Bakı, 16 sentyabr, AZƏRTAC

Hazırda ölkəmizdə vəkil xidmətlərinə, ödənişli və ya dövlət hesabına olmaqla ehtiyacı olan şəxslər müraciət edə bilirlər. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 26-cı maddəsində dövlətin üzərinə qoyulmuş vətəndaşların yüksək keyfiyyətli hüquqlarının müdafiəsinin təminatını dövlət məhz Mülki Prosessual Məcəlləyə edilən son dəyişikliklərlə öz üzərinə tam götürdü. Həmçinin onların hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı peşəkar yardıma çatımlılığı məsələsini nizama salır. Əvvəllər ancaq qanunvericiliyə görə cinayət işlərində dövlət şübhəli və (və ya) təqsirləndirilən şəxsləri vəkil müdafiəsi ilə, habelə mülki işlərdə Ali Məhkəmədə təmin edirdi. Bu il iyulun 27-dən isə mülki işlər üzrə işi məhkəməyə verməkdən başlamış bütün birinci və apellyasiya məhkəmə instansiyasında da dövlət hesabına ödənişli vəkillə təmin edilir. Yəni yenə də xidmət ödənişli olsa da, yalnız bu dəfə müəyyən kateqoriya vətəndaşlar özləri deyil, vəkilin xidmət haqqı dövlət tərəfindən ödənilir.

Bu fikirləri Vəkillər Kollegiyanın üzvü Babək Həmidov dövlət hesabına təqdim olunan vəkillik xidmətlərini AZƏRTAC-a şərh edərkən deyib.

Vəkil qeyd edib ki, bu məsələlər öncəliklə Cinayət Prosessual Məcəlləsi ilə tənzimlənir və hazırda da o qüvvədədir. Cinayət törətməkdə şübhəli bilinən və ya təqsirləndirilən istənilən şəxs özünün müdafiəsi üçün vəkil ilə müqavilə bağlamaq imkanı olmadıqda, dövlət hesabına vəkillə təmin olunur. Sonradan Mülki Prosessual Məcəlləyə edilən dəyişikliklərə əsasən kassasiya instansiyasında ancaq vəkillə təmsil olunma məsələsi müəyyənləşdirildi. Vəkillə təmsil olunma artıq kassasiya icraatında hüquqi məcburiyyətdən irəli gəldiyi üçün nəticədə Mülki Prosessual Məcəllədə vətəndaşların dövlət hesabına vəkillə təmin olunması üçün aidiyyəti əlavə və dəyişikliklər edildi.

“Digər məsələ isə bu il iyulun 26-dan Mülki Prosessual Məcəlləyə 67-1-ci yeni maddə əlavə edilərək konkret olaraq bütün növ mülki işlərdə 67-1.4-cü maddənin kateqoriyasında göstərilən, o cümlədən məhkəmə tərəfindən aztəminatlı hesab edilə bilən şəxslər dövlət hesabına ərazi üzrə vəkil qurumu tərəfindən vəkillə təmin olunma məsələsi qanuni qüvvəyə mindi. Məhkəmə, habelə vəkilin xidmətlərini ödəmək üçün kifayət qədər vəsaiti olmayan işdə iştirak edən digər şəxslərin vəkil tərəfindən göstərilən hüquqi yardım haqqını ödəməkdən azad olunması və ödəmənin Azərbaycanın dövlət büdcəsi vəsaiti hesabına həyata keçirilməsi və ya bundan imtina barədə əsaslandırılmış qərardad qəbul edir. Prezident İlham Əliyevin Mülki Prosessual Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqında Qanunu təsdiq etməsi ilə vətəndaşların bütün məhkəmə instansiyalarında hüquqlarının dövlət hesabına vəkillər tərəfindən qorunması, təmsil olunması və bərpası məsələsi tam tənzimləndi”, - deyə Vəkillər Kollegiyasının üzvü bildirib.

Onun sözlərinə görə, 67-1-ci maddədə mülki məsələlər üzrə hüquqi yardımın dövlət hesabına göstərilməsi konkret olaraq tənzimlənib. Belə ki, əgər vətəndaşın məhkəmədə mülki icraatda baxılan işi varsa və o, 67-1.4-cü maddədə göstərilən kateqoriyaya aiddirsə, həmin məhkəmə işinə baxan hakimə ərizə ilə müraciət edərək baxılan mülki işi üzrə müdafiəsinin, təmsilçiliyinin təmini üçün dövlət hesabına vəkil təyin olunmasını məhkəmədən xahiş edə bilər. Nəticədə məhkəmənin qərardadı ilə həmin müraciət edən şəxsə dövlət hesabına vəkil təyin edilə bilər.

Digər hal ümumiyyətlə, vətəndaşın məhkəməyə ilkin olaraq ərizəsinin hazırlanmasından başlayaraq vəkillə təmin olunmasını nəzərdə tutur. Belə olduqda vətəndaş məhkəməyə müraciət etmədən qeydiyyatda olduğu ərazi üzrə vəkil bürolarından birinə müraciət edir. Həmin büro aidiyyəti üzrə məhkəmə qarşısında vəsatət qaldırır, ərizə verir və ona baxılır. Vətəndaş həmin kateqoriyaya aiddirsə və məhkəmə həmin müraciəti əsaslı hesab edirsə, onun işinə məhkəməyə hazırlaşması və orada hüquqlarının müdafiəsinin təmsili üçün dövlət hesabına vəkil ayrılması ilə bağlı vəkil qurumuna yönləndirilən qərar qəbul edilir. Yekunda bu qərarla vətəndaş artıq ilk hüququnun müdafiəsinin başlayacağı andan vəkillə təmin olunmuş sayılır. Sadə dillə desək, vətəndaşın hüquqi problemi olduğu zaman vəkil qurumuna müraciət edir, vəkil qurumu məhkəməyə müraciət edərək vətəndaşa dövlət hesabına vəkil təyin olunmasını xahiş edir. Daha sonra məhkəmə dövlət ödənişi hesabına həmin vətəndaşa xidmət göstərmək üçün vəkil təyin edir. Həmin vəkil də vətəndaşın həm birinci stansiya məhkəməsində, yəni rayon, şəhər məhkəmələrindəki mülki işlərdə, eləcə də apellyasiya instansiyası məhkəməsində dövlət hesabına vəkilliyini həyata keçirir.

