Bakı, 16 fevral, AZƏRTAC

Bu günlərdə İran İslam İnqilabının 43-cü ildönümü tamam oldu. Hər il bu günlərdə küçə və meydanlara çıxan sadə iranlılar bu dəfə heç bir fəallıq nümayiş etdirmədilər.

Tehran, Təbriz, Ərdəbil, Şiraz, İsfahan və digər böyük şəhərlərin xiyabanları, sözün əsl mənasında, boş qaldı. Xalq artıq bu hakimiyyətin ideoloji siyasətindən bezib və ölkədə dəyişikliyin olmasını istəyir, bu istiqamətdə qəti addımlar atır.

İndi İranın mütəfəkkirləri heç də təəccüb doğurmayan bir sual ətrafında düşünürlər. İranda 1979-cu ildə baş verən İslam inqilabı ölkəyə və xalqa nə verdi? Bu sualı cavablandırmaq o qədər də çətin deyil. İranın bugünkü daxili vəziyyətinə və beynəlxalq aləmdəki nüfuzuna diqqət yetirsək, sualın cavabı aydın olar. Lakin buna baxmayaraq, bəzi məqamları qeyd etməyi lazım bilirik. Əvvəla, onu diqqətə çatdıraq ki, İran cəmiyyəti inqilaba nail olmaqla heç də din adı altında tətbiq edilən qadağalarla yaşamaq istəməyiblər. İnqilabın nəticəsi olaraq hakimiyyəti ələ alan dindarlar dinlə siyasəti qarışdıraraq eybəcər bir quruluş ortaya qoydular ki, bu da çox keçməmiş insanlarda ikrah hissi yaratdı. İnqilabın ilk illərində formalaşan hakimiyyət dünya liderliyi iddiasına düşərək xalqı da inandıra bilmişdi. Lakin qısa müddət sonra İranın siyasəti qonşu İraqla müharibəyə gətirib çıxardı və nəticədə 200 mindən çox insan həlak oldu. Müharibədən sonra nüvə silahı istehsal edib regionu və dünyanı özünə tabe etmək kimi siyasi ambisiyası molla rejimini daha kəskin addımlar atmağa sövq etdi. O, bütün beynəlxalq qanunlara zidd olaraq kütləvi qırğın silahı hazırlamağa başladı və iqtisadi sanksiyalarla üzləşdi. Sanksiyalar nəinki İrana nüvə silahı hazırlamaq imkanı vermədi, əksinə, onun iqtisadi və hərbi potensialını daha da zəiflətdi.

Neft və qaz ilə zəngin olan İranda əhalinin bu gün yoxsulluq səviyyəsindən də aşağı həddə yaşaması isə ayrı bir mövzudur. Regionda dominant olmaq istəyən İran milli gəliri ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına deyil, Yaxın Şərqdə fəaliyyət göstərən silahlı qrupları saxlamağa yönəldir. Bu qruplar vasitəsilə region dövlətlərinə nüfuz edib öz mənasız dini-siyasi ideoloji xəttini davam etdirir. Buna qarşı çıxan ziyalı təbəqə isə repressiyalara məruz qalır. Bu ölkədə qorxu və şiddət o yerə çatıb ki, heç kim neft və qaz satışından əldə olunan gəlirin hara xərcləndiyi barədə düşünmür.

Əlbəttə, belə davam edə bilməzdi və İran cəmiyyətinə, sadəcə, bir qığılcım lazım idi. Bu qığılcım isə ötən ilin sentyabrında 22 yaşlı Məsiha Əmininin Tehranda əxlaq polisi tərəfindən öldürülməsi oldu. Tehrana qohumlarını ziyarətə gələn qızın Kirmana cəsədi qayıtdı və bu İran cəmiyyətini ayıltdı. Artıq 6 aydır ki, İranda etiraz aksiyaları davam edir. Hakimiyyət nə qədər çalışsa da, insanları sakitləşdirə bilmir. Məsələnin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, hakimiyyətin heç bir yaxşı işi olmayıb ki, o işi üzünə tutub xalqa müraciət etsin. Yığışıb qalan problemlər elə bir dərin quyuya düşüb ki, onları çıxarmaq üçün illər lazımdır. Hakimiyyət tez bir zamanda ölkədə sosial-iqtisadi vəziyyəti, beynəlxalq nüfuzunu, legitimliyini yaxşılaşdıra bilməz. Aksiya iştirakçılarını edam etməklə nəyəsə nail olmaq mümkün deyil. İrana köklü islahatlar lazımdır ki, bu islahatlar heç də indiki hakimiyyətin hansısa işləri həyata keçirməsindən ibarət olmamalıdır. Artıq bu istiqamətdə işlər görülüb və səmərəsiz olub. Söhbət İranda köklü islahatdan - quruluşun dəyişməsindən gedir. Siyasi təcrübə göstərir ki, qorxu və repressiya üzərində formalaşan hakimiyyətin ömrü üzün olmur. Müasir dövrümüzdə SSRİ buna bariz nümunədir.

İranda hansı proseslərin baş verəcəyini və insanların etirazlarının nə ilə başa çatacağını zaman göstərəcək. Hazırda isə görünən odur ki, İranın dəyişmək fikri yoxdur, bu isə yenə də inqilab və xaosla müşahidə olunmaqdadır. Tam olaraq bugünkü vəziyyəti İran 1979-cu ildə də yaşayıb. Tarixin təkrarlanması məsələsi ən düzgün ssenari olar.