Bakı, 28 sentyabr, AZƏRTAC

Ermənistanın cinayətləri, qanunazidd davranışları ilə bağlı Azərbaycanın haqlı olaraq irəli sürəcəyi təzminat tələbi bir çox parametrlərə görə olduqca vacib addımdır. Beynəlxalq hüququn tələblərindən irəli gələrək belə tələbin irəli sürülməsi, həm də ədalətin bərqərar olması baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Ən azından ona görə ki, Ermənistan işğal dövründə Azərbaycana qarşı iqtisadi və digər cinayətlər törədib. Nəticə etibarilə Azərbaycanın iqtisadiyyatına, mədəniyyətinə, ümumilikdə bütün infrastruktur və digər sahələrinə çox böyük həcmdə zərər vurulub, insanların kütləvi qətlləri ilə müşayiət edilən cinayətlər törədilib.

Beynəlxalq hüquqda yer almış müddəalar onu tələb edir ki, işğala yol vermiş aqressor dövlət buna görə məsuliyyət daşımalıdır. Bu məsuliyyət, sadəcə, hansısa kapitulyasiya aktının imzalanması ilə və ya üzr istəməklə yekunlaşmalı deyil. Çünki birmənalı olaraq Azərbaycan dövlətinə maddi ziyan dəyib, insanlar kütləvi şəkildə qətlə yetirilib, əhali yaşadığı ərazilərdən məcburi formada çıxarılıb, onların var-dövləti qarət olunub, ölkənin kənd təsərrüfatına, enerji infrastrukturuna, flora və faunasına zərər vurulub, buna görə də Ermənistan tərəfi məsuliyyət daşımalıdır. Bundan əlavə, Ermənistanın Azərbaycana qarşı ekosid, urbisid və genosid törətməsi, hətta müharibədən sonrakı müddətdə ərazilərimizdə mina terrorunun həyata keçirilməsi və xəritələrin verilməməsi bu dövlətin mənfur xislətinin göstəricisidir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bu sözləri Milli Məclisin deputatı Azər Allahverənov söyləyib.

O bildirib ki, hərbi əməliyyatlarda iştirak etməyən mülki şəxslərin qəsdən qətlə yetirilməsi və onlara qarşı hücum müstəvisində kobud pozuntular, mülki obyektlərə atəş zərbələrinin endirilməsi, maddi-mədəni dəyərlərin kütləvi məhvi, mənimsənilməsi, dini və xeyriyyə təyinatlı məkanların, həmçinin təhsil, incəsənət və elm ocaqlarının uçurulması və onlara qəsdən zərərin vurulması müharibə cinayətləridir. Ona görə də beynəlxalq hüquqda aydın şəkildə yer almış sənədlərə istinadən Azərbaycan təzminat iddiası ilə çıxış edə bilər.

“Azərbaycanda Ermənistan tərəfindən vurulan bütün zərərlərin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı zəruri tədbirlər həyata keçirilib, faktoloji materiallar toplanılıb. Onun qiymətləndirilməsi aparılır və kifayət qədər çoxşaxəli və genişmiqyaslı fəaliyyət olduğunu tam əminliklə söyləmək olar. İlkin hesablamalara görə, Ermənistan təcavüzkar dövlət kimi ərazilərimizi işğal etməklə Azərbaycana vurduğu zərərin ilkin məbləği təqribən 800 milyard ABŞ dolları civarında qiymətləndirilir ki, bu da kifayət qədər böyük məbləğdir. Hesab edirəm ki, beynəlxalq hüquq prinsiplərinin bərqərar olması, ədalətin zəfər çalması üçün Ermənistan məsuliyyətə cəlb edilməlidir.

Təzminat ödənilməsinin bir neçə yolu da var. Əgər Ermənistan bu məbləği özü ödəyə bilmirsə, onun yerinə bunu havadarları edə bilər. Məsələn, ayrıca fond yaradıla bilər ki, Ermənistana dəstək olan dövlətlər həmin fondda vəsaiti akkumulyasiya edib, Azərbaycana ödəsinlər. Bundan əlavə, Ermənistan təzminatın müqabilində ərazisini Azərbaycanın yurisdiksiyasına verə bilər. Yəni, bunun da dəyərləndirilməsi müvafiq qaydada aparılmalıdır.

