Gəncə, 25 noyabr, Vüsalə Cənnətova, AZƏRTAC

Ötən əsrin 80-ci illərinin sonunda ermənilər tərəfindən el-obasından, evindən didərgin salınanlar arasında Qərbi Azərbaycanın Amasiya rayonunun Oxçuoğlu kəndinin sakinləri də var. Qərbi Arpaçayın sağ sahilində yerləşən kəndin əhalisinin taleyinə qaçqınlıq, yurd həsrəti, nisgil yazılıb. Qədim türk yurdu Oxçuoğlu oraya gəlin köçən Azadə Rüstəmova üçün də doğma diyara, əziz yurda çevrilib. 71 yaşlı kənd sakini AZƏRTAC-ın bölgə müxbirinə Oxçuoğluda keçən günlərindən, xoş xatirələrindən, qaçqın həyatının ağırlığından danışıb.

Onun sözlərinə görə, kəndi, ev-eşiyini, 10 ilə yaxın müəllim işlədiyi məktəbi, şagirdlərini, bir sözlə, oraya aid bütün xatirələri bugünkü kimi yaddaşındadır. “Atam Daşdan Rüstəmov Amasiya rayonunun Düzkənd kəndindən idi. 1948-ci ildə anası, bacıları ilə birgə ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qalaraq Bakıya üz tutub. Anamla ailə qurduqdan sonra Mingəçevirdə yaşamağa başlayıblar. 1953-cü ildə mən orada anadan olmuşam. İndiki adı ilə Bakı Dövlət Universitetini bitirmişəm. 1977-ci ildə Oxçuoğlu kəndinə gəlin köçmüşəm”, - deyən Azadə Rüstəmova atasının yaşadığı qaçqınlıq həyatının ağrı-acısını illər sonra özünün də yaşayacağından xəbərsiz şəkildə bu yurda bağlanıb. O, Oxçuoğlunun səfalı, zəngin adət-ənənlərə malik, gözəl kənd olduğunu bildirir.

“Kəndin adının "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanındakı Ənsə Qoca oğlu Oxçunun adı ilə əlaqədar olaraq, oxçuoğlu etnonimindən yarandığı deyilir. Oğuzların irsini yaşadan yurd yerindəki qəbiristanlıqda üzərində qədim yazılar olan köhnə daşlar var idi. Kənddə mədəniyyət evi, kitabxana, böyük məktəb fəaliyyət göstərirdi. Həyat yoldaşım Ziyadxan Məhərrəmov məktəbdə fizika və riyaziyyat, mən isə Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fənlərini tədris edirdik”, - deyən müsahibim vurğulayır ki, kənddə ancaq azərbaycanlılar yaşayıb.

Ərazisindən çay keçən yurd yerində torpaq münbit olub, əhali əsasən əkinçilik və heyvandarlıqla dolanıb. İnsanlar şad və kədərli günlərində bir-birinin yanında olublar. “Novruz bayramını çox təmtəraqlı keçirirdik. Tonqallar çatılardı, yallı gedilərdi, körpə uşaq beşiyinə, yeni evlilərin evinə aydınlıq olsun deyə su səpilərdi, dadlı təamlarla süfrələr qurulardı. Qışda xəşil, əvəlikli aş, qovurma edərdik, soyuqdəyməyə də yaxşı təsir edərdi. Təndirdə çörək bişirməyi də orada öyrəndim”, - deyən müsahibimin üzündə təbəssüm yaranır.

