MƏDƏNİYYƏT
Vidadi Həsənov: “M.Teatr”a gəlmək üçün istək lazımdır
Bakı, 16 fevral, Tatyana İvanayeva, AZƏRTAC
“M.Teatr”...Bu sənət ocağı hələ də “Qanun” nəşriyyatı binasının üçüncü mərtəbəsində - kiçik və rahat zalda yerləşir. Onun ab-havası XX əsrin əvvəlindəki teatrlarda olduğu kimidir, yəni, tamaşaçılar nömrələnmiş oturacaqlarda əyləşir. Elə artistlər də o dövrün sənətkarlarını xatırladır, onlar səhnəyə “iri planda” çıxırlar. Bu format peşəkarların sevdikləri kimi materiala tam şəkildə nüfuz etməyi tələb edir. Çünki kiçik zal qəribə mühit yaradır, yəni, burada gizlənmək mümkün deyil. Belə ki, tamaşaçı artistdən bir əlin çatacağı məsafədədir. Burada hansısa kinematoqrafsayağı hissiyyat var və “M.Teatr”ın səhnə quruluşlarına tərəflərin arasında özəl təmas şarmı bəxş edir.
Onun yaradıcısı və bədii rəhbəri Azərbaycan Dövlət Yuğ Teatrının aktyoru, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Teatr və kino aktyoru kafedrasının dosenti, “M.Teatr Production”ın rəhbəri, rejissor və ssenarist, Xalq artisti Vidadi Həsənov artıq iki ildir ki, özünün əsas ideyasını - “Mənim teatrım” adının ixtisar edilmiş formada təqdim edildiyi təşəbbüsünü təqdim edir.
-Təşkilindən ötən iki il “M.Teatr” üçün nə ilə yadda qaldı?
-Gündəlik həyat üçün iki il uzun müddətdir, amma sənətə münasibətdə çox azdır. Səhnədə zaman sıxılmış rejimdə axır. Deməli, “M.Teatr” kontekstində zamana hər iki tərəfdən baxmaq olar. Bir şey dəqiqdir - kifayət qədər dəyişikliklər baş verib... Bizim auditoriyamız genişlənib. Təvazökarlıqdan kənar da olsa, etiraf edirəm ki, boş yerlərimizin nadir olduğunu qeyd etmək çox xoşdur. Bu, “M.Teatr”ın inkişaf etdiyini və düzgün istiqamətdə getdiyini göstərən amillərdən biridir. Bu cür müstəqil teatrların sayının daha da artacağına ümid edirik. Öz növbəmdə, bu istiqamətdə əlimdən gələni etməyə çalışıram. Əlbəttə, başa düşürəm ki, proses çox vaxt aparacaq, amma zənnimcə, öz zəhmətimlə bunun şahidi olacağam.
-“M.Teatr”ın inkişafı prosesi necə gedir?
- Bu ifadə nə qədər tez-tez eşidilsə də, təkrar etmək istərdim ki, teatr canlı orqanizmdir. Bir az da olsa yavaşlamağa icazə versə, hətta dayansa belə, o, durğunluqdan qaça bilməz. Onun inkişafa ehtiyacı var. Ona görə də bu müddət ərzində səhnəyə təzə tamaşalar qoyuldu, yeni aktyorlar gəldi. Digər yeniliklərimizdən biri də beş aydan artıqdır ki, “Qoğal” tamaşasını nümayiş etdirən “Simurq” kukla teatrıdır. Tezliklə “M.Teatr”ın platformasında öz tamaşası ilə uşaq teatrı peyda olacaq və burada yalnız teatrın gənc aktyorları iştirak edəcəklər.
-Bu, kukla teatrı olacaq?
- Bizim kukla teatrının fərqi ondadır ki, o, mobildir və sırf “M.Teatr”ın səhnə sahəsinə “bağlı” deyil. Səyyar səhnənin olması artıq tamaşanı həm məktəblərdə, həm də “Book cafe”də təqdim etməyə imkan verir. Maraqlı təkliflərə cavab verməkdən məmnunuq. “Simurq”un repertuarında cəmi bir tamaşa olsa belə, adi formatdan bir qədər fərqli olacaq. “Tıq-tıq xanım” nağılı demək olar ki, hazırdır. Çünki biz bunu musiqili kimi təqdim etmək qərarına gəldik. Daha iki tamaşa da hazırlanır.
-Quruluşlarda uşaqlara yer vermək olar?
- İlk dəfə indi teatr truppalarında uşaq mövzusu ilə bağlı fikirlərimi ifadə edəcəyəm. Tezliklə istedadlı uşaqlar üçün işə qəbul pəncərəsini açacağıq. İstəyirik ki, bizdə həqiqətən də uşaq teatrı olsun. Adi təcrübədə uşaqlara ünvanlanan tamaşalara baxanda, uşaq tamaşaçılarına münasibətin onu qeyri-ciddi fonla qəbul etməyə bənzədiyini görməmək mümkün deyil. Sanki əvvəlcə onların intellektini və məntiqi düşünmə qabiliyyətini inkar edirlər. Ancaq eyni uşaqlar “Mulan”, “Rapunzel”, “Buz dövrü”, “Kral-Aslan” və s. kimi tammetrajlı cizgi filmlərinə baxırlar. Amma bu filmlərin süjetini, mətnini, sözlərini, ideyasını, mənasını inkar etmək çətindir... Eyni zamanda, onlara uşaq tamaşaçıları tərəfindən tələbat var! Bəs niyə əksər uşaq tamaşaları materialın bu cür təqdimatına əsaslanmır? Ona görə də “M.Teatr” bu təcrübəni pozmağa qərar verib və uşaqlara 9-10 yaşından başlayaraq böyüklərin auditoriyası kimi yanaşır. Aşağı düşmək deyil, düşüncələrini səhnə hərəkətində gördüklərinə doğru yüksəltmək lazımdır. Düşünürəm ki, onların marağı da buradan qaynaqlanır. Biz bu yanaşmanı “M.Teatr”ın təfsirində də olsa, Ekzüperinin “Balaca şahzadə” əsərindən başlamaq qərarına gəldik. Onu da vurğulamaq istərdim ki, kukla teatrı klassik formatda qalacaq və fərqli yaş qrupu üçün nəzərdə tutulub.
-Teatr həm də aktor heyətini formalaşdırır?
- Ümumiyyətlə, ilk tamaşanın nümayiş olunduğu gündən kifayət qədər maraqlı gənclərimiz olub. Tezliklə nəinki yeni əsərin premyerası, həm də orada rol alan aktrisanın debütü olacaq. Fikrimcə, teatr çevrəsində ona qarşı müəyyən qeyri-ciddi münasibət var, amma əminəm ki, sonralar həmkarlarımın gözündə bu yanaşma da dəyişəcək. “M.Teatr” materialı seçdikdən sonra aktyor seçimi praktikasına öyrəşib. Əgər bizim tərkibimiz ona uyğun gəlirsə, onda bütünlüklə “M.Teatr”ın faktiki onurğa sütununun gücünə arxalanırıq. Əks halda, özümüzü səhnəmizdə sınamaq üçün “kənar tərəfə” çevrilirik. Uğursuzluqlarımız da olub. Amma özlərini müxtəlif şəraitdə, fərqli materialda, qeyri-standart platformada sınamağa hazır olan aktyorlar çağırışlara cavab verirlər və onların iş prosesində təklif olunan “şəraitə” hansı zövqlə qərq olduqları aydın görünür. Bundan əlavə, biz “M.Teatr” komandasını təkcə istedada görə seçmirik. Bir çox nüanslar bizim üçün önəmlidir, o cümlədən insanın xasiyyəti, başqaları ilə ünsiyyət qurmaq bacarığı, tərbiyəsi, işə necə yanaşması... Bizim təcrübəmizdə hətta istedadlı adamın da qəbuledilməz davranışı olub və o, hesab edib ki, bu, ona müstəsna hüquq verir, amma biz bu adama yerini - qapı arxasını göstərdik... Həqiqətən, “M.Teatr”ın bir parçası olmaq üçün bütün səylərini əsirgəməyən, lakin hələ də bacarıqları üzərində işləməyə ehtiyacı olanlar bizim üçün qiymətlidir. Onlar qalırlar və biz də onların potensialının açılmasına kömək edirik...
-Teatrda yetərincə gənc aktyorlar, habelə başqa truppalardan olanlar var.
- Hazırda dövlət teatrlarında çalışan başqa aktyorlarımız çoxdur. Ancaq razılaşmaq olmaz ki, oradakı gənc aktyorlar (“M.Teatr”a gələnlər əsasən onlardır) "əhəmiyyətli" rol almaq üçün uzun yol qət etməlidirlər. Bu, bir az vaxt aparacaq. Amma “M.Teatr”ın divarları arasında bu cəhət təkmilləşir və belə gənclər üçün öz arzularını həyata keçirmək, istədikləri xarakteri təcəssüm etdirmək imkanı açılır. Aktyorun deyilənlərə hazır olub-olmadığını və peşəkar səviyyəyə uyğunluğunu anlamaq lazımdır. Digər tərəfdən, mənim 38 illik pedaqoji təcrübəm var ki, bu da mənə rejissor və teatr rəhbəri kimi onları görməyə, yeni perspektivlər açmağa imkan verir. Məsələn, birinci kurs tələbəm ilk uşaq tamaşasında iştirak edəcək.
-“M.Teatr”ın nəzdindəki kurslar da bu məqsədlə təşkil olunub?
- Çoxlu sayda gənclər bizim kurslardan keçib və bu gün başqa teatrlarda işləmək imkanı tapıblar. Amma deyə bilərik ki, bu iş formatı mənə tanışdır. Əvvəllər belə bir kurs Akademik teatrda təklif olunurdu, həmin uşaqların çoxu sonradan Moskvada oxuyub. “M.Teatr”a gəlmək üçün istək lazımdır. Çünki istedadsız insan yoxdur! Bunun mövcudluğuna şübhə edənlər var. Sadəcə bir insanın qabiliyyətlərini üzə çıxarmaq və bunu ona göstərmək lazımdır. Məncə, bu, ən nəcib motivdir. Çünki Azərbaycanda istedadlı insanlar çoxdur. Amma zəhmətkeşlər çox azdır. Əksər insanlar heç bir səy və ya sərmayə olmadan “burada və indi”, həm də hər şeyi istəyirlər. Amma belə olmur... Həm aktyor, həm də insan olaraq, müəyyən bir yoldan keçməlisən. Bu, üzərində dayanmağı öyrəndiyimiz, müəyyən vaxt, bilik sərf edərək və uğrunda çalışdığımız iki ayaq kimidir. Təəssüf ki, az adam buna hazırdır. Şöhrətin və pulun tez gəldiyini düşünmək, həm də sehrli çubuğun köməyi ilə... Amma belə olmur. Ancaq səbir, yüksəkliklərə və tanınmağa nail olmaq arzusu faydalıdır, təəssüf ki, o da insanların çoxlarında müşahidə olunmur.
-“M.Teatr”ın siyasətinin daha geniş üfüqlərə malik olduğunu söyləmək olarmı?
- “M.Teatr” təkcə onun öz truppası üçün mövcud deyil. ADA Universitetinin keçmiş tələbələri “Ocaq” cəmiyyətini yaradaraq səhnəmizə çıxır və teatr yaradıcılığı ilə məşğul olurlar. Artıq bizimlə birlikdə üç tamaşa təqdim ediblər. Fevralın 15-də xaricdə yaşayan uşaqlardan ibarət ansambl musiqili proqramla çıxış edib. Bu yaxınlarda bir gənc qız gəldi ki, fevralın 18-də öz səhnə quruluşunu nümayiş etdirəcək. Burada Cəlil Cavanşirlə görüş keçiriləcək. “M.Teatr” artıq mədəniyyət mərkəzinə çevrilib. Tezliklə foyemizdə gənc rəssamın rəsmləri nümayiş olunacaq. Gənclərimizi boşboğazlıqla bağlı məzəmmət etmək mənə qəribə gəlir. Onlar nə dərəcədə bacarıqlıdırlar? Düşünürəm ki, onlara öz ideyalarını və layihələrini həyata keçirmək üçün platformalar verilməlidir. Ona görə də indi fürsətdən istifadə edərək, axtarışda olan həmin gənclərə müraciətlə deyirəm ki, “M.Teatr” həmişə istedadlı, ideyaları olan insanlara açıqdır. İstənilən işdə sizə kömək etməyə hazırıq. Eyni zamanda, müdaxilə etmədən. Ola bilsin ki, maliyyə tərəfi və hər hansı bir siyasi komponentin tamamilə olmaması təqdirində icazə verilən əhatə dairəsinə nəzarət etmək istisna təşkil etsin. Bu, “M.Teatr”dır, onun reputasiyası həmişə ən yüksək səviyyədə qalmalıdır!