Bakı, 19 yanvar, Elvin Camalov, AZƏRTAC

Qədim ticarət ənənələrinə malik olan Azərbaycan tacirlərin mütəmadi səfər etdiyi, karvansaraylarının hər zaman işlək olduğu, qərblə şərqi birləşdirən bir məkan olub. İlk ticarət ənənələrinin formalaşdığı dövrdən bu günədək tarixi İpək yolunun üzərində xüsusi mövqeyə malik olan Azərbaycan hələ də beynəlxalq ticarətdəki mühüm rolunu itirməyib. Avropa və Asiya arasında körpüyə çevrilən ölkəmizdə ticarətin inkişafı üçün mühüm işlər görülür, mütərəqqi islahatlar aparılır. Bu istiqamətdə ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən təməli qoyulan və Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla reallaşdırılan siyasət nəticəsində Azərbaycan beynəlxalq logistika mərkəzi kimi öz mövqeyini gücləndirir, tranzitin inkişafına mühüm töhfələr verir və ölkəmizin təşəbbüsü ilə Qədim İpək Yolunun bərpası istiqamətində irimiqyaslı layihələr icra olunur. Şübhəsiz ki, beynəlxalq ticarətin davamlılığının təmin edilməsində, asanlaşdırılmasında gömrük orqanlarının üzərinə mühüm vəzifələr düşür və son illərdə Azərbaycan Gömrük Xidməti bu istiqamətdə qlobal xarakterli addımlar atır.

Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri də ticarətin asanlaşdırılması, sahibkarlığın inkişafına dəstəkdir. Komitə ticarətin asanlaşdırılması üzrə öz siyasətini Prezident İlham Əliyevin “Gömrük sistemində islahatların davam etdirilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” 2016-cı il 4 mart tarixli Sərəncamı, 2016-cı il 6 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında logistika və ticarətin inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi”, “Azərbaycan Respublikasında biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılması və beynəlxalq reytinqlərdə ölkəmizin mövqeyinin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” 2016-cı il 13 iyul tarixli Sərəncamı əsasında qurub.

TIR EPD sistemi beynəlxalq yük daşımalarında nəqliyyat vasitələrinin sərhəddən daha sürətli keçidinə şərait yaradır

Ticarətin asanlaşdırılmasında DGK qarşısındakı əsas hədəf Azərbaycan üzərindən ticarət həcminin artırılması üçün əlverişli mühitin yaradılması və tranzit ticarətindən daha yüksək dəyərin əldə edilməsidir. Bu hədəflərə çatmaq üçün komitə öz fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirib. Belə ki, DGK ilk olaraq mövcud beynəlxalq sazişlərin imkanlarından istifadəni genişləndirir. Buna nümunə Beynəlxalq Yük Daşıması Kitabçası tətbiq edilməklə beynəlxalq yük daşımaları haqqında Gömrük Konvensiyasından istifadədir. Burada TIR konvensiyası xüsusilə qeyd edilməlidir. Hazırda beynəlxalq yük daşımaları kitabçalarından istifadə etməklə həyata keçirilən beynəlxalq daşımalar zamanı Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilən mal və nəqliyyat vasitələri barədə məlumatların əvvəlcədən elektron qaydada TIR EPD (TIR Electronic Pre-arrival Declaration (əvvəlcədən elektron bəyanetmə) sistemi vasitəsilə gömrük orqanlarına təqdim olunması məqsədilə Dövlət Gömrük Komitəsi tərəfindən zəruri işlər aparılır. TIR EPD sistemindən istifadə gömrük orqanlarına təqdim edilən məlumatlara uyğun olaraq, risklərin təhlilinin səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi əsasında beynəlxalq yük daşımalarında iştirak edən nəqliyyat vasitələrinin sərhəddən daha sürətli keçidinə şərait yaradır ki, bu da ticarətin asanlaşdırılmasında mühüm addımdır. Gömrük sisteminin elektronlaşdırılması həm ticarətin asanlaşdırılmasına, həm də şəffaflığın təmin olunmasına yönələn bir siyasətdir. Bu sistemin daha rahat tətbiqi üçün gömrük əməkdaşlarına həmin sahə ilə bağlı seminarlar keçirilir, təlimlər təşkil olunur. Cari il yanvarın 10-dək TIR EPD sisteminin tətbiqi ilə bağlı pilot layihə də həyata keçirilib. Növbəti mərhələ isə bu sistemin gömrüyə tam inteqrasiyasını əhatə edir.

