SİYASƏT
Ekspert beynəlxalq təşkilatın erməni işğalçılarından konkret tədbirlər tələb edən hesabatını açıqlayıb ŞƏRH
![Ekspert beynəlxalq təşkilatın erməni işğalçılarından konkret tədbirlər tələb edən hesabatını açıqlayıb ŞƏRH](/files/2023/3/1200x630/16965063163700121825_1200x630.jpg)
Bakı, 5 oktyabr, N.Məmmədova, AZƏRTAC
Roma statutuna ümid bağlayan Ermənistanın Azərbaycanı hər hansı məsələdə ittiham etməyə heç bir mənəvi haqqı və hüquqi əsası yoxdur. Bu barədə “Human Rights Watch/Helsinki” təşkilatının geni ictimaiyyətə məlum olmayan hesabatından əsas məqamları AZƏRTAC-a təqdim edən hüquq elmləri doktoru, professor, 2-ci dərəcəli dövlət müşaviri Namiq Əliyev bildirib.
Xatırladaq ki, Ermənistan parlamenti çərşənbə axşamı Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) Roma statutunu ratifikasiya edib. Bu sənəd İrəvan tərəfindən 1999-cu ildə imzalanıb və həmin vaxtdan ratifikasiya edilməyib. Cari ilin martında bu ölkənin Konstitusiya məhkəməsi Roma statutunu tanıyıb, sentyabrın 1-də isə Ermənistan hökuməti onu ratifikasiya edilməsi üçün parlamentə göndərib. Rəsmi İrəvan bu addımı 2022-ci ilin sentyabr hadisələrinə görə “Azərbaycanı məsuliyyətə cəlb etmək məqsədilə” atdığını bildirib.
Agentliyin müsahibinin sözlərinə görə, son vaxtlar çoxları Roma statutu haqqında danışır, amma çox az insan onun barəsində real biliklərə malikdir. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma statutu beynəlxalq müqavilədir və BCM onun əsasında təsis edilib. Bu statut 1998-ci il iyulun 17-də Romada keçirilən diplomatik konfransda qəbul olunub və 2002-ci il iyulun 1-dən qüvvəyə minib. Onun Nizamnaməsi bütün məsələlərlə yanaşı, məhkəmənin funksiyaları, yurisdiksiyası və strukturunu da müəyyən edir.
N.Əliyev qeyd edib: “2023-cü il martın 1-dək olan müddətdə bu müqaviləni 137 dövlət imzalayıb, lakin onların yalnız 123-ü onu ratifikasiya edib. Azərbaycan Respublikası və son vaxtlara qədər Ermənistan Respublikası bu beynəlxalq müqavilənin iştirakçısı olmayıb. Məsələn, Rusiya bu statutu 2000-ci il sentyabrın 13-də imzalayıb, amma 2016-cı ilədək onu ratifikasiya etməyib. 2016-cı il noyabrın 16-da Prezident Vladimir Putin Rusiyanın Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma statutunun iştirakçısı olmağa niyyəti olmaması barədə sərəncam imzalayıb. Bu qərar kütləvi informasiya vasitələrində BCM-in prokuroru ofisinin prokurorunun bu ərəfədə dərc edilən Krımın ilhaqını və Ukrayna ərazilərinin davam edən işğalını Rusiya ilə Ukrayna arasında beynəlxalq hərbi münaqişə kimi qiymətləndirməsi barədə hesabatı ilə əlaqələndirir. Lakin Rusiyanın hakimiyyət orqanları bu yanaşmaya təkzib verərək israr edirdi ki, BCM-in yurisdiksiyasından çıxmaq məhz “milli maraqlarla” bağlıdır.
Ekspert bildirib ki, müqavilənin (statutun) iştirakçısı olan dövlətlər səlahiyyətinə daha ciddi cinayətlərin daxil olduğu və beynəlxalq ictimaiyyəti narahat edən soyqırımı, insanlığa qarşı cinayətlər, müharibə cinayətləri, təcavüzkar cinayətlərə baxılmasını təmin edən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin yurisdiksiyasını qəbul ediblər.
