“Kino səhrasının bəyaz günəşi” – MDB ölkələrində

milli kinonun vəziyyəti haqqında “Obşşaya qazeta”-

nın ötən ilin axırlarında 37-ci nömrəsində dərc

etdiyi materiallar belə adlanırdı. Lakin biz

yeni müstəqil dövlətlərdə ədəbiyyat sahəsində

nələr baş verdiyindən bəlkə də daha az məlumata

malikik. Bugünkü müsahibimiz tanınmış Azərbaycan

nasiri, respublika Yazıçılar Birliyi idarə heyətinin

sədri ANARDIR.

- Azərbaycan ədəbiyyatının iki əsas problemi var. Onlardan biri bütün postsovet məkanı üçün ümumi olan problemdir. İdeoloji amirliyin, senzuranın yerini bazar diktaturası əvəz etmişdir. Layiqli ədəbi əsərlər, əslində, nəşr olunmur, onun yerini ucuz makulatura tutmuşdur. “İstehsalat qabaqcılları - ədəbiyyata!” kimi cəfəng devizi eyni dərəcədə mənasız “Pul kisələri - ədəbiyyata!” devizi əvəz etmişdir. Çoxlu pulu olanların hamısı öz cızma-qaralarını, daha doğrusu, peşəkar muzdluların onlar üçün qoşub-düzdüklərini nəşr etdirirlər. Ədəbi proses büsbütün tənəzzülə uğramışdır. Özü də bu bəla bütün postsovet respublikalarına xasdır.

Lakin ölkəmizin latın qrafikasına keçməsi Azərbaycanda vəziyyəti daha da ağırlaşdırmışdır. Əslində, latın qrafikasına keçmək düzgündür. Bununla yanaşı, artıq on ildir ki, məktəblər üçün dərsliklər latın qrafikalı əlifba ilə buraxıldığı halda, bu əlifba ilə bədii ədəbiyyat, demək olar, işıq üzü görmür. İndi nə Puşkinin, nə Sabirin, nə Nizaminin, nə də Şekspirin əsərləri çap olunmur. Bütün Azərbaycan, rus, dünya klassiklərinin əsərləri vaxtilə kiril əlifbasında çap olunduğu kimi qalmışdır. Təkrar nəşr üçün dövlət proqramı qəbul etmək, maliyyə vəsaiti ayırmaq, xəsislik etməmək lazımdır – axı, bu, ədəbiyyatımızın mənəviyyatımızın gələcəyi məsələsidir. Heç ədəbiyyatsız da müstəqil dövlətmi olar, millətmi olar? İllər ötüb keçir, biz oxucunu itiririk. Özü də, bir neçə nəsli bəribaşdan. Bu yaxınlarda mən Maliyyə Nazirliyinə 50 kitabın siyahısını göndərmişdim. Buraya ancaq klassiklərin əsərləri daxil idi. Mən hələ müasirlərdən danışmıram. Cavab gəldi ki, ən yaxşı halda, ancaq bir neçə nəşr üçün vəsait ayırmaq mümkün olacaqdır. Bax, bu minvalla getsək, biz təkcə klassik ədəbiyyatı latın əlifbasına yüz ilə keçirəcəyik. Bütün bunlar isə əsl humanitar fəlakətlə qurtara bilər.

- Lakin respublikada latın əlifbası ilə çıxan bir neçə ədəbi-bədii jurnal qalmışdır...

- Jurnallarımızı və həftəlik “Ədəbiyyat qəzeti”ni qoruyub saxlamağımızı Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin ötən on ildəki ən böyük nailiyyəti hesab edirəm. 90-cı illərin əvvəllərində, ədəbiyyatın dövlət tərəfindən dəstəklənməsinə sanki bir andaca son qoyulduğu vaxtlarda jurnallar qeyri-müntəzəm, ildə iki-üç nömrə ilə, özü də rəmzi tirajla çıxırdı. Yalnız ölkə prezidenti işə qarışdıqdan sonra biz bütün əbədi-bədii nəşrlərin dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsinə nail ola bildik. Doğrudur, sovet dövrü ilə müqayisədə jurnalların tirajları azdır. Buna baxmayaraq, oxucunun müasir ədəbi prosesləri izləmək imkanı var. Jurnalın imkanları, şübhəsiz, məhduddur, o, Cəlil Məmmədquluzadənin üçcildliyini və ya Dostoyevskinin beşcildliyini buraxa bilməz.

