Bakı, 13 sentyabr, Anara Axundova, AZƏRTAC

Müsahibə aldığım kafedə royal var. Həmsöhbətim zala daxil olduğunda soruşur: “Maraqlıdır, piano köklənibmi? Bilmirsiniz?” Bilirəm ki, royal köklənib və çox ümid edirəm ki, görüşümüzün sonunda o, mənim müsahibim - İlham Nəzərovun unikal səsi ilə birlikdə səslənəcək.

Opera müğənnisi, Azərbaycanın Əməkdar artisti, Akademik Opera və Balet Teatrının solisti, beş oktavadan ibarət diapazona malik olan, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, gözəl pedaqoq İlham Nəzərov AZƏRTAC-a müsahibəsində özünün keşməkeşli yaradıcılıq yolundan bəhs edib və gələcək planlarını bölüşüb.

- İlham müəllim, siz Azərbaycanda kontratenor səs tembrinə malik ilk və yeganə opera ifaçısısınız. Bu sizin üçün nə deməkdir?

- Əvvəllər çox şey ifadə edirdi... Çətin idi, çünki insanlar başa düşmürdülər ki, bir adam necə yüksək səslə oxuya bilər. Bu səs mənə İlahi tərəfindən göndərilib. Səbəbini bilmirəm, amma Uca Yaradana çox minnətdaram. Mənə göndərdiyi üçün həmişə Allaha şükür edirəm. Bizə əzab verən çətinliklər belə çox vaxt ilham mənbəyi olur. Axı sənətkar həyat çətinlikləri olmadan yarada bilməz.

- Sənətə xanəndə kimi başladınız. Sonra akademik vokala keçdiniz. Bunun səbəbi nədir?

- Ailəmizdə musiqiçi olmayıb. Oxumaq istədiyimi deyəndə atam cavab verdi: “Bir şərtlə, xanəndə olmalısan”. Razılaşdım. Bülbül adına məktəbdə Xalq artisti Ağaxan Abdullayevin sinfində oxumuşam. O, heyrətamiz insan, çox mədəni və xeyirxah müəllim idi. Amma müğənni kimi oxumaq mənim işim deyil. Üstəlik səsim artıq qırılmağa başlamışdı. İki il xanəndə olmaq üçün oxudum. 2000-ci ildən artıq dövlət tədbirlərində ifa edirdim. Elə oldu ki, caz oxumağa çox maraq göstərdiyim üçün caz festivalında iştirak etdim. Gözəl müğənni Elnur Hüseynovla duet oxudum. “Satin Doll və Summertime” əsərini ifa etdik. Yeri gəlmişkən, həmin çıxışdan sonra mən tez-tez caz ifa etmirdim. Ancaq sonra hiss etdim ki, bu mənim sahəmdir! Akademik vokala keçdim və Yevgeniya Məmmədova ilə təhsil almağa başladım, sonra Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasına daxil oldum. Bütün bunlar nədənsə sürətlə baş verdi. Mən sənətdə özümü tapdım. Sonra yenə özümü kəşf etdim...

- Bu, İtaliyada oxuyarkən olub?

- Bəli, İtaliyada.

- “D’arte Lirica Osimoda” oxuduğunuz dövr necə idi və sizə nə verdi?

- Mənə özümü tanımaq imkanı verdi. Özünüzü kəşf edin. Mənə nə istədiyimi başa düşmək şansı verdi. İlk təhsil ilim çox çətin keçdi, yaxşı oxudum, amma müəllimlər məni sevmədi...

- Niyə?

- Məni necə apardıqlarını bilmirəm! (Gülür.) Oraya çatmaq çətin idi. Hər həftə akademiyada fərqli müəllim olur. Hamısı da mənə pis deyirdi! Bu da xoşagəlməz haldır! Niyə belə oxuyursan?! O vaxt bariton səslə oxudum və çox çalışdım... Artıq birinci tədris ilinin sonunda “hər şey bitdi, Addio, İtaliya!” deyə düşünəndə, hesabat tamaşası zamanı bir tələbə operadan ariya ifa etdi. “Samson və Dalila”nı. Mən də dedim ki, pis oxuyur. Əslində bunu mən deməmişəm - bunu mənə “yuxarıdan” deyiblər. Ayağa qalxdım və dedim: “O, pis oxuyur!” Həmin an öz-özümə düşünürəm - mən nə deyirəm? Sonra mənə zəng etdilər və onun partiyasını oxudum. Maestro dedi: “Sənin nə gözəl səsin var! Siz dünyanın ən yaxşı kontratenorlarından biri ola bilərsiniz! Bunu başa düşürsünüz? İndi durub düşünürəm - niyə bunu etdim? Sonra bütün müəllimlər dedi: “Sən belə oxumalısan!” Məni inandırmağa başladılar...