Vətəndaşların maarifləndirilməsi ilə bağlı hansı işlər görülür?

Vətəndaşların maarifləndirilməsi ilə bağlı işlərə toxunan Babək Həmidov söyləyib ki, həm pulsuz hüquqi yardımın alınması, ümumiyyətlə vəkil xidmətlərindən istifadə etmək istəyən vətəndaşlarımızın müraciətləri üçün ölkəmizdə mühüm işlər görülür: “İlkin olaraq maarifləndirmənin əsas məsələlərdən biri KİV-lərdə Vəkillər Kollegiyasının üzvlərinin və vəkillərin maarifləndirici tədbirlərdə fəal iştirak etməsidir. Rəyasət heyəti, şəxsən Vəkillər Kollegiyasının Rəyasət Heyətinin sədri Anar Bağırov daim hüquqi maarifləndirmə sahəsində istər sadə xüsusi imtiyazlı şəxslər, qocalar, valideyn himayəsindən məhrum olmuş şəxslər, azadlıqdan məhrum edilmiş qadınlar və s., istərsə də mülki və digər problemli mübahisəli məsələləri olan vətəndaşlar üçün pulsuz hüquqi yardım aksiyalarını tam təmənnasız şəkildə təşkil edilməsi üçün zəruri və əhəmiyyətli işlər görür.

Cari qanunvericilik norması vətəndaşlarımızın maarifləndirilməsinə töhfə verən əsas məsələlərdən biridir. Vətəndaş göstərilən kateqoriyalardan birinə aiddirsə və onun başlatmaq istədiyi məhkəmə prosesi varsa, bu təqdirdə ərazi üzrə vəkil qurumuna müraciət edərək dövlət hesabına ödənişli hüquqi yardımdan faydalana bilər”.

Vəkil xidmətlərindən istifadə üçün necə müraciət etmək olar?

Vəkilin sözlərinə görə, hazırda hər hansı məhkəmə icraatında, xüsusilə isə rayon məhkəmə icraatında və yaxud da apelyasiya məhkəməsinin icraatında baxılmaqda olan mülki işi varsa, həmin məhkəməyə, işə baxan hakimə ərizə ilə müraciət edərək 67-1-ci maddəsində nəzərdə tutulan dövlət hesabına mülki işlərdə vəkillə təmin olunma məsələsini qaldıra bilər. Yəni nəticədə bu dəyişiklik konkret olaraq Azərbaycan Respublikasında ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin səmərəliliyini özündə əks etdirir, o cümlədən işin məhkəmə tərəfindən tam, hərtərəfli və obyektiv araşdırılmasını təmin edir.

“Bir çox hallarda praktikada məhkəmədə işə baxan hakimin başqa proseslər başlayanadək digər məsələlərin şahidi oluruq. İşə baxan hakim özü vətəndaşın hüquqlarının tam şəkildə müdafiəsi üçün ərizəsində hansısa iddianı düzgün qaldırmayıbsa, o zaman onun mahiyyəti və predmeti dəyişməsini, məhkəməyə hansı orqanlardan sübutlar gətirməsini bildirərək kömək edir. Çünki iddia ərizəsində və iddia tələbində hansısa sözün, ifadənin düzgün qeyd edilməməsi vətəndaş üçün zərərli hüquqi nəticələr doğura bilər. Vətəndaşların hüquqlarının tam, hərtərəfli və obyektiv araşdırılmasının təmin edilməsi, işlərinə ədalətli baxılması, ədalət mühakiməsinin dövlət tərəfindən səmərəli və operativ həyata keçirilməsi üçün bu çox ciddi dəyişiklikdir”, - deyə Babək Həmidov vurğulayıb.

Bəs xidmət haqqı nə qədərdir?

B.Həmidov deyib ki, xidmət haqqı konkret olaraq, hər saat üçün altı manat nəzərdə tutulub. Vəkilin o işə sadəcə məhkəmədə yox, həm də o işə hazırlaşarkən vətəndaşın qəbulu, o işlə bağlı prosessual sənədlərin hazırlanması və onlarla tanış olma məsələləri, o cümlədən mübahisə predmetinə gedib baxış keçirməsi, sübutlar toplaması və sairəyə sərf etdiyi vaxt da nəzərdə tutulur. Yəni, həmin iş sadəcə məhkəmə iclasında deyil. Bu iclasdan kənarda ayırdığı vaxtları da vəkil işin yekununda hesabat şəklində məhkəməyə təqdim edir və həmin ödəniş də məhkəmə qərarı ilə dövlət hesabına həyata keçirilir. Ümumiyyətlə, uduzmuş, yəni məhkəmə qərarı əleyhinə çıxmış tərəfdən də dövlət hesabına da ödəniş tutula bilər. Amma hər halda vəkilin xidmət haqqı ayırdığı vaxta və hesabatına mütənasib qaydada məhkəmə qərarı ilə dövlət büdcəsindən ödənilməsi təmin olunur.