Eyni zamanda, burada müxtəlif üsullar tətbiq edilə bilər ki, bu məsələ beynəlxalq hüquqda geniş şəkildə əksini tapır. Qədim dövrlərdəki münaqişələri misal olaraq qeyd edə bilərik ki, törətdiyi işğal hadisələrinə görə Karfagen uduzduqdan sonra Romaya həm də İspaniyanı güzəştə getmişdi. Siciliya adası da Karfagen tərəfindən Romaya verildi. Bununla yanaşı, Birinci Pun müharibəsindən sonra Karfagen Romaya 3200 talant gümüş ödəməli oldu. Sonra isə Roma və Karfagen yüz illər boyu müttəfiq və tərəfdaş oldular. Hətta oxşar çoxsaylı faktlar da mövcuddur.

Birinci və İkinci Dünya müharibələrinin nəticələrinə görə, uduzan tərəf olan Almaniyaya qarşı təzminat siyasəti yürüdüldükdən sonra SSRİ-yə zavodların, fabriklərin və bunu əvəz edəcək hansısa pulla ölçülə bilən, amma pul qismində yox, maddi infrastruktur təsisatlarının və onu təşkil edən nemətlərin verilməsini də misal göstərə bilərik.

Həmçinin İraq-Küveyt müharibəsini də qeyd etmək olar. İraq 1990-1991-ci illərdə Küveytin işğalına görə 50 milyard dollardan çox təzminatın ödənişini başa çatdırıb. Təzminat komissiyası İraqın hərbi müdaxiləsi və Küveytin işğalı nəticəsində vətəndaşlara, kompaniyalara, hökumətlərə və beynəlxalq təşkilatlara dəyən birbaşa zərərin ödənilməsi üçün 1991-ci ilin yazında BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri ilə təsis olunub. Ona görə də hələ ki BMT-nin Azərbaycanın 20 faiz ərazisini 30 ilə yaxın işğal altında saxlamış, Qarabağda yüzlərlə yaşayış məntəqəsini yerlə-yeksan etmiş Ermənistana qarşı belə bir təzminat qərarı çıxarmaması təəssüf doğurur. Təzminatın məbləği hesablanan zaman konkret olaraq maddi cəhətdən dəymiş zərər nəzərə alınır, proqnozlaşdırıla bilən gəlir həcmləri müəyyənləşdirilir. Bu da olduqca vacib məsələdir. Çünki əgər Azərbaycanın beşdəbir hissəsi, yəni, 20 faiz torpaqlarımız işğal altında idisə, təbii ki, bu, ölkə iqtisadiyyatına və həyata keçirilən bir sıra fəaliyyətə də çox böyük zərər vurub. Çünki bu, faktiki olaraq vahid bazarın tənəzzül etməsi deməkdir.

Misal üçün, Azərbaycanın Dövlət Taxıl Fondu vaxtilə işğal altında olan ərazilər hesabına böyük gəlirlər əldə edirdi. İşğal dövründə isə flora və faunanın, xüsusilə də oradakı çayların və müxtəlif enerji resurslarını hasil etmək potensialının tamamilə məhv edilməsi Azərbaycana maddi cəhətdən ağır zərbə vurdu”, - deyə deputat vurğulayıb.

A.Allahverənov əlavə edib ki, insanların qətlə yetirilməsi, yurd-yuvalarından didərgin salınması isə ümumiyyətlə, heç bir vəsaitlə ölçülə bilən məsələ deyil. Bunun mənəvi tərəfi kifayət qədər böyükdür. Amma istənilən halda qiymətləndirmə aparılan zaman bu kimi məsələlər nəzərə alınmalıdır. Bütün qeyd olunanları nəzərə alaraq, Ermənistana qarşı təzminat iddiası irəli sürülməlidir.