik mənfəət 2 milyon manat təşkil edəcək.

İndiyədək fondun 87,6 milyon manat vəsaiti “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi üzrə layihədə SOCAR-ın iştirak payının tənzimlənməsinə yönəldilib.

Bu vaxtadək Neft Fondu Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu layihəsinin maliyyələşdirilməsinə isə 534,4 milyon manat yönəldib. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti üzrə beynəlxalq layihənin həyata keçirilməsi və Bosfor boğazında dəmir yolu tunelinin inşası, Trans-Avropa və Trans-Asiya dəmir yolu şəbəkələrinin birləşdirilməsini, yük və sərnişinlərin birbaşa olaraq Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ərazilərindən keçməklə Avropa və Asiyaya çıxarılmasını təmin etməklə yanaşı, region ölkələrinin tranzit potensialının artmasına, Avropaya inteqrasiya proseslərinin sürətlənməsinə, Avropa Qonşuluq Siyasəti çərçivəsində əməkdaşlığın daha da inkişafına, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi və suverenliyinin möhkəmlənməsinə, ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrinin genişlənməsinə xidmət edəcək.

2008-ci ildən başlayaraq Neft Fondu tərəfindən 177,6 milyon manat məbləğində vəsait “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı”nın maliyyələşdirilməsinə yönəldilib. Bu proqramın icrası sayəsində Azərbaycanda müasir tələblərə cavab verən kadr potensialının yaradılmasına, gənc nəslin təhsillərinin artırılmasına və beynəlxalq səviyyəyə çatdırılmasına şərait yaranacaq.

Fond indiyədək “Cənub Qaz Dəhlizi” QSC-nin nizamnamə kapitalında dövlətin iştirak payının maliyyələşdirilməsinə 974,7 milyon manat ayırıb. Azərbaycan təbii qazını Türkiyəyə və bu ölkədən Avropaya nəqlini təmin edəcək “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinə daxil olan Cənubi Qafqaz Boru Kəməri, TANAP və TAP layihələrinin maliyyələşdirilməsinə indiyədək ölkəmiz tərəfindən 5 milyard 212 milyon dollarlıq vəsait qoyulub. Həmin vəsaitin 2,5 milyard dolları məhz Dövlət Neft Fondu vasitəsilə həyata keçirilib. Fond bu vaxtadək SOCAR-ın Türkiyənin İzmir şəhərində inşa etdiyi “Star” neft emalı kompleksinin tikintisi layihəsində Azərbaycanın iştirak payının maliyyələşdirilməsinə isə 723,2 milyon manat yönəldib.

Bu il oktyabrın 1-nə Neft Fondunun aktivləri cari ilin əvvəlinə nisbətən 6,7 faiz artaraq 35 milyard 822,1 milyon ABŞ dollarına bərabər olub. Fondun cəmi aktivlərinin 33 milyard 949,6 milyon (94,8 faiz) ABŞ dollarına bərabər hissəsi investisiya portfelinin payına düşür. Manat vəsaitlərinin valyuta ifadəsində həcmi isə 1 milyard 872,5 milyon (5,2 faiz) ABŞ dollarına bərabərdir.

Cari ilin yanvar-oktyabr aylarında Fonda “Şahdəniz” yatağının işlənməsindən 64 milyon dollar vəsait daxil olub. 2007-ci ildən bu il noyabrın 1-dək isə ARDNF “Şahdəniz” yatağının işlənməsi layihəsindən 2 milyard 506 milyon ABŞ dolları gəlir əldə edib. Neft Fondu 2001-ci ilin əvvəlindən bu il noyabrın 1-dək Xəzərin Azərbaycan sektorundakı “Azəri-Çıraq-Günəşli” neft-qaz yataqları blokunun işlənməsi layihəsinin reallaşdırılması çərçivəsində 121 milyard 30 milyon ABŞ dolları gəlir əldə edib.

Fond, həmçinin hərraclar vasitəsilə valyuta satışında da fəal iştirak edir və ölkədəki bütün bankların hərraclarda iştirakı təmin olunur. Bu ilin yanvar-oktyabr ayları ərzində ARDNF-in xarici valyuta satışları 4 milyard 371 milyon ABŞ dolları təşkil edib.