Qeyd edək ki, hazırda nəqliyyat vasitələrinin sürətli keçidini təmin etmək üçün gömrük postlarında “bir inspektor - bir nəqliyyat vasitəsi” layihəsi icra edilir. Layihənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, burada vətəndaş bir inspektor ilə təmasda olur. Belə ki, “bir pəncərə” sistemində bir neçə gömrük işçisi öz sahəsi üzrə vətəndaşa xidmət göstərirsə, yeni layihə nəticəsində gömrük postunda bir əməkdaş bütün sahələr üzrə vətəndaşa xidmət göstərir. Bu isə nəqliyyat vasitəsinin sürətli keçidinə, vətəndaş məmnunluğuna, aparılan yüklərin ünvana daha tez çatdırılmasına, sıxlığın azalmasına, bir sözlə ticarətin asanlaşdırılmasına xidmət edən bir layihədir.

İxracın tamamilə elektron idarəetmə sistemi vasitəsilə həyata keçirilməsi təmin ediləcək

Gömrük Xidmətinin Vahid Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sistemi (VAİS) layihəsi isə bugünkü elektron gömrük xidmətinin əsasını təşkil edir. Hazırda elektron gömrük xidmətinin daha da genişləndirilməsi, gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı tələb olunan sənədlərin və prosedurların sayının minimuma endirilməsi, malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədindən keçirilməsi üçün “Yaşıl dəhliz” və digər buraxılış sisteminin yaradılması istiqamətində görülən işləri sürətləndirmək qarşıya qoyulan əsas məqsədlərdəndir. “Yaşıl dəhliz” sisteminin genişləndirilməsi, xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçıları tərəfindən gömrük bəyannamələrinin birbaşa ofisdən Dövlət Gömrük Komitəsinin müvafiq qurumlarına təqdim olunması isə gömrük-vergi rüsumlarının ödənilməsi ilə bağlı məmur-vətəndaş təmasını minimuma endirəcək. Yaxın günlərdə ixracın tamamilə elektron idarəetmə sistemi vasitəsilə həyata keçirilməsini təmin etmək nəzərdə tutulur. Bundan sonra sahibkarlar gömrük məmurunu görmədən ilin bütün günü və saatlarında mallarını elektron qaydada bəyan edərək ixrac etmək imkanı qazanacaq. Bununla bağlı Gömrük Komitəsinin mütəxəssisləri ilkin pilot layihəni tamamlayıb.

İdxal-ixrac, tranzit əməliyyatlarına sərf edilən vaxt azalacaq, xərclər minimuma enəcək

Dövlət Gömrük Komitəsinin ticarətin asanlaşdırılması istiqamətində gördüyü işlərdən biri də yeni beynəlxalq sazişlərə qoşulma yolu ilə müasir standartların tətbiqini həyata keçirməkdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 2 iyun tarixli Sərəncamına əsasən, Ümumi Tranzit Proseduru haqqında Konvensiya və Mallarla Ticarətdə Sənədləşmənin Sadələşdirilməsi haqqında Konvensiyanın idarəetmə orqanı olan Avropa İttifaqı - Avropa Azad Ticarət Assosiasiyasının Birgə Komitəsinin 2017-ci ilin dekabr ayında Norveçin paytaxtı Osloda keçirilmiş iclasında Azərbaycanda qeyd olunan konvensiyaların işçi qruplarında qeyri-formal müşahidəçi statusu verilməsi barədə qərar qəbul olunub. Ölkəmizin sözügedən konvensiyalara qoşulması və Avropa Yeni Kompüterləşdirilmiş Tranzit Sisteminin tətbiqi respublikamızın ərazisindən keçən beynəlxalq gömrük tranziti prosedurunda daşınan malların həcminin artırılmasına səbəb olmaqla, ölkənin tranzit potensialının inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynayacaq, ölkədə istehsal edilən “Made in Azerbaijan” brendli malların Avropa Yeni Kompüterləşdirilmiş Tranzit Sisteminin üzvü olan Avropa bazarlarına çıxışı və təyinat yerlərinə çatdırılması üçün imkan yaradacaq.

Ümumi Tranzit Prosedurunun yaradacağı üstünlüklərə nəzər salsaq görərik ki, bu, həm gömrük nəzarətinin daha effektiv təşkilinə, həm də ticarətin asanlaşdırılmasına mühüm töhfələr verəcək. Belə ki, Ümumi Tranzit Proseduru gömrük nəzarətində məlumatların əvvəlcədən mübadiləsinə şərait yaradacaq ki, bu da idxal-ixrac və tranzit əməliyyatlarına sərf edilən vaxtın azalmasına səbəb olacaq. Gömrük risklərinin təhlilini asanlaşdıracaq prosedur gömrük sənədləşməsinin sadələşdirilməsinə də gətirib çıxaracaq. Həmçinin prosedurda “Vahid İnzibati Sənəd” tətbiqi də nəzərdə tutulur. Bu sənəd malların daşınması zamanı xərclərin minimuma endirilməsinə şərait yaradır. Ümumi Tranzit Proseduru real vaxt rejimində daşımalara nəzarət üçün də imkanlara yol açır. Yaradılan həmin imkan sərhədlərdə gözləmələrin aradan qaldırılması üçün əsas vasitədir. Ən əsası isə bu prosedur nəticəsində insan resurslarından daha səmərəli istifadə etmək mümkün olacaq.

Gömrük Komitəsi Ümumi Tranzit Proseduru və Mallarla Ticarətdə Sənədləşmənin Sadələşdirilməsi Konvensiyalarına üzvlük, eləcə də Avropa Yeni Kompüterləşdirilmiş Tranzit Sisteminə qoşulmağa hazırlıq prosesinə texniki dəstək işləri də həyata keçirir. Bu işlərə qanunvericiliyin uyğunlaşdırılması, inzibati və əməliyyat imkanlarının genişləndirilməsi, informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının düzgün tətbiqi daxildir.

Sərhəd-buraxılış məntəqələrində əməliyyat və prosedurlar daha da sürətlənib

Bütün bunlardan başqa DGK 2016-cı ildən Avropa İttifaqının İnteqrəedilmiş Sərhəd İdarəçiliyi üzrə Şərq Tərəfdaşlığı Paneli çərçivəsində “Azərbaycan və Gürcüstan arasında Qırmızı Körpü sərhəd-keçid məntəqəsinin inkişafına dəstək” layihəsinin çərçivəsində Ticarətin Asanlaşdırılması Mərkəzini (“Trade Facilitation Unit”) istifadəyə verib. Bu mərkəz sərhəd-buraxılış məntəqələrində əməliyyat və prosedurların daha da sürətləndirməsinə yardım etmək, sanitar, fitosanitar, baytar və gömrük nəzarətinin sərhəd-keçid məntəqəsindən kənarda, terminal ərazisində aparılmasına əlverişli imkanlar yaratmaq üçün uğurlu vasitədir.

Komitənin ticarətin asanlaşdırılması istiqamətində atdığı addımların nəticəsi ötən ilin statistik göstəricilərində də öz əksini tapıb. 2016-cı ildən 2018-ci ilədək Azərbaycanın ticarət dövriyyəsinə nəzər salsaq görülən işlərin töhfəsinin özünü artımla göstərdiyini müşahidə edə bilərik. 2016-ci ildə ticarət dövriyyəsinin həcmi 17 milyard 675 milyon 727 min ABŞ dolları olduğu halda, 2017-ci ildə bu göstərici 4 milyard 917 milyon 904 min dollar artaraq 22 milyard 593 milyon 631 min dollar olub. Ötən il isə ticarət dövriyyəsi 2017-ci ilə nisbətən 8 milyard 329 milyon 971 min dollar artmaqla 30 milyard 923 milyon 602 min dollar təşkil edib.

Ticarətin asanlaşdırılmasında görülən işlərin ixrac əməliyyatlarına müsbət təsiri, sahibkarlar üçün uğurlu şəraitin yaradılmasına verdiyi təkan da göz önündədir. 2016-2018-ci illərə nəzər salsaq idxal və ixrac əməliyyatlarında baş verən artımı görmək olar. İxrac əməliyyatları 2016-ci illə müqayisədə 2017-ci ildə 4 milyard 668 milyon 345 min dollar artıb, 2018-ci ildə isə əvvəlki ilə görə 5 milyard 647 milyon 8 min dollar çoxalıb. 

Elektron bəyanetmə sistemi 100 faizə çatıb

Azərbaycan Gömrük Xidməti idarəetmə prinsipini tam kağızsız texnologiya əsasında qurmaqla elektron bəyanetmə sistemini 100 faizə çatdırıb. Ticarətin asanlaşdırılmasında elektronlaşdırmanın tətbiqi də öz müsbət bəhrəsini verməkdədir. Hazırda Dövlət Gömrük Komitəsinin “Elektron hökumət” portalına inteqrasiya etmiş 14 elektron xidməti mövcuddur. Aparılan islahatlar, vətəndaşlara təklif edilən elektron xidmətlər, “Yaşıl dəhliz” sistemi ilə bağlı görülən işlər də həm ticarət dövriyyəsindəki, həm də elektron müraciətlərin sayındakı artıma səbəb olub. Bu artım 2018-ci ilin aylıq göstəricilərində də nəzər çarpır. Ötən il komitəyə 2 milyon 554 min 463 elektron müraciət daxil olub ki, bunların 276 min 875-i dekabrda qeydə alınıb. Həmin müraciətlərin əsasını fiziki şəxslər tərəfindən Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhəddindən keçirilən malların və nəqliyyat vasitələrinin bəyan edilməsi üzrə elektron sadələşdirilmiş bəyannamənin qəbulu, gömrük əməliyyatları və ya gömrük prosedurları ilə bağlı ödəniləcək gömrük ödənişlərinin həyata keçirilməsi təşkil edir. Bu isə onu göstərir ki, ticarətin asanlaşdırılması istiqamətində görülən işlər vətəndaş məmur münasibətlərinin minimuma endirilməsində ən aparıcı rola malikdir.

Tam elektronlaşdırılmış Beynəlxalq Yük Daşımaları Prosedurları ticari fəaliyyəti asanlaşdırır

Dövlət Gömrük Komitəsi əsasən fiskal, təhlükəsizlik siyasəti həyata keçirsə də, tətbiq etdiyi layihələrin əksəriyyəti həm Azərbaycan iqtisadiyyatı inkişafı üçün, həm də qonşu və region ölkələri üçündə müsbət təsirlərə malikdir. 2018-ci ilin noyabrında Tailand Krallığının paytaxtı Banqkokda “CAREC ölkələrində Ümumdünya Ticarət Təşkilatının Ticarətin Asanlaşdırılması Sazişinin tətbiq edilməsi üzrə yol xəritəsi” mövzusunda seminar və Ümumdünya Ticarət Təşkilatının Ticarətin Asanlaşdırılması Sazişinin tətbiq edilməsinin sürətləndirilməsinə dair subregional forumda iştirak zamanı Gürcüstan nümayəndəsi öz məruzəsində tranzitin vacibliyinə toxunaraq, Gürcüstanın 2019-2020-ci illər ərzində Avropa Yeni Kompüterləşdirilmiş Tranzit Sisteminə (NCTS) qoşulmasının gözlənildiyi barədə məlumat verib. Əlavə edib ki, Azərbaycan tərəfinin də artıq bu istiqamətdə işlərə başlaması tranzit dəhlizinin bütövlüyünün təmin edilməsinə əlverişli şərait yaradacaq.

Tam elektronlaşdırılmış Beynəlxalq Yük Daşımaları Prosedurlarının tətbiqini nəzərdə tutan Qazaxıstan-Azərbaycan-Gürcüstan-Ukrayna marşrutu üzrə eTIR pilot layihəsinin həyata keçirilməsi, eyni zamanda, bu pilot layihəyə daxil olan ölkələr arasında həm Azərbaycan-Qazaxıstan, Azərbaycan-Gürcüstan, Azərbaycan-Ukrayna, həm də Azərbaycan-Türkiyə arasında ikitərəfli qaydada ilkin elektron məlumat mübadiləsinin təmin edilməsi malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük-sərhəd buraxılış məntəqələrindən sürətli keçidinin təmin olunmasına mühüm töhfə verir. Bu isə digər ölkələrin də ticari fəaliyyətini asanlaşdırır, qarşılıqlı əməkdaşlıq, investisiya imkanlarını artırır, iqtisadi və siyasi əlaqələrin inkişafına gətirib çıxarır.

Ümumdünya Gömrük Təşkilatı: Azərbaycan sürətlə tranzit ölkəyə çevrilir

Ümumdünya Gömrük Təşkilatının baş katibi Kunio Mikuriya da ölkəmizə səfərlərində Azərbaycanda bu istiqamətdə atılan addımları təqdirəlayiq hesab edir, ölkəmizin sürətlə tranzit ölkəyə çevrilməsini izlədiyini, bu sahədə bütün lazımi dəstəyi əsirgəməyəcəklərini diqqətə çatdırır. O, ölkəmizin bu yöndə atdığı addımların, informasiya-kommunikasiya sahəsindəki yeniliklərin tətbiqinə dair gördüyü işlərin digər dövlətlər üçün də faydalı olacağını və Azərbaycan təcrübəsinin öyrənilməsinin vacibliyini qeyd edir.

Beləliklə ticarətin asanlaşdırılması istiqamətində ortaya qoyulan qətiyyətli siyasi iradə, müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarına əsaslanan həllər hesabına formalaşdıran icra mexanizmi onu deməyə əsas verir ki, yaxın illərdə ixracda qeyri-neft sektorunun payı, tranzit və logistika imkanları sürətlə artacaq. Həmçinin Azərbaycan brendləri dünya bazarına daha asan çıxış imkanları əldə edəcək və beynəlxalq ticarətə ciddi dəyər qazandıran ölkə iqtisadiyyatı güclənəcək.

Elvin Camalov

AZƏRTAC-ın müxbiri

Yazı “Gömrük orqanlarında aparılan islahatlar: müasir tələblər və çağırışlar” mövzusunda yazı müsabiqəsinə təqdim olunur.