Bakı, 4 dekabr, AZƏRTAC 

Sibir və Alyaska da daxil olmaqla müxtəlif ərazilərdə meşələr yanır, buzlaqlar əriyir, okean suları isinir və turşlaşır, dənizin səviyyəsi qalxır...Bütün bunlar parnik qazlarının atmosferə emissiyasının nəticəsi olan qlobal isinmənin törətdiyi fəsadlardır. 2019-cu il isə yaddaşlarda ən isti il kimi qalacaq.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bu fikirlər Madriddə keçirilən iqlim konfransında müzakirə üçün hazırlanmış Dünya Meteorologiya Təşkilatının hesabatında yer alıb. 2019-cu ildə iqlim vəziyyəti ilə bağlı yekun hesabat isə gələn ilin martında təqdim ediləcək.

2019-cu il onilliyi görünməmiş istilərlə başa vurur

DMT-nin baş katibi Petteri Taalas yeni hesabatı təqdim edərkən deyib: “İqlim dəyişikliklərinin nəticələri hər gün ekstremal və anomal hava şəraitində özünü göstərir... Əvvəllər yüz ildə bir baş verən isti dalğalar və daşqınlar artıq normaya çevrilir. Dağıdıcı tropik siklonlar Baham adalarından tutmuş Yaponiya və Mozambikə qədər bir çox ölkələri cənginə alıb. Arktika və Avstraliyanı meşə yanğınları bürüyüb”.

2019-cu il bəşər tarixinə ən üç isti ildən biri kimi daxil olacaq

DMT ekspertləri bildirirlər ki, planetimiz isinməyə davam edir. 2019-cu ilin yanvar-oktyabr aylarında orta qlobal temperatur sənayeləşməyə qədər dövrlə müqayisədə 1,1 dərəcə Selsi yüksək olub. 1980-ci illərdən etibarən hər gələn on il əvvəlkilərə nisbətən daha isti olub.

Petteri Taalas bununla bağlı vurğulayıb: “Əgər indi iqlim dəyişikliyi ilə bağlı təcili mübarizə tədbirləri görməsək, onda yüzilliyin sonunda bizi qlobal temperaturun 3 dərəcə Selsi artması gözləyir. Bu da Yer kürəsinin sakinləri üçün daha acınacaqlı nəticələrə gətirib çıxaracaq”. O əlavə edib ki, Paris sazişinin məqsədlərinə nail olmaq üçün hələ ciddi tədbirlər belə görülməyib.

Yeni hesabatın müəlliflərinin qənaətinə görə, 2019-cu ilin bu dərəcədə isti keçməsi insan fəaliyyəti nəticəsində parnik qazlarının emissiyasının artması ilə əlaqədardır. Belə ki, 2018-ci ildə atmosferdə ən “uzunömürlü” olan karbon dioksidin emissiyası yeni maksimal səviyyəyə qalxıb və sənayeləşməyə qədər olan dövrlə müqayisədə 147 faiz artıb. Bu göstərici 2019-cu ildə də artmağa davam edib. Ekspertlər qeyd edirlər ki, CO2 atmosferdə əsrlərlə, okeanda isə daha çox qalır və müvafiq olaraq iqlim dəyişikliyinə səbəb olur.

Okean isinir, buzlaqlar əriyir, dəniz səviyyəsi qalxır

İstini və karbon qazını udaraq bufer rolunu oynayan okean daha çox zərərə məruz qalır. 2019-cu ildə okean sularının isinməsi rekord həddə çatıb. Eyni zamanda, indi okean sularının turşuluğunun səviyyəsi sənayeləşmə dövrünün başlanmasınadək olan vaxtdan 26 faiz artıqdır. Həyati əhəmiyyətli dəniz ekoloji sistemlərinin deqradasiyası baş verir.

Qrenlandiya və Antarktikanın buz qalxanlarının əriməsi nəticəsində dəniz səviyyəsi də sürətlə qalxır. Belə ki, 2019-cu ilin oktyabrında dünya üzrə orta səviyyə 1993-cü ildə aparılan altimetrik ölçmələrlə müqayisədə maksimum həddə çatıb.

2019-cu ilin sentyabrında dəniz buzunun sutkalıq minimum uzunluğu peyk müşahidələri tarixində ikinci ən aşağı səviyyəyə düşüb. Antarktidada cari ilin bir neçə ayı ərzində dəniz buzu sahəsinin rekord aşağı ölçüsü qeydə alınıb.

Bundan başqa, ABŞ-ın mərkəzi hissəsində, Kanadanın şimalında, Şimali Rusiyada və Cənub-Qərbi Asiyada anomal yüksək yağıntılar müşahidə olunub. 2018-ci ilin iyul ayından 2019-cu ilin iyununadək olan dövrdə ABŞ-ın bir neçə ştatında 12 ay ərzində yağıntıların həcmi bütün müşahidə tarixi ərzində ən yüksək səviyyəyə - 962 mm-ə çatıb. Ekspertlər bunu da iqlimin isinməsi ilə əlaqələndirirlər.

Meşə yanğınları və ekstremal isti havalar

Yeni hesabatda bildirilir ki, cari il iyunun sonu və iyulun əvvəlində Avropada güclü “isti dalğalar” müşahidə olunub. İyunun 28-də Fransada ötən rekorddan 1,9 dərəcə Selsi yüksək olan 46 dərəcə Selsi isti qeydə alınıb. Almaniya, Niderland, Belçika, Lüksemburq və Böyük Britaniyada da anomal istilər olub. Yanvar ayının ən isti ay kimi müşahidə edildiyi Avstraliyada da qızmar hava şəraiti müşahidə olunub.

Bu il Sibir və Alyaska da daxil olmaqla müxtəlif ərazilərdə meşə yanğınları artıb. Əvvəllər yanğınların nadir hallarda baş verdiyi Arktikanın bəzi hissələrini güclü alovlar bürüyüb.

İqlim dəyişikliyinin nəticələri: əhalinin sağlamlığı və kütləvi miqrasiya

Hesabatın böyük hissəsi iqlimin insan sağlamlığına, ərzaq təminatına, miqrasiya və ekoloji sistemlərə təsirinə həsr olunub. Onun müəllifləri qeyd edirlər ki, 2019-cu ilin yanvar-iyun aylarında 10 milyondan çox insan öz doğma yurdlarını tərk etməyə məcbur olub və “iqlim qaçqınına” çevrilib. Onlardan yeddi milyonu Cənub-Şərqi Afrika, Cənubi Asiya, Karib hövzəsində baş vermiş siklonlardan, habelə İran, Filippin və Efiopiyada daşqınlardan qaçıb.

2019-cu ildə Avstraliya, Hindistan, Yaponiya və Avropada hökm sürən anomal isti havalar insanların sağlamlığına və rifahına ciddi təsir göstərib. İyul-avqust aylarında Yaponiyada isti havalardan 100-dən çox insan dünyasını dəyişib, daha 18 min nəfər xəstəxanalara aparılıb. Avropada görünməmiş istilər bu il də ölüm hallarının artmasına səbəb olub.

Yeni hesabat Madrid konfransında iştirak edən dövlətlərin nümayəndələri üçün daha bir həyəcan siqnalı olmalıdır. BMT-nin Baş katibi hazırkı iqlim böhranını “qlobal səviyyəli fövqəladə hal” adlandırıb.