Azadə Rüstəmova işlədiyi məktəbdə tədrisin keyfiyyətli olduğunu, məzunların sonralar öz uğurları ilə müəllimlərinin qüruruna çevrildiyini də qeyd edir. Məktəbə həvəslə gələn şagirdlərin bilikli, savadlı olması üçün azərbaycanlı müəllimlər əllərindən gələni əsirgəməyiblər. “Məktəbimizdəki tədbirlərdə pianoda ifa edirdim, uşaqlar görkəmli bəstəkarlarımızın əsərlərini dinləməyi çox sevirdilər, ədəbiyyatımıza böyük maraq göstərirdilər. Başqa yerlərdən dərs deməyə gələn erməni müəllimlər isə bizə həsəd aparırdılar. Şagirdlərin dediyinə görə, onlar dərs zamanı işarət barmağı ilə uşaqların başına döyəcləyərək, “Siz türklər oxuyan deyilsiz” deyib, onları ruhdan salmağa çalışırlarmış”, - deyə həmsöhbətim bildirir. O, azərbaycanlıların hər yerdə sıxışdırıldığını, şəhərə alış-veriş üçün üz tutduqları zaman erməni satıcıların onlara mal satmadıqlarını, azərbaycanlılardan nəsə alanda isə ən ucuz qiymət təklif etdiklərini də xatırlayır. Ali savadlı azərbaycanlıları ağır işlərə cəlb etmək istəyən ermənilər gizli və ya aşkar şəkildə öz nifrətlərini büruzə verirlərmiş: “Kolxozumuzun sədrini qəsdlə qəza şəraiti yaradaraq, qonşu kənddən Natiq həkimi isə zəhərləyərək öldürmüşdülər. Həyat yoldaşım həm də sənətkar idi. Bir dəfə möhkəm xəstələnmişdi. Təsəvvür edin, iş o yerə çatmışdı ki, kənddəki insanlar onu şəhərə xəstəxanaya apararkən “Sən danışma, azərbaycanlı olduğunu bilsələr öldürəcəklər, elə bilsinlər ki, lalsan” deyib tənbeh etmişdilər”.

Müsahibim 1988-ci ilin qışında ermənilərin əhaliyə qarşı təhdid və təzyiqlərinin daha da artdığını bildirir. İdarələrdə insanlara lazım olan sənədləri vermirlər, onların kənd ərazisini tərk etməsi, ərzaq gətirməsi təhlükəli hala çevrilir, valideynlər övladlarını məktəb və uşaq bağçalarına belə ehtiyatla göndərirlər. Bu ağır günlərdə zəlzələnin baş verməsi Oxçuoğlu sakinlərini daha da çətin vəziyyətə salır. “1988-ci il dekabrın 7-də məktəbdə idim. Birdən bina silkələndi, pəncərədən baxanda hər yerin toza qərq olduğunu gördüm. Həyat yoldaşım xəsarət almışdı, buna baxmayaraq, bir təhər oradan çıxıb, çayı ayaqyalın keçərək evə qaçdıq. Evimiz zərər görsə də, 3 övladımız da sağ idi. Əksər evlər yararsız vəziyyətdə idi. Təbii ki, bizə yuxarılardan kömək edən olmadı. Ac-susuz, naçar vəziyyətdə idik”, - deyən müsahibim sonda kəndi tərk etmək məcburiyyətində qaldıqlarını söyləyir. O, yaşadıqları çətinliklərin yaddaşlarında silinməz izlər qoyduğunu bildirir: “Saman damına yığılırdıq, kişilər gecələr keşik çəkirdilər. Ermənilər kənddən çıxanların malını talayır, həyatları üçün təhlükə yaradırdılar. Dözülməz vəziyyətə düşüb, mal-mülkümüzü, ev-eşiyimizi orada qoyub canımızı qurtardıq. Demək olar ki, kəndi ən son biz tərk etdik, yoldaşım “Əzizlərimin qəbri buradadır, getməyəcəm”, – deyirdi”.

Azadə Rüstəmovanın sözlərinə görə, övladları ilə birgə çox çətinliklə Samux rayonuna gəlib-çıxa biliblər. Uzaq yolda çəkdikləri məşəqqəti hələ də qəhərlənərək xatırlayır: “Bir nazik geyimdə dona-dona gəldik. 9, 10 yaşlı qızlarım, 5 yaşlı oğlum yolboyu aclıqdan və soyuqdan ağlayırdılar, mən bir ayağımı hiss etmirdim, sonradan xəstələnib, yatağa düşdük. Heç kəs sağ qurtulduğumuza inanmırdı. Yurd həsrətinə məhkum edildik, mənəvi zərər, maddi ziyan gördük. Ürəyimizə dağlar çəkildi”. Hər dəfə xatirələrini dilə gətirərkən də, o torpaqlara qayıdacağına inamını ifadə edir. Bildirir ki, Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Qarabağa qayıtdığımız kimi, gec-tez Qərbi Azərbaycana da qayıdacaqlar. Onun ləyaqətli qayıdışa, hüquqlarının bərpasına inamı tamdır.