Bakı, 14 oktyabr, AZƏRTAC

AMEA Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutu və Fransanın Lion Universitetinin alimləri Azərbaycanın cənub-şərq bölgəsində 2012-2017-ci illərdə apardığı arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə olunan maddi mədəniyyət nümunələri üzərində elmi tədqiqat və laboratoriya işləri aparırlar.

Bu barədə AZƏRTAC-a institutdan bildirilib. Qeyd edilib ki, 2011-ci ildə Fransa Elmi Araşdırmalar Mərkəzi (CNRS), I Lion Universiteti və Sen-Jermen Milli Arxeologiya Muzeyi AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu ilə vaxtilə Azərbaycanın cənub rayonlarının ərazilərində arxeoloji qazıntılar aparmış Morqan qardaşlarının irsini öyrənmək məqsədilə müqavilə imzalayıb. Yaradılan Fransa-Azərbaycan beynəlxalq ekspedisiyasının əsas məqsədi Morqan qardaşlarının yarımçıq qalmış işini davam etdirmək olub.

“100 ildən sonra Morqanın izi ilə” adlanan layihə çərçivəsində fransızlar 2013-cü ildə vaxtilə Morqanın Astara, Lerik və Masallının müxtəlif dağ kəndlərində sadə kənd camaatına qazdırdığı 300-ə yaxın qəbirə, dağıtdığı abidələrə baş çəkmək və onun yarımçıq qalmış işini davam etdirmək məqsədilə gəlirlər. Bildiyimiz kimi, Morqan əldə etdiyi ən qiymətli tarixi eksponatları, bütün maddi mədəniyyət nümunələrini Fransaya göndərmişdir. Hazırda Parisin Sen-Jermen Milli Arxeologiya Muzeyində saxlanılan materiallar Azərbaycan materialları kimi deyil, “erməni-talış materialları” adı altında nümayiş etdirilir.

“Hayazq” fondunun haylar haqqında rusdilli ensiklopediyasındakı “Erməni xalqının dostları” bölümündə fransız misirşünas arxeoloq Jak de Morqanın da öz yeri var. Burada onun yazdığı “Milliyyətçilər haqqında oçerk” (1917), “Şərq barbarlarına qarşı Türkiyə haqqında etüdlər” (1918) və “Erməni xalqının tarixi” (1919) əsərləri qədim zamanlardan 1918-ci ilə qədər olan dövrü əhatə edir.

Morqanın “Şərq barbarlarına qarşı” əsərində Osmanlı İmperiyasının “məzlum erməni xalqına” qarşı törətdiyi “vəhşiliklərdən” bəhs edilir.

İstanbulda doğulmuş erməni yazıçı Arşak Çobanyanın istəyi, materialları və pulu, bizansşünas Qustav Şlumberqerin vasitəçiliyi ilə Morqan qısa müddətə “Erməni xalqının tarixi”ni yazır. Lakin arxeoloji qazıntıların materialları ilə ermənilərin qədimliyini əsaslandıra bilməyən Morqan Axtalada mis mədənlərində işləyərkən nisbətən yaxın, eyni zamanda, başqalarının araşdırması çətin ola bilən dağ kəndlərində - erkən orta əsrlərdən burada yaşamış və xristianlığı qəbul etmiş savir türklərinin əski yurdlarında apardığı qazıntılar zamanı əldə etdiklərini “erməni materialları” adı ilə təqdim edir, öz cəfəng fikirlərinə elmi don geydirməyə çalışır. C.Vautravers yazırdı ki, Morqanın ən çox arzuladığı titul erməni xalqının dostu tituludur.

Morqan 1918-ci ildə çap etdirdiyi “Erməni xalqının tarixi” kitabında ermənilərə müraciət edərək yazır: “Atalarınız iyirmi beş əsr boyu sizin böyük Hayqın şərəfini qorumaq üçün şücaətlə döyüşüblər”.

Bu qatı türk düşməni və ermənipərəst fransız 1916-1917-ci illərdə Osmanlı türklərinin “məzlum” erməni xalqına qarşı törətdiyi “cinayətləri” Avropa mətbuatında çap etdirdiyi məqalələrində “göstərirdi”.

“Morqanın izi ilə” Azərbaycanın cənub-şərq bölgəsində araşdırmalar aparan fransız heyətin rəhbəri madam Mişel Kazanova jurnalistlərlə söhbətində öz dəstəsini “Morqanın davamçıları” adlandırır. Dəstədə isə mütəxəssislərlə yanaşı, ermənipərəstlərin çoxluğu ilə seçilən Sorbon və Panteon universitetinin tələbələri də vardı… Müsahibədən görünür ki, madam Kazanova Azərbaycana gəlməzdən öncə Morqanın Sorbon, Bordo, Bretani muzeylərindəki arxiv materiallarını ətraflı mənimsəmişdir...

Bu gün arxeoloji qazıntılar Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun rəhbərliyinin tam nəzarəti altındadır. Azərbaycan-Fransa Beynəlxalq arxeoloji ekspedisiyasının Lerik rayonunun Monidigah kəndi ərazisində aşkar etdiyi daş qutu qəbirlərdən əldə olunan çoxlu sayda saxsı qablar, tuncdan bəzək əşyaları, silahlar, əqiq, pasta və gildən müxtəlif formalı muncuqlar institutun arxeoloji fonduna təhvil verilib. Hazırda bu tapıntıların əksəriyyəti bərpa edilib, orijinal fotoları işlənilib və qrafik təsvirləri çəkilməklə onların elmi dövriyyəyə daxil edilməsi üçün müvafiq işlər görülüb.

Fransanın Lion Universitetinin “Radiokarbon Tarixləndirmə Mərkəzi”ndə 2018-ci ildə aparılmış C14 analizlərinin nəticəsinə əsasən Monidigah nekropolunda icra edilmiş dəfnlər eramızda əvvəl XIII-IX əsrlərə aid qəbir abidələridir.