Bakı, 13 oktyabr, Ceyhun Rüstəmov, AZƏRTAC

Elm və qabaqcıl təcrübənin nəticələri göstərir ki, dənli taxıl bitkilərindən yüksək və keyfiyyətli məhsul almaq üçün bu bitkilərin becərilməsində mütərəqqi və səmərəli texnologiyalardan istifadə etmək lazımdır. Bu texnologiyanın əsas və başlıca elementlərindən biri dənli taxıl bitkilərinin səpin üsullarıdır.

Taxılın tirə üsulu ilə becərilməsi iqtisadi cəhətdən çox səmərəlidir

Taxıl əkinlərində suvarmanın səmərəliliyini artıran texnoloji yeniliklər barədə AZƏRTAC-a məlumat verən Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aparatının Bitkiçilik şöbəsinin müdiri İmran Cümşüdov qeyd edib ki, respublikamızın əksər bölgələrində dənli taxıl bitkilərinin səpini əsasən darcərgəli, cərgə arası 15 santimetr olmaqla aparılır. Lakin bu səpin üsulunda cərgədə bitkilər çox sıx yerləşir, onlar qida maddələrindən, nəmlikdən və günəş enerjisindən səmərəli istifadə edə bilmir. Dünyanın bir çox ölkələrində dənli taxıl bitkilərini gencərgəli, cərgə arası 60-70, 70-80 santimetr ləklərdə səpirlər. Ləklərin üzərində 2, 3, 4 cərgədə, cərgə arası məsafə 15-20 santimetr olmaqla, toxum səpilir və ləklərarası şırımlar vasitəsilə suvarılır. Bu üsul mütərəqqi və iqtisadi cəhətdən çox səmərəli hesab olunur.

Taxılın tirə üsulu ilə səpilib becərilməsini düzən və suvarılan bölgələrdə həyata keçirmək mümkündür. Bununla bağlı İmran Cümşüdov bildirib ki, bu üsulla səpin aparmaq üçün seçilmiş əkin sahələrinin maililiyi sıfıra yaxın olmalıdır. Taxıl sələfindən sonra sahə kövşəndən təmizlənir və diskli alətlərlə 10-12 santimetr dərinliyində üzlənir. Torpaqda asan mənimsənilən qida maddələrinin miqdarından asılı olaraq hektara 60-90 kiloqram fosfor gübrəsi və 15-20 ton peyin verildikdən sonra, 28-30 santimetr dərinlikdə şum aparılır. Səpinqabağı isə sahədə 8-10 santimetr dərinlikdə diskli və ya hamarlayıcı mala ilə üzləmə aparılır və sahə tam hamarlandıqdan sonra səpinə başlanılır. Erkən yazda hektara 90-100 kiloqram azot gübrəsi verilir və suvarılır. Taxılın kollanma fazasının sonunda alaq otlarını mexaniki üsulla məhv etmək, torpağın hava və su rejimini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə cərgə arası becərmə kultivatoru ilə şırımlar becərilir.

Tirə üsulu ilə səpin Türkiyənin istehsalı olan “Öztekin”, ”Alıtnöz” və digər markalı taxılsəpən maşın vasitəsilə aparılır. Müasir tipdə istehsal olunan bu toxum və gübrəsəpən maşının en götürümü 2,8 metrdir. Bu texnika bir gedişdə tirəarası 70 santimetr olmaqla, 4 lək düzəldərək 3 cərgədə toxumu və 2 cərgədə gübrəni ləkin üzərində istənilən dərinlikdə səpir, hamarlayıcı “katokla” torpağı hamarlayır və kipləşdirir.

Tirəli səpin üsulunun üstünlükləri isə bunlardır: toxum norması 50 faiz azaldılır, suvarma suyuna qənaət etməklə suvarmanın səmərəliliyi artır və əmək məsrəfi azalır, verilən gübrələrin səmərəliliyi artır, xəstəlik və zərərvericilərin inkişafı üçün əlverişli şəraiti azaldır, alaqlarla mübarizə güclənir, məhsuldar gövdələrin miqdarı çoxalır, 1000 dənin kütləsi, kondisiyalılığı artır, tarla cücərməsi əmsalı artır. Bütün bu amillər isə sonda sahədən yüksək və keyfiyyətli məhsulun əldə olunmasına gətirib çıxarır.

İ.Cümşüdov, həmçinin əlavə edib ki, 2002-2013-cü illər ərzində respublikanın suvarılan ərazilərinin (Tərtər, Bərdə, Ağcabədi, Beyləqan, Salyan, Göygöl, Goranboy, Samux, Dəvəçi və Xaçmaz rayonları) əkin sahələrində tirəli səpin üsulu ilə dənli taxıl bitkiləri səpilmiş və adi səpin üsulu ilə müqayisədə məhsuldarlıq 20-30 faiz, iqtisadi rentabellik səviyyəsi isə 30-40 faiz yüksək olmuşdur.

“Sıfır becərmə” üsulu nədir?

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aparatının Bitkiçilik şöbəsinin müdiri “sıfır becərmə” üsulunun üstünlüklərindən də danışaraq deyib ki, ingiliscə No-Till adlandırılan şumsuz əkinçilik sistemi (“sıfır becərmə”) son onilliklərdə dünyada geniş vüsət alıb. Məsələn, Cənubi Amerikada No-Till metodunun istifadəsi üzrə ilk eksperiment 1971-ci ildə Braziliyada aparılıb. Hazırda bu ölkədə əkin sahəsinin 45, Kanadada 90, Argentinada 50, Paraqvayda 60, ABŞ-da isə 82 faizi “sıfır becərmə” üsulu ilə becərilir.

Vəsaitə qənaət edən texnologiyaların dünyada geniş yayılması bununla əlaqədardır ki, onların tətbiqi nəinki torpaq münbitliyinin qorunub saxlanmasına imkan verir və hətta istehsal xərclərinin 55-60 faiz azalmasına, eləcə də əkinçilik sisteminin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Taxıl biçinindən sonra kövşənliklərə şum etmədən birbaşa qarğıdalı, günəbaxan, soya, darı, lobya və s. toxumlar səpilir. Həmin sahələrdən aralıq bitkilərinin məhsulları payızlıq dənli taxıl bitkilərinin səpin müddətinə qədər sahələrdən toplanır və yenidən səpin işləri həmin qayda ilə yəni “sıfır becərmə” ilə davam etdirilir.

Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda suvarılan rayonların əksəriyyətinin torpaq-iqlim şəraiti eyni əkin sahəsində bir ildə iki, bəzən isə üç məhsul alınmasına imkan verir.

Bu üsulun ölkəmizdə tətbiq olunub-olunmadığı ilə maraqlandıqda İ.Cümşüdov bildirdi ki, respublikamızın bir çox rayonlarında qabaqcıl fermerlərin əkin sahələrində “sıfır becərmə” üsulu ilə səpin aparılır və artıq bu istiqamətdə müəyyən uğurlar da əldə olunub. Həmsöhbətim onu da qeyd etdi ki, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi bu mütərəqqi texnologiyanın ölkədə geniş yayılması məqsədi ilə “Aqrolizinq” ASC-nin xətti ilə respublikaya 8 ədəd “sıfır becərmə” üsulu ilə taxılsəpən və 4 ədəd arxasında saman xırdalayan müasir tipli kombayn gətirib və lizinq yolu ilə satışını həyata keçirir.