- Bu qərarı necə verdiniz?

- Mənim üçün çox çətin oldu. Fikirləşdim ki, kişi qadına bənzər tembrlə oxuyur - sən nə danışırsan? Hələ içimdə bir populist var idi (Gülür.) O, imtina etdi. Həmkarlarım mənə dedilər: “Sizin ağlınız qaçıb, nə edirsiniz? Siz karyeranızı və həyatınızı məhv edirsiniz!” Amma qərara gəldim - tamamdır, mən kontratenor kimi oxuyacağam. Yenə də razılaşdım.

- Belə demək olarmı ki, bundan sonra sizin həyatınız tamamilə dəyişdi?

- Həyatım çox vaxt “əvvəl” və “sonra”ya bölünür. Həm də bu, ilk dəfə deyildi. Düşünürəm ki, “İntizar” tamaşasından, bəlkə də Kvazimodo rolundan sonra həyatım dəyişdi. Bu teatrda necə oxumaq istədiyimi xatırlayıram (söhbət ÜNS Yaradıcılıq Səhnəsindən gedir – müəllif). Oradakı müəllimlər isə GİTİS-dən idilər və rusca danışırdılar. Qapının kənarında dayanıb onların məşqinə baxdığımı xatırlayıram. O vaxt teatr hələ tikilirdi və dərslər ya kilsədə, ya da konservatoriyada keçirilirdi. Oraya getdim, baxdım və düşündüm - bəlkə bir gün məni də apararlar? Ən zirvədəki “rejissor”dan başqa sizə kömək edəcək heç kimin olmadığı zaman başa düşürsən ki, nəyisə özün etməlisən. Mən isə hər gün dərsdən sonra ora gedirdim: “Salam! Mən də oxuya bilərəm...” (Gülür.) Fikirləşdim ki, bəlkə heç olmasa xorda oxumağa icazə verərlər? Uzun müddət gəzdim. Sonra mənə dedilər: “Get, kvintetdə oxu”. Sonradan kvartet, trio, duet... Beləliklə, solistlərdən biri oldum. Deyə bilərəm ki, ÜNS Yaradıcılıq Səhnəsi həyatımı dəyişdi. Bu teatr mənim qoruyucu mələyim idi. O, mənə yol açdı.

ÜNS səhnəsinin sayəsində “İntizar” tamaşasının yoxlanışına getdim. Qərib obrazına görə yox, Ata obrazına görə. Amma mənə Qərib rolunu verdilər. O vaxt hamı mənə deyirdi ki, çox pis ifaçıyam... Kompleksdən, sadəcə olaraq, stressdən səhnədə necə yeriməyi unutdum, 20 gündə 17 kiloqram arıqladım. Təsəvvür edin - hər gün evə gəlirsən və düşünürsən: “Heç kim səni sevmir, sən pissən. Niyə özünü yaxşı hesab edirdin?” Hətta roldan imtina etmək istədim, amma rejissorumuz Dmitri Bertman (rus teatrının direktoru, Moskva “Gelikon-Opera” musiqili teatrının yaradıcısı və bədii rəhbəri, Rusiya Federasiyasının Xalq artisti – müəllif) dedi: “Yox! Sən oxuyacaqsan. Get öz rolunu hazırla”. Amma bir çox həmkarım hər gün mənə pis oynadığımı söyləməyə davam edirdilər... Onda öz-özümə təkrarladım: “Pis. Bu, alınmır. Pisdir…”

- O vaxt İtaliyada, akademiyada olduğu kimi...

