Ağsu, 6 fevral (AZƏRTAC). Əsrarəngiz flora və faunası, hər qarış torpağın, hər daşın altında gizlənən qədim tarixi, zəngin maddi-mədəniyyət nümunələri Azərbaycanda turizmin inkişafı üçün çox böyük imkanlar açır. Son illərdə bu istiqamətdə irihəcmli layihələrin həyata keçirilməsi Azərbaycanda turizmi prioritet sahələrdən birinə çevirmişdir.

Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2011-ci ilin ölkəmizdə “Turizm ili” elan edilməsi bu sahədə işlərə yeni təkan vermişdir. Təqdirəlayiq haldır ki, bu gün Azərbaycanda turizmlə müvafiq dövlət qurumları ilə yanaşı, bu sahə ilə əlaqəsi olmayan iş adamları, geniş ziyalı təbəqəsi də yaxından maraqlanır.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bu müsbət tendensiya Ağsuda keçirilmiş “Arxeoloji turizmin inkişaf perspektivləri” mövzusunda konfransda bir daha özünü qabarıq şəkildə göstərmişdir. Tanınmış tarixçi alimlərin, o cümlədən arxeoloqların, etnoqrafların, digər ixtisas sahiblərinin və ziyalıların iştirak etdikləri konfransda Azərbaycanda turizmin digər sahələri ilə yanaşı, zəngin tarixi keçmişimizin bütün dünyada təbliği məqsədilə arxeoloji turizmin inkişafının da aktuallığı vurğulanmışdır.

Qeyd edilmişdir ki, arxeoloji turizm sahəsində yeni layihələrin həyata keçirilməsi birinci növbədə tariximizin açılmamış səhifələrini üzə çıxarar, onu saxtalaşdırmağa çalışan yalançı erməni tarixçiləri və tədqiqatçılarının qarşısına sipər çəkmək üçün yeni-yeni təkzibolunmaz dəlillər ortaya qoyar. İkincisi, bu layihələr ölkəmizə turist axınını gücləndirər.

Məlum həqiqətdir ki, bu gün avropalı turisti təkcə ziyarət etdiyi ölkənin təbiəti, gözəl istirahət yerləri deyil, həm də onun tarixi, maddi-mədəniyyət abidələri maraqlandırır. Təbii ki, qədim abidələri, maddi-mədəniyyət nümunələrini öz gözləri ilə görən xarici turist heç vaxt erməni hay-küyünə inanmaz.

Bu baxımdan respublikamızda demək olar ki, ilk dəfə reallaşan “Orta əsr Ağsu şəhəri” arxeoloji turizm layihəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu layihə təkcə arxeoloji tədqiqatlarla məhdudlaşmır. Burada həm də abidənin və tapıntıların konservasiyası, arxeoloji materialların elektron bazasının yaradılması, sərgi və nəşr fəaliyyətləri diqqət mərkəzindədir.

Layihəyə əsasən, həyata keçirilən ilkin arxeoloji tədqiqatlar Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonuna daxil olan Ağsunun orta əsrlər tarixi barədə yeni, olduqca maraqlı məlumatları üzə çıxarmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, əvvəllər bu bölgədə qədim Qırlartəpə yaşayış məskəni istisna olmaqla, digər tarixi abidələrin tədqiqatı aparılmamışdır. Yalnız Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən və ölkəmiz sosial-iqtisadi inkişaf yoluna qədəm qoyduqdan sonra respublikamızın digər bölgələrində, o cümlədən Ağsu ərazisində arxeoloji tədqiqat işlərinə başlanılmışdır.

“Xaraba şəhər” adlanan abidədə ilkin kəşfiyyat işləri görkəmli arxeoloq alim Fazil Osmanovun rəhbərliyi ilə aparılmışdır. O zaman Ağsu-İsmayıllı arxeoloji ekspedisiyası yalnız Qırlartəpədə qazıntı işləri aparırdı. Bu qazıntılar nəticəsində orta əsr tariximizin bir sıra məsələlərinin araşdırılması baxımından çox mühüm əhəmiyyətli xeyli yeni məlumatlar üzə çıxmışdır.