Neft Fondu Mineral Ehtiyatların Hasilatı ilə Məşğul olan Sənaye Sahələrində Şəffaflıq Təşəbbüsünün (MHŞT) Azərbaycanda tətbiqi prosesində də fəal iştirakçıdır. Yaradıldığı gündən etibarən şəffaflıq fondun fəaliyyətinin əsas prinsiplərindən birini təşkil edir. MHŞT prinsip və meyarlarına tam cavab verən ölkə olması və MHŞT-nin tətbiqi sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə görə Azərbaycana “2009-cu il MHŞT mükafatı” təqdim olunub. Şəffaf fəaliyyətinin nəticəsi olaraq, 2007-ci ildə Neft Fondu “Dövlət xidmətində şəffaflığın, cavabdehliyin və məsuliyyətin artırılması” üzrə “BMT-nin Dövlət Qulluğu Mükafatı”na layiq görülüb. Fond Şərqi Avropa və MDB ölkələrinin dövlət təşkilatları arasında həmin mükafata layiq görülən birinci dövlət qurumudur. Bu il oktyabrın 24-26-da Qazaxıstanın paytaxtı Astanada MHŞT-nin Beynəlxalq İdarə Heyətinin 35-ci iclasında isə Azərbaycanın Qiymətləndirilməsinə və MHŞT-dəki statusuna dair müzakirə edilib. MHŞT üzrə İdarə Heyəti Azərbaycanda ikinci Qiymətləndirmə zamanı ümumilikdə nəzərəçarpan inkişafın və bir neçə fərdi tələb üzrə mühüm irəliləyişlərin əldə olunduğunu nəzərə alaraq Azərbaycanın “namizəd ölkə” statusunda saxlanılmasına qərar verib.

Ötən dövr ərzində fondun vəsaitlərin idarə edilməsi sahəsindəki fəaliyyətində də yeniliklər həyata keçirilib. ARDNF investisiya portfelinə səhmlər, daşınmaz əmlak və qızıl kimi yeni investisiya alətlərini daxil edib. 2015-ci ilin sonuna Dövlət Neft Fondunun daşınmaz əmlak portfeli üzrə London, Paris, Moskva, Seul və Tokio şəhərlərində yerləşən 5 aktivi üçün illik icarə gəlirləri belədir: London - 9 648 048 ingilis funt sterlinqi, Paris - 5 860 400 avro, Moskva–Tverskaya 16 - 349 659 436 rubl, Seul - 31 071 645 406 Koreya vonu və Tokio - 722 169 920 yapon yeni. Moskvadakı Qalereya Aktyor binasının ticarət mərkəzi hissəsinin yenidən qurulması prosesi tamamlandıqdan sonra 2017-ci ilin martından başlayaraq ARDNF-in törəmə şirkəti olan “Tverskaya 16” OAO həmin binanı istifadə edəcək. 2012-ci ildən etibarən isə Neft Fondu qızılın alınmasına başlayıb və 2013-cü ilin sonuna fond tərəfindən alınmış qızılın miqdarı 30 tona çatdırılıb.

ARDNF-in istər neft gəlirlərinin ölkənin ümummilli problemlərinin həllində, strateji əhəmiyyətli infrastruktur obyektlərinin inşasında və yenidən qurulmasında istifadə olunması, istərsə də idarə edilməsində şəffaflığın təmin edilməsi istiqamətində qazandığı böyük uğurlara dünyanın digər neft ölkələrində fəaliyyət göstərən analoji qurumlar, sözün əsl mənasında, həsəd apara bilərlər. Yarandığı gündən Azərbaycanın inkişafına və tərəqqisinə xidmət edən fondun həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq aləmdə qazandığı uğurlar bu qurumun hələ uzun illər xalqımıza sədaqətlə xidmət edəcəyini deməyə bir daha əsas verir.

Nihad Budaqov

AZƏRTAC-ın aparıcı müxbiri

Yazı Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu ilə Azərbaycan Mətbuat Şurasının “Azərbaycanın müstəqilliyinin iqtisadi bünövrəsində milli neft strategiyasının rolu: Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu milli neft strategiyasının tərkib hissəsi kimi” mövzusunda keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur.