Bakı, 30 noyabr, Rabil Kətanov, AZƏRTAC

Vyetnam, Laos və Kamboca 1880-ci illərdən başlayaraq “Fransa Hind-Çini” adı altında birləşdirilərək Fransanın müstəmləkəsinə çevrildi. Fransa bu əraziləri 60 ildən çox öz tabeçiliyində saxlayaraq ucuz işçi qüvvəsi vasitəsilə xammal əldə edib iqtisadi, siyasi nüfuz dairəsini genişləndirməyə başladı. Özünün müstəmləkəçilik siyasətini “sivil missiya” adlandırsa da, əslində, Fransa iqtisadi maraqlar güdərək bu regiondakı xalqları istismara məruz qoyurdu. Nəticədə Vyetnam xalqı öz vətənində şəxsi mülkiyyətdən məhrum olaraq ağır istismara məruz qalırdı.

Ümumiyyətlə, XVII əsrdən başlayaraq Fransa imperiya siyasətini daha da genişləndirməyə başlayıb. 1800-ci ildə Afrika, Karib dənizi və Sakit Okean ölkələri, həmçinin Cənub-Şərqi Asiyada yaşayan xalqlar Fransanın kolonializm siyasətinin qurbanına çevrildilər. Fransa özünün çirkin niyyətini “yeni torpaqlara sivilizasiya gətirmək” adı altında gizlədirdi. Guya inkişafdan geri qalan regionları modern vəziyyətə gətirməyə çalışan Fransanın əsas məqsədi iqtisadi istismardan ibarət idi.

Fransa Hind-Çininin general-qubernatoru Pol Dümer yazırdı ki, onun qızı və xanımı yerli insanlara “yardım” göstərərək iqamətgahın qarşısına toplaşanlara xırda pullar atırdılar. Şikayətə, yardım almağa və digər problemlərlə əlaqədar general-qubernatorun iqamətgahı qarşısına gələn insanlar isə bir-birilərini itələyərək həmin pulları yığmağa çalışırdılar. General-qubernatorun qızı və xanımı isə bu insanlıqdan kənar mənzərəyə baxaraq əylənirdilər. Paradoksal hal isə ondan ibarət idi ki, bu “mərasimi” onlar “humanizm” adlandırır, yerli xalqa pul verib kömək etdiklərini deyirdilər. 1900-cu ildən 1945-ci ilədək Fransa Hind-Çininə 20-dən çox general-qubernator rəhbərlik edib və onların hamısı eyni “mərasimi” keçiriblər. Tədricən muxtar quruma çevrilən Fransa Hind-Çini korrupsiya və rüşvətxorluq məkanı olmuşdu. Yerli xalqlar ən cüzi problemin həll olunması üçün mütləq fransalı məmurlara rüşvət verməli idilər.

Mümkün müqavimətin qarşısını almaq üçün isə Fransa “parçala və hökm sür” prinsipini əsas götürərək Vyetnamı 3 vilayətə ayırmışdı. Tonkin, Annam və Koçinçina vilayətlərində yaşayan kiçik xalqlar bir-birilərinə qarşı yönəldilir, süni münaqişələr yaradılır və ən xırda məsələlər isə böyüdülürdü. Milli birliyə qətiyyən imkan verilmirdi. Hətta “Vyetnam” sözünü ifadə etmək qadağan olunmuşdu.

Fransa müstəmləkəçilik siyasətini milli nüfuzunu yüksəltmək, beynəlxalq arenada mövqelərini möhkəmləndirmək, iqtisadi qüdrətini artırmaq üçün həyata keçirirdi. Fransalı tarixçi-filosof Ernest Renan yazırdı: “Koloniya milli gücün və var-dövlətin mənbəyidir. Onlar bizə resurs və nüfuz verir ki, bu da bizə böyük dövlətlərin yanında daha böyük və qüvvətli olmaq üçün imkan yaradır”. Alim özünün “Mənəvi və intellektual islahatlar” adlı kitabında yazır: “Fransa dünyada öz sərhədlərini mütləq genişləndirməli, dünyaya nüfuz etməli, mədəniyyətimizi və sivilizasiyamızı qəbul etdirməlidir”. Fransa Prezidenti Qaston Dumberq isə 1930-cu ildə parlamentdəki çıxışında demişdir: “Fransa imperiyasının koloniyalarının ərazisini genişləndirmək bizim borcumuzdur. Bu, Fransanın beynəlxalq arenadakı nüfuzunun möhkəmlənməsi üçün şansdır”. Bu gün Vyetnamın paytaxtı Hanoy şəhərində həmin dövrün vəhşiliklərini əks etdirən muzey fəaliyyət göstərir. Bu muzeydə Fransanın insanların başlarına açdığı oyunlar eksponatlar vasitəsilə ətraflı şəkildə əks olunub.

Bütün bu tarixi proseslərə və Fransanın müasir dövrümüzdəki siyasətinə nəzər yetirdikdə rəsmi Parisin müstəmləkəçilik siyasətini bu gün də davam etdirdiyini görürük. Fərq yalnız ondan ibarətdir ki, XIX-XX əsrlərdə Fransa müstəmləkə siyasətini xalqlara “sivilizasiya bəxş etmək” adı altında həyata keçirirdisə, müasir dövrümüzdə bunu “demokratiya” adı ilə pərdələyərək reallaşdırmağa çalışır.

Fransanın bu siyasəti hərbi cinayətlər və qəddarlıqlar ilə müşayiət olunub. Belə ki, Əlcəzairdə 1 milyon, Vyetnamda 15 min, Madaqasqarda 20 min insan qətlə yetirilib. Fransalı general Embal Jan-Jak Pelisenin qəddarlığı öz ölkəsində belə lənətlə qarşılanmışdı. General 1845-ci ildə 1000 əlcəzairli üsyançını diri-diri yandırmaqla “şöhrət” tapmışdı. Bu hadisə həmin dövrdə bütün dünyanı lərzəyə gətirmişdi.

Belə “şərəfli” tarixə malik olan dövlət bu gün Ermənistanı silahlandırıb Azərbaycana qarşı yönəltməklə heç də ermənilərin qayğısına qalmaq məqsədi güdmür, özünün iqtisadi maraqlarına, dünyada söz sahibi olmaq istəyinə nail olmağa çalışır. Belə tarixə malik olan dövlətin istər Azərbaycana, istərsə də digərlərinə demokratiya dərsi keçməyə haqqı varmı? Rəsmi Paris “Parçala və hökm sür” prinsipini Vyetnamda tətbiq etdiyi kimi, bu gün Cənubi Qafqazda da həyata keçirməyə çalışaraq Ermənistanla Azərbaycan arasında sülhün yaradılmasına imkan vermir. O, Ermənistanda “revanş” hissinə qapılanlara himayədarlıq edir, onları küçə və meydanlara çıxarıb iki dövlət arasında yeni münaqişə alovlandırmağa cəhdlər göstərir. Bütün bunlar isə “demokratiya” pərdəsi altında həyata keçirilir. “Bulanıq suda balıq tutmağ”ın asan olmasını artıq dünya bilir. Fransanın 28 il ATƏT-in Minsk qrupuna həmsədrlik edərək heç bir nailiyyətə nail ola bilməməsinin səbəbləri indi daha aydın görünür. Həmsədrlik dövründə rəsmi Paris, sadəcə olaraq, regionumuzda sülhün hökm sürməsində maraqlı olmayıb. Buna görə də 28 il ərzində “nala-mıxa” vuraraq münaqişənin uzun sürməsinə şərait yaradıb. Qarabağ erməni işğalından azad edildikdən sonra Fransa regionda fəallaşdı. Hansı amillər Fransanı fəallaşmağa vadar edib? Bu suala yuxarıda göstərdiyimiz faktlarla cavab vermişik. Fransa dünyada nüfuzunu artırmağa, regionun təbii sərvətlərinə sahib çıxmağa, Şərqdən Qərbə və əks istiqamətdə uzanan nəqliyyat dəhlizlərinə nəzarət etməyə, region dövlətləri ilə iqtisadi siyasi əlaqələrə malik digər böyük dövlətlərə gücünü göstərməyə və bu kimi digər amillərə görə Ermənistana himayədarlıq edir. Lakin zaman çox dəyişib. Artıq Azərbaycan 1990-cı illərdəki dövlət deyil. Qarabağın azad edilməsi Azərbaycanın dünya birliyində nüfuzunu daha da artırdı. Fransa isə getdikcə nüfuzdan düşməkdədir. Afrikadan və Asiyadan qovulan rəsmi Paris bunu Cənubi Qafqazla kompensasiya etməyə çalışır. Əminliklə söyləmək olar ki, Fransanın bu cəhdləri iflasa uğrayacaq və o, bölgəmizə nüfuz etməyə nail ola bilməyəcək.