Bir vaxtlar müttəfiq respublikaların ədiblərinin əsərləri Moskvada nəşr olunurdu, rus dilinə tərcümə sayəsində bizi xaricdə də tanıyırdılar, başqa dillərə tərcümə edirdilər. İndi isə vaxtilə qardaş olmuş respublikaların yazıçıları “Drujba narodov” jurnalını daha maraqlandırmır, “İnostrannaya literatura” jurnalı üçünsə biz sanki heç əcnəbi deyilik. Elə Rusiyanın “Literaturnaya qazeta”sı da bizim üçün artıq çoxdan doğma ocaq deyildir. Bu şəraitdə belə proseslər baş verir. Bu yaxınlarda Türkiyədə “DA” (“Dialoq Avrasiya”) jurnalı təsis edilmişdir, o, iki dildə - rus və türk dillərində buraxılır. Məni “Dialoq Avrasiya” platforması əlaqələndirmə şurası idarə heyətinin sədri seçmişlər. Buraya Rusiya, Ukrayna, Gürcüstan, Azərbaycan, Moldova, Qazaxıstan, Qırğızıstan nümayəndələri daxildir. Biz Avrasiya ölkələrinin mədəniyyət xadimləri üçün mükafat təsis etmək niyyətindəyik. Bütün Avrasiya ölkələrində Nazim Hikmət günlərini geniş qeyd etmək də qərara alınmışdır. Nazim Hikmət günləri artıq Türkiyədə və Rusiyada keçirilmişdir. Mən tədbirlərdən birində dedim: qəribədir ki, indi biz köhnə dostlarımızla, rusiyalı həmkarlarımızla Moskvada deyil, İstanbulda görüşürük.

- Yəni, Türkiyə təşəbbüsü Rusiyanın əlindən almışdır və keçmiş sovet respublikalarını da əhatə edən Avrasiya mədəni məkanında fəal surətdə öncül mövqelərə çıxır?

- Hər halda, onun mərkəzlərindən birinə çevrilir. Mən bunu normal hesab edirəm. Moskva ilə Ankaranın qarşılıqlı münasibətlərində əvvəllər hökm sürmüş qarşıdurma əvəzinə, birləşdirici ümumi mədəni məkan.

- Bununla belə, Azərbaycanda müasir ədəbiyyat davam edir, son illərdə maraqlı bir əsər yazılıbmı?

- Ədəbi proses davam edir, redaksiyaların qovluqları doludur. Amma 60-70-ci illərdəki kimi istedadlı simalar, böyük yüksəliş, təəssüf ki, hələlik müşahidə edilmir. Mən bu barədə danışanda çoxları inciyir, halbuki bu, ümumən, qanunauyğun haldır. Keçmiş SSRİ-nin digər xalqları kimi, azərbaycanlılar da olduqca güclü psixoloji sarsıntıya məruz qalaraq, ümumi imperiyadan müstəqil dövlətdə həyata qədəm qoymuşlar. Bu yandan da Qarabağ müharibəsi, on minlərlə soydaşımızın həlak olması, bir milyon adamın ev-eşiyindən didərgin salınması... Bütün bunlara tab gətirmək üçün illər, bəlkə də on illərlə vaxt lazımdır. Əsl ədəbiyyat tələsikliyi və vurnuxmanı sevmir. Üstəlik, yazıçıların əksəriyyəti özlərini gərəksiz sanır. Onların heç də hamısında gələcək nəsillər tərəfindən qiymətləndiriləcəyi ümidi ilə yazıb sandığa qoymaq hünəri yoxdur. Ötən on ildə bizim yazıçılar təşkilatı 100-dən artıq üzvünü itirmişdir. Demək olar, hər iki yazıçıdan biri vaxtsız, yaradıcılığının çiçəkləndiyi bir yaşda dünyasını dəyişmişdir. Bu, dəhşətli rəqəm də çox şey deyir.

Sevindirici haldır ki, hər halda, yaxşılığa doğru irəliləyiş başlayır. Hər yarım ildən bir gənc ədiblər üçün on prezident təqaüdü ayrılır. Təqaüdçülərin kitabları dövlət hesabına nəşr edilir. Azərbaycan yazıçılarının yaşlı nəslinin 20-dən çox nümayəndəsi isə ömürlük prezident təqaüdü alır. Bu, onların ləyaqətlə yaşamasına, yazıb-yaratmasına imkan verir...

Azərbaycan Yazıçılar Birliyində, doğma ədəbiyyatın məşhur xadimlərinin portertləri asılmış kabinetdə Anarla söhbətimiz çox da ürəkaçan olmadı. Sollar və sağlar, əsilzadələr və müxtəlif amallı ziyalılar, kommunistlər və dissidentlər. Müxtəlif vaxtlarda onları müasirlər sırasından sıxışdırıb çıxarmağa cəhd göstərmişlər... Doğrudanmı tarix təkrarlanır?

Elmira AXUNDOVA

“Obşşaya qazeta”, 7 fevral 2002-ci il