İndiki Ağsu şəhərindən 3-4 kilometr cənubda, Ülgüc kəndi yaxınlığında yerləşən “Xaraba şəhər” plan etibarilə kvadrat şəklində olmaqla 34 hektar sahəni əhatə edir. Qədim şəhər ətrafı 6-7 metr dərinlikdə, eni isə 20-25 metr olan xəndəklərlə və uzunluğu 2400 metrə çatan divarlarla əhatələnmişdir. Cənub tərəfdən xəndəyin eni 40 metrə çatır.

Artıq 2010-cu ilin martından Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun, AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin və “Miras” Mədəni İrsin Öyrənilməsinə Kömək İctimai Birliyinin birgə layihəsi ilə “Xaraba şəhər”də arxeoloji tədqiqatlara başlanılmışdır. Tarix elmləri doktoru Qafar Cəbiyevin rəhbərliyi ilə arxeoloji tədqiqatları həyata keçirən ekspedisiya artıq uğurlu nəticələr qazanmışdır. Burada “Sənətkarlar məhəlləsi” və hamam ərazisi, hamama yaxın şəhər qarnizonunun saxlandığı yer üzə çıxarılmışdır.

Ağsuda arxeoloji turizmin inkişafı perspektivlərinə həsr olunmuş konfransda iştirak edən alimlər “Xaraba şəhər”də olarkən burada aparılan tədqiqat işləri, təşkil olunmuş örtülü muzey - “Ağsu şəhəri, sənətkarlıq məhəlləsi” sərgi-kompleksi ilə yaxından maraqlanmışlar. Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan 1000-dək maddi-mədəniyyət nümunəsi qapalı şəkildə şüşə piramidalar altında təşkil olunan “Orta əsrlərdə Ağsu şəhərində dəmirçilik”, “XVII-XVIII əsrlərə aid sikkələr”, “Misgərlik və bəzək əşyaları” və sair güşələrdə nümayiş etdirilir.

Sərginin açılış mərasimində iştirak edən AMEA-nın Arxelogiya və Etnoqrafiya İnstitutunun direktoru, tarix elmləri doktoru Maisə Rəhimova, akademiyanın vitse-prezidentləri Nailə Vəlixanlı, Arif Həşimov, AMEA Tarix İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı Yaqub Mahmudov, iqtisad elimləri doktoru Səlim Müslümov və onlarla digər tanınmış və alim ziyalılarımız abidənin, burada yaradılan muzeyin həm Azərbaycanın orta əsrlər tarixinin öyrənilməsi, həm də arxeoloji turizmin inkişafı baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıdığını bildirmişlər.

Tədqiqatçılar ilkin qazıntılar zamanı aşkar edilmiş XII əsrə aid bir sıra maddi-mədəniyyət nümunələrinə istinad edərək “Xaraba şəhər”in daha qədim yaşayış məskəni olması qənaətindədirlər. Şəhərin ərazi cəhətdən böyüklüyü, ticarət əlaqələri üçün əhəmiyyətli mövqedə yerləşməsi də deyilənləri təsdiq edir. “Xaraba şəhər”in adı da hələ mübahisəlidir. Buranı Ağsu, Yeni Şamaxı, hətta Beyləqan adlandıranlar da vardır. Şübhəsiz, arxeoloji tədqiqatlar hələ tariximizin açılmayan çox-çox səhifələrini üzə çıxaracaqdır.

Bütün bunlara baxmayaraq, indinin özündə belə qısa zaman kəsiyində görülmüş işlər nəticəsində “Xaraba şəhər” nəinki tarixçilərmiz, həm də istər daxili, istərsə də xarici turistlər üçün olduqca maraqlı maddi-mədəniyyət nümunəsi olmağa layiqdir. Hələlik torpaq altında “gizlənən” bu cür tarixi abidələr Azərbaycanda yüzlərlə, minlərlədir.