Qahirə, 5 noyabr, AZƏRTAC

Noyabrın 6-da Misirin Şarm əl-Şeyx şəhərində başlayacaq COP-27 sammitində dünyanın müxtəlif ölkələrindən 30 mindən çox nümayəndə, o cümlədən Azərbaycanın ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar Babayevin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti iştirak edəcək.

AZƏRTAC xəbər verir ki, yaxın iki il ərzində Yaxın Şərq və Şimali Afrika regionunun iki ölkəsi BMT-nin illik iqlim dəyişikliyi konfranslarına ev sahibliyi edəcək. Misirdən sonra Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində gələn ilin noyabrında COP-28 iqlim dəyişikliyi konfransı təşkil olunacaq. Bu mötəbər tədbirlərdə region ölkələrində iqlim problemləri müzakirə olunacaq, ekosistemi bərpa etmək istiqamətində təşəbbüslər irəli sürüləcək.

Beynəlxalq ekspertlər hesab edirlər ki, ən mühüm məsələ iqlim diplomatiyası ilə bağlı geosiyasi amillərə diqqət yetirilməsidir. Yaxın Şərq və Şimali Afrika regionunda 2001 və 2016-cı illərdə Mərakeş və Qətərdə keçirilmiş konfranslardan sonra heç bir əməli iş görülməyib. Bu, bir sıra amillərlə, o cümlədən region ölkələrinin iqlim dəyişikliyinə laqeyd yanaşması, bu bölgədə müvafiq elmi tədqiqatların aparılmaması və ən əsası, ən təhlükəli problemlərə - ekosistemin pozulmasının miqrasiya, qida və su qıtlığına təsirinə məhəl qoyulmaması ilə bağlı olub.

Yaxın Şərq və Şimali Afrika regionunun quraqlıq, daşqın, yanğın, qida və su təhlükəsizliyinə qarşı həssas olmasına baxmayaraq, ərəb ölkələri qlobal iqlim dəyişikliyi diplomatiyası masasında nisbətən kiçik bir aktor olublar. Bununla belə, qida, su və sağlamlığa təhdidlər milli təhlükəsizliyin bir hissəsinə çevrildikcə, artıq region ölkələri iqlim dəyişikliyini öz siyasətlərinin mərkəzinə qoymağa və iqlim diplomatiyası ilə bağlı qlobal arenada daha fəal rol almağa başlayıblar. Xüsusilə Ukraynadakı müharibənin ərzaq və enerji təhlükəsizliyinə vurduğu zərbə iqlimlə bağlı problemlərin həllini daha aktual edib. Qlobal ərzaq tədarükü zəncirindəki sarsıntılar sözügedən regionun ərzaq təhlükəsizliyi problemlərini daha da artırıb.

COP-27 sammitindən əvvəl keçirilmiş mətbuat konfransında konfransın prezidentinin müavini Vael Abulməcd AZƏRTAC-ın sualını cavablandırıb. O bildirib ki, Azərbaycanın uğurla sədrlik etdiyi və 120 ölkəni birləşdirən Qoşulmama Hərəkatı iqlim dəyişikliyi məsələsində yeni təşəbbüslər irəli sürə bilər. Bu, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Ərəb Dövlətləri Liqasının 31-ci Zirvə toplantısında iştirakı və Yaxın Şərq ölkələrinin əməkdaşlıq proseslərinə daha fəal cəlb edilməsi fonunda olduqca faydalı ola bilər.

Mətbuat konfransında çıxış edən Vael Abulməcd diqqətə çatdırıb ki, Yaxın Şərq və Şimali Afrika bölgəsi illərdir su problemləri və ekstremal temperatur şəraiti ilə mübarizə aparır. Artan əhali və münaqişələr diqqəti daha çox bu çağırışlara yönəldib.

İqlim dəyişikliyi ilə bağlı problemlər üzrə ixtisaslaşmış alim Ayşa Əl-Sarihi hesab edir ki, region ölkələrində neqativ nəticələr doğuran “Ərəb baharı” adlı proses də iqlim dəyişikliyi ilə əlaqəlidir. Onun sözlərinə görə, 2011-ci ildə Tunisdəki etirazlar ərzaq qiymətlərinə təsir edən və münaqişəyə səbəb olan quraqlığın nəticəsi idi. Ekoloq iqlim dəyişikliyini dövlətlərin milli təhlükəsizliyi və sabitliyi ilə əlaqələndirib, hökumətlərə bu sahədə inteqrasiya etmək təklif olunub.

Analitiklərin qənaətinə görə, iqlim dəyişikliyi ilə bağlı su qıtlığı problemi də məsələyə milli təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərindən baxan Türkiyə, İran, İraq və Suriya da daxil olmaqla, bölgədəki qonşu ölkələr arasında münaqişə mənbəyi olub. Transsərhəd su bu ölkələrin davamlı inkişafında mühüm rol oynayır və beləliklə, inkişafla bağlı böyük potensial risklər və faydalar yaradır. İraq bu ölkələr arasında iqlim dəyişikliyinin, o cümlədən su və ərzaq təhlükəsizliyinin təsirlərinə ən həssas olan ölkədir və neftlə zəngin bu dövlət onilliklər boyu davam edən müharibədən sonra yoxsulluqdan əziyyət çəkir. Dəclə və Fərat çaylarında suyun səviyyəsinin aşağı düşməsi də qeyri-sabitlik içində olan Suriya və İraq üçün böyük problemlər yaradır. Bu ölkələr hazırda iqlim fəlakətinin astanasındadır. Qarşılıqlı əməkdaşlıq artıq sövdələşmə məsələsi deyil, yaşamaq üçün zərurətə çevrilib. Su və ərzaq qıtlığı ölkələrin milli təhlükəsizliyinə də ciddi təhdiddir. Son illərdə BƏƏ, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanı arasında iqlim dəyişikliyi ilə bağlı bir sıra sazişlər imzalanıb və bu ölkələr növbəti 25-40 il ərzində karbon qazı emissiyasını sıfıra endirməyi öhdələrinə götürüblər.

Bütün bu amilləri nəzərə alaraq demək olar ki, COP27 iqlim dəyişikliyi konfransı təkcə iqlim diplomatiyasının ağırlıq mərkəzini Yaxın Şərq və Şimali Afrika regionuna köçürmür, həm də bu ərazidəki ölkələrə iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma və onun mənfi təsirlərini yumşaltma prosesində əsas rol oynamaq şansı verir.

Oqtay Bayramov

AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri

Qahirə