Professor deyib: “Statutun 25-ci maddəsinə əsasən, BCM dövlətlərin deyil, fiziki şəxslərin cinayət işləri üzərində yurisdiksiyaya malikdir. Həmin məhkəmə dövlətin daxili yurisdiksiyası üzərində heç bir üstünlüyə malik deyil və bu, yalnız əlavə xarakter daşıyır. Eyni zamanda, məhkəmə statutun qüvvəyə minməsinə qədər baş vermiş cinayətlərə də baxa bilməz. Cinayət törətmiş şəxslər bu beynəlxalq müqavilənin qüvvəyə minməsinə qədər olan müddətdə törətdikləri cinayətə görə məsuliyyət daşımırlar. Əgər hər hansı dövlət statutun qüvvəyə minməsindən sonra onun iştirakçısı olursa, məhkəmə yalnız həmin müddətə qədər olan dövrdə törədilən cinayətlər üzərində yurisdiksiyaya malikdir. Eyni zamanda, Roma statutunda nəzərdə tutulub ki, iştirakçı-dövlət (maddə 14), BMT Təhlükəsizlik Şurası (maddə 13) bu məhkəməyə təhqiqat aparılması üçün müraciət edə bilərlər. Həmçinin məhkəmənin prokuroru da təşəbbüs qaydasında çıxış edə bilər (maddə 15). Dövlət və ya prokurorun müraciət etdiyi halda, məhkəmə yalnız öz yurisdiksiyasını həmin dövlətin ərazisində cinayət törədildiyi və ya Roma statutunu ratifikasiya edən dövlətin vətəndaşı ilə bağlı olduğu təqdirdə həyata keçirə bilər. Bu məhdudiyyəti təkcə BMT Təhlükəsizlik Şurasının bilavasitə müraciəti aradan qaldıra bilər (maddə 13). Hətta dövlətin statutu imzalamadığı və ya ratifikasiya etmədiyi təqdirdə, əgər cinayətdə ittiham olunan şəxs onun vətəndaşıdırsa, yaxud cinayət həmin dövlətin ərazisində törədilibsə, onda dövlət həmin cinayətin üzərində məhkəmənin yurisdiksiyasını tanıyır, yəni öz vətəndaşının məsuliyyətə cəlb olunmasına razılıq verə bilər”.
Ermənistan Respublikasına gəldikdə, ekspert xatırladıb ki, bu ölkə Azərbaycan Respublikasına qarşı təcavüz edib, etnik təmizləmələr aparıb, təxminən 30 il ərzində Azərbaycan dövlətinin suveren ərazilərini işğal altında saxlayıb (bu faktlar bir çox beynəlxalq sənədlərdə qeyd olunub və dünya ictimaiyyəti tərəfindən tanınıb), kütləvi qırğınlar törədib (azad olunmuş ərazilərdə davamlı olaraq kütləvi məzarlıqlar aşkar edilir) və bu səbəbdən onun Azərbaycanı ittiham etməyə heç bir hüquqi və mənəvi haqqı yoxdur. Onun sözlərinə görə, hələ 1990-cı illərdə beynəlxalq təşkilatlar ermənilərin Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı törətdikləri müharibə cinayətlərini qeydə alıb.
“Human Rights Watch/Helsinki” təşkilatı “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ muxtar vilayəti uğrunda müharibə” adlı hesabat hazırlayıb. Bu sənəddə 1993-cü ilin əvvəlindən 1994-cü ilin sentyabrınadək olan dövr əks olunub. Hesabatda “Human Rights Watch/Helsinki”nin tövsiyələri yer alıb:
“Dağlıq Qarabağın hakimiyyət orqanlarına:
1.Hərbi münaqişənin qurbanlarına münasibətdə müvafiq humanitar hüquq normalarına əməl edilməsi, xüsusən:
a)mülki əhali və mülki obyektlərə zərbə endirilməsini, xüsusən bu zərbələrin atəşi hədəfdən yayındıran “Qrad” qurğularından istifadə edilməklə vurulması;
b)Azərbaycanın dinc əhalisinin işğal olunmuş ərazilərdən zorla köçürülməsi;
c)girov götürülməsi praktikasına son qoyulması, bütün girovların, o cümlədən fərdi şəxslər tərəfindən saxlanılan insanların birtərəfli qaydada dərhal azad edilməsi;
d)rəqibin işğal olunmuş ərazisində “yandırılmış torpaq” taktikasının, xüsusən qarət, talan və mülki obyektlərin yandırılmasının dayandırılması;
e)insanlığa zidd hərəkətlərə, o cümlədən “döyüşdən kənarda” olan şəxslərə qarşı məhkəməsiz divan tutulmasına son qoyulması.
2.Müharibənin aparılması qanunlarını pozmaqda təqsirli bilinən şəxslərin məsuliyyətə cəlb olunması”.
“Human Rights Watch/Helsinki”nin Ermənistan hökumətinə digər tövsiyəsi... “2. Qarabağda döyüşən və Cenevrə Konvensiyasının müddəalarının kobud şəkildə pozulmasında, əsirlərin qətlində, girovların ələ keçirilməsi və saxlanılmasında şübhəli bilinən Ermənistan Respublikası ordusunun hərbçilərinin və ya Ermənistan DİN-in əməkdaşlarının barəsində təhqiqat aparılması və onların məsuliyyətə cəlb edilməsi.
a)Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin ilkin hesabatında göstərilən hadisə - 1994-cü il yanvarın 29-da səkkiz azərbaycanlı hərbi əsirin həlak olması ilə bağlı beynəlxalq təhqiqatın aparılmasına icazə verilməsi; eksqumasiya və müvafiq nəticələrin dərhal açıqlanması; baş verənlərdə təqsiri olan bütün şəxslərin cəzalandırılması”.
Ekspert bildirib: “Təəssüf ki, beynəlxalq təşkilatların erməni işğalçılarından konkret tədbirlər görülməsini tələb edən bu cür ünvanlı sənədin təkrar qəbul edilməsini xatırlamıram. Öz-özlüyündə məlumdur ki, ermənilər həmin təşkilatın tövsiyələrini yerinə yetirməyib.