- Bəli! Sonra içəri girdim və düşündüm - mən dahiyəm! Sonra yenə “sıfır” oldum. Sonra yenidən doğuldum. Bu mənim taleyimdir. Amma düşünürəm ki, bütün bunlar mənə güc verir. Beləliklə, tamaşaya üç gün qalmış səhər durub güzgüyə baxdım... Birdən, ağlamağa başladım. Sonra özümü danlamağa başladım: “Sən buna görə ağlayırsan? Bəli, sən acizsən!” Hətta ürəyimin partlayacağını da hiss etdim. Məşqə gəldim və artıq kimin nə deyəcəyini düşünmürdüm. “Oğlumu” necə tutub az qala boğduğumu xatırlayıram. “Oğul” rolunu oynayan həmkarım isə artıq xırıldamağa deməyə başladı: “Buraxın məni, özümü pis hiss edirəm, boğuluram...” Amma mən bunu hiss etmədim! Səhnə bitdi və hamı susdu... Sonra Dmitri Aleksandroviç gəlib dedi: “Görürsən, mən sənə dedim ki, bunu oynayacaqsan”. Budur, o gündən sonra heç kim mənim bir şeydə pis olduğumu söyləmədi.

- Burada isə siz, İlham müəllim, çoxlu sayda obrazları təcəssüm etdirmisiniz. Yazırlar ki, qırx doqquzdur, amma indi yəqin ki, daha çoxdur?

- Bəstəkar Pikə Axundovanın beş obrazı canlandırdığım “Qələbədir adın” monopyesini hesablasanız, əlli beş olar. Tezliklə yeni obrazda oxuyacağam.

- Obraz üzərində necə işləyirsiniz?

- Mənim üçün həmişə belədir: konkret obrazı götürdüyüm bir adam var. Məsələn, tanışlar arasında, küçədə və ya nəqliyyatda insanları müşahidə edirəm və hansı obrazı yaratmalı olduğumu tapıram. Bir gün qadın rolunu ifa etməli oldum. Müəllimim mənə səssiz qalacağımı dedi: “Bu hissəni oxuma, bu partiyanı qadınlara belə oxumaq çətindir!” Amma mən axmaq, ona qulaq asmadım. (Gülür.) Tamaşadan sonra bir ay səssiz qaldım. Amma mən oxudum. Kastinqə hazırlaşarkən qadınların necə yeridiyinə, necə davrandığına fikir verməyə başladım. Şəkil axtarırdım və tapdım - Yulizana Kuxmazova! O, xormeysterdir, Azərbaycanın Əməkdar artistidir, Filarmoniyada xorda işləyir. Başa düşdüm ki, prototipim odur! Həm də təxmin etdim ki, kastinq zamanı bütün kontratenorlar qəhrəmanı qadın obrazında təsvir edəcəklər. Qadın olmaq maraqlı deyil. Fərqli işlər görməlisən. Xarakterim isə Yulizana xanım kimi soyuq, gözəl, dərindir. Mən ona diqqətlə baxdım. Məndən soruşdu: “Niyə mənə belə baxırsan?” Bir ay sərasər ona baxdım və hər şeyi kopyaladım! (Gülür.) Kastinqdə mənə dedilər - get, mən də getdim. Dedilər, elə bil ki, özünü pis hiss edirsən, elə də etdim. Dedilər, ariya oxu, mən də oxudum. Sonra rolu mənə verdilər.

- Bu roldan sonra qadınları daha yaxşı anlamağa başladığınızı deyə bilərikmi?

- Mən onları həmişə başa düşmüşəm, eyni zamanda, anlamıram! (Gülür.)

- Yaratdığınız obrazlardan hansını daha çox bəyənirsiniz?

- Dəyişirlər... Əvvəllər, məsələn, Qərib və Kvazimodo idi.

- Müqavimət xarakteri daşıyan rolunuz varmı? Yəni, sizin üçün çətin olur, amma tapırsınız...

- Aleko! (Aleksandr Puşkinin “Qaraçılar” poeması əsasında yazılmış Sergey Raxmaninovun “Aleko” operasının qəhrəmanı – müəllif) Çətin xarakter idi... Amma oxudum. Mən Opera və Balet Teatrının keçmiş direktoru Akif Turanoviçə (Məlikov – müəllif) çox minnətdaram. Mən ona Alekonu oxumaq istədiyimi deyəndə, razılaşdı. Amma artıq oxuyanda anladım ki, bu hissə mənim səsim üçün deyil və mən heç vaxt bu rolu oynaya bilməyəcəyəm.

- Hansı rolu oynamaq istərdiniz?

- İstərdim ya Leylini oxuyum, ya da Məcnunu. Niyə hər ikisini? Xatırlayırıq ki, ilk Leylimizi kişi ifa edirdi... Biz bunu retro edə bilərdik! Leyli rolunu kontrtenor oynasın və mən də keçmiş populistəm. Amma təəssüf ki, məndə belə bir hiss var ki, biz hələ buna hazır deyilik. Yaxşı, onda heç olmasa Məcnun...

