İsmayıllı, 22 dekabr, Rəşad Türkoğlu, AZƏRTAC

Rəsmlərini Qobustan qayalarında, özlərini isə cizgi filmlərində gördüyümüz Qafqaz zubrlarına indi canlı da baxmaq mümkündür. AZƏRTAC-ın əməkdaşı bir əsrə yaxındır ki, Qafqazda nəsli kəsilən zubrların yenidən çoxaldıldığı Şahdağ Milli Parkının İsmayıllı bölməsində olub. Əməkdaşımızın reportajını təqdim edirik.

Bənzərsiz gözəlliyi ilə hər kəsi heyran edən İsmayıllının Buynuz kəndindən keçərək mənzil başına çatırıq. Öyrənirik ki, bura Cənubi Qafqazda ən böyük milli parkdır. Ölkənin 6 inzibati rayonunun ərazisində yerləşir.

Bura IDEA İctimai Birliyi, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Ümumdünya Vəhşi Təbiəti Mühafizə Fondunun Azərbaycan nümayəndəliyinin təşkilatçılığı ilə ölkəmizə gətirilən zubrların məskənidir. Bu canlılar görünüşcə nə qədər bizona bənzədilsə də, onlardan fərqlənir.

Şimali Qafqazda sonuncu zubr 1927-ci ildə ovçular tərəfindən öldürülsə də, Cənubi Qafqazda isə onların nəsli daha əvvəl kəsilib. Zubrlar vaxtilə Avrasiyada çox geniş yayılmışdı. Ötən əsrin əvvəllərində vəhşi təbiətdə nəsli kəsilmək üzrə olub. Qafqaz zubru kimi tarixdə iz buraxan bu heyvanlar həm dəyişən iqlimin təsiri, həm də ovçuların hücumları nəticəsində təəssüf ki, bölgənin nadir heyvanına çevrilib.

Avropa zubrunun Azərbaycan təbiətinə qaytarılmasından danışan Şahdağ Milli Parkının İsmayıllı bölməsi üzrə sahə müfəttişi Rafael Musayev bildirib ki, reintroduksiya layihələri Azərbaycanda 2010-cu ildən başlasa da, zubrların gətirilməsinin tarixi çox da uzağa getmir: “2019-cu ilə qədər layihə çərçivəsində zubrların adaptasiyası üçün volyerlərin (heyvanların saxlanması üçün meydança) tikilməsi və digər infrastrukturun hazır vəziyyətə gətirilməsi istiqamətində iş aparılmışdır. Sonra zubrlar ölkəmizə gətirilməyə başlandı. İlk olaraq 2019-cu ilin mayında 12 baş zubr gətirildi və Şahdağ Milli Parkının İsmayıllı bölməsində qabaqcadan ayrılmış əraziyə buraxıldı. Adaptasiya ərazisində zubrların qalma müddəti təxminən üç ay nəzərdə tutulur. Üç aydan sonra 300 hektarlıq daha böyük əraziyə, adaptasiyanı uğurla keçdikdən sonra isə parkın İsmayıllı bölməsi üzrə açıq əraziyə buraxılırlar”.

Hazırda burada açıq ərazidə adaptasiya dövrünü tamamlayan 14 baş zubr var. Daha 17 zubr isə 300 hektar ərazidə adaptasiya mərhələsini keçir. Noyabrın 23-də yeni gətirilən 10 baş zubr da var ki, onlar hələ volyerlərdə, yəni nəzarət altında saxlanılır.

Uyğunlaşma dövrü keçən bu canlılar yemlə də təmin olunur. Milli parkın İsmayıllı bölməsi üzrə sahə müfəttişi Rafael Musayevin sözlərinə görə, əlavə yemləmənin əsas səbəbi bu heyvanların sayının artırılmasıdır. Yəni zubrlar vəhşi təbiətdə təbii yemlə qidalandığı təqdirdə iki ildən bir bala verir. Amma yem bol olduğu zaman təbiətdə hər il bala verir. Buna görə də zubrlara əlavə yem verilir ki, sayları daha tez artsın. “Zubrlar quru ot, palıd qozası, digər qüvvəli yemlərlə qidalanır. Həmçinin bu heyvanlar meşə ərazisində vektronik aerokosmik monitorinq metodu vasitəsilə izlənir. Belə ki, ana zubrların boğazına siqnalötürücü xalta taxılıb. Bununla da zubrların hərəkətini telefonda proqram vasitəsilə izləyərək, olduqları ərazini aşkar edə bilirik”, - deyə həmsöhbətimiz vurğulayır.

2019-cu ildən bu günə qədər zubrların sayı 8 baş artıb. Bu barədə danışan Şahdağ Milli Parkı İsmayıllı bölməsinin direktor müavini Cəlil Rzazadə deyir ki, parkın ərazisində ayı, canavar və digər yırtıcı heyvanlar olsa da, onlar zubrlar üçün real təhlükə deyil.

Direktor müavini, bizonlarla zubrların fərqi barədə də məlumat verib: “Zubr və bizonlar fərqli heyvan növləridir. Onların ölçülərində, fizioloji quruluşlarında da böyük fərqlər var. Zubrlar adətən sürü halında gəzdiklərinə görə, vəhşi heyvanlar onlara hücum edə bilmirlər. Ümumiyyətlə, bizon Azərbaycan təbiətinə xas olmayan bir heyvan növüdür və bu regionda heç vaxt yaşamayıb. Zubrlar isə tarixən bu regionda yaşayıb, amma nəsli kəsilib. Bu layihə sayəsində, yenidən Azərbaycan təbiətinə qaytarılır”.

Hazırda Şahdağ Milli Parkının qapıları turistlərin üzünə açıqdır. Bu maraqlı canlıları görmək istəyənlər Qaraməryəm-İsmayıllı-Şəki yolundan Buynuz kəndinə keçməklə parkın İsmayıllı bölməsinə yaxınlaşa bilərlər. Qarabağ müharibəsi iştirakçıları, məktəbli və müəllimlərə parka giriş pulsuzdur. Xatırladaq ki, ümumi ərazisi 130508 hektar olan Şahdağ Milli Parkının 44 min hektarı İsmayıllı bölməsinin payına düşür.