- Mütəmadi olaraq çıxış etməyinizlə yanaşı, dərs deyirsiniz, elmi fəaliyyət göstərirsiniz, politoloq olmaq üçün oxuyursunuz... Hər şeyi bir arada necə birləşdirirsiniz?

- Bir əsgər kimi. Mən öz-özümə deyirəm - mütləq olacaq. İndi etmək lazım olan budur. İndi yaxşı ifa lazımdır. Tələbələr də lazımdır! Bəzən gücüm çatmır. Amma bu barədə heç kimin xəbəri olmur.

- İlham müəllim, planlarınız barədə danışın.

- Dekabrda Opera Studiyasında Qlyukun “Orfey və Evridika” əsərinin tamaşası olacaq. Konsertlər, turlar, festivallar. Almaniyada, Rusiyada konsertlər də var. Övladlarım bu il gimnaziyaya daxil oldular - əkizlər birinci sinifdə, böyük oğlum isə dördüncü sinifdə oxuyur. Biz onlarla məşğul olmalıyıq. Amma düşünürəm ki, özümü başqa sahədə sınaya bilərəm. Məsələn, rejissor kimi...

- Xəyalınız var?

- Mən yeganə azərbaycanlı kontrtenor kimi həm müğənni, həm müəllim, həm də festivalların təşkilatçısı kimi dünyanın 65 ölkəsində vətənimi təmsil etmişəm. Ona görə də ən yüksək mükafatı - Azərbaycanın Xalq artisti adını almağı arzulayıram. Üstəlik, gələn il mənim yubileyimdir - 40 yaşım tamam olur! Ancaq mən yalnız xəyal edirəm. Bunun baş verəcəyinə ümid etmirəm...

- Niyə?

- Biz sənət adamları bəzən hər şeyi dramatikləşdirməyi sevirik... Bilirsiniz, “İntizar”dan - 2010-cu ildən sonra dəyişdim və artıq əvvəlki kimi ola bilmirəm. Artıq həyata başqa gözlə baxıram. Dostlarımdan biri mənə dedi: “Sən musiqini sevmirsən! Sən özünü musiqidə sevirsən”. İndi deyirəm ki, o, haqlıdır – mən musiqidə özümü sevirəm! Mən musiqini sevirəm, çünki o, məni yaxşı duyur. Özümü sevməsəm, musiqiyə özümdən heç nə əlavə edə bilməzdim. Bu sevgini musiqi vasitəsilə insanlara bəxş etmək üçün özümü sevməliyəm. Mən özümü musiqi ilə ifadə edə bilirəm. Bu, mənim platformamdır. Bəlkə də səhvdir. Amma mən buyam! Ola bilsin ki, kişinin kontrtenor səslə oxuması düzgün deyil - amma mən beləyəm, həm də baritonam. Ola bilsin ki, müğənninin dərs deməsi və ya elmlə məşğul olması düzgün deyil, amma mən bunu edirəm. Ata olmaq, bazara getmək - bunların hamısını edirəm...

- Bazara gedirsiniz?

- Əlbəttə, sadə bir insanın normal həyatını yaşayıram.

- İlham müəllim, niyə əvvəldən piano haqqında soruşdunuz?

- Onun üzərində ifa edə biləcəyimi düşünürdüm. Həm də düşündüm ki, bəlkə oxuyum...

- Oxuyacaqsınız?

- Yaxşı, qoy mahnı ifa edim.

İlham Nəzərov piano arxasında əyləşir. Məndən nə oxuyacağı barədə soruşur. Çaşqınlığımı görüb özü qərar verir. İlk akkordlar səslənir və onların arxasında - yalnız “yuxarıdan” həqiqətən istedadlı adlana biləcək bir səs gəlir. “Küçələrə su səpmişəm” deyə həmsöhbətim oxuyur. - Yar gələndə toz olmasın...” Səsi də ifa etdiyi məşhur xalq mahnısı kimi axıcıdır. Mən onun yanında otururam və həmin dəqiqə İlham Nəzərovun simasında bir populistlə opera müğənnisinin necə birləşdiyini hiss edirəm. Xanəndə və kontratenor. Aktyor və musiqiçi. Bir Tanrı bəndəsi və onun səmavi ruhu. “Elə gəlsin, elə getsin. Aramızda söz olmasın. Aramızda söz olmasın...”