CƏMİYYƏT
Ölüm haqqında şəhadətnamələri almaq üçün vətəndaşlar hansı orqanlara müraciət etməlidirlər?

Bakı, 29 noyabr, AZƏRTAC
Bir sıra hallarda ölüm haqqında tibbi şəhadətnamənin alınması zamanı problemlərlə üzləşən insanlar onu həll etmək üçün məhkəməyə müraciət etmək məcburiyyətində qalırlar. Bəzən isə vətəndaşlar bu şəhadətnaməni əldə etmək üçün hansı orqanlara müraciət etməli olduqlarını da bilmirlər. İnsanları bununla bağlı narahat edən digər vacib məsələ ölüm haqqında şəhadətnamələrin müvafiq orqanlar tərəfindən bəzən gec, yəni 6 aydan sonra verilməsidir. Düzdür, Təcili Tibbi Yardım Xidməti ölüm faktını qeydə alır. Lakin el arasında “ölüm kağızı” deyilən ölüm haqqında şəhadətnamə sənədi verilmir. Xəstəxanalar isə vətəndaşlara bu sənədi almaqdan ötrü məhkəməyə müraciət etməyi tövsiyə edir.
Mövzu ilə bağlı AZƏRTAC-ın suallarını Vəkillər Kollegiyasının üzvü Xəyalə Abdullazadə cavablandırıb.
- Xəyalə xanım, ölüm haqqında şəhadətnamələri almaq üçün vətəndaş hansı orqanlara müraciət etməlidir?
- Qeyd edim ki, bu mövzu olduqca aktualdır. Nəzərə alsaq ki, doğmasını itirmiş şəxs həmin an emosional gərginlik keçirir. Yas mərasimi, sənədləşmə işləri və sair məsələlər kənarda qalır. Sualı cavablandırmazdan əvvəl istərdim ki, “ölüm” anlayışına diqqət yetirək. Hüquqi dildə “ölüm” dedikdə nə başa düşülməlidir? Ölüm zamanı insanın orqanizmində ardıcıllığa malik mərhələli bioloji proseslər gedir. Buna müvafiq olaraq insanın vəfat etməsi kliniki və beyin ölümündən sonra bioloji ölümlə başa çatır. Kliniki ölüm mərhələsində ürəyin fəaliyyəti və tənəffüs prosesi dayanır. Həmçinin orqanizmin həyat fəaliyyətinin xarici əlamətlərinin heç biri müşahidə olunmur. Lakin bəzən təxirəsalınmaz reanimasiya tədbirlər nəticəsində orqanizmin həyat fəaliyyətini bərpa etmək mümkün olur. Kliniki ölümü tibb işçisi (həkim və ya feldşer) müəyyənləşdirir. Ürəyin işləməsi və ağciyərlərin süni ventilyasiyası fonunda beynin bütün funksiyalarının tam dayanmasının və geridönməz proseslərinin qeydə alınması beyin ölümünün baş verməsini göstərir. Beyin ölümü diaqnozu xəstənin olduğu tibb müəssisəsində həkimlərin konsiliumu tərəfindən qoyulur. Bioloji ölüm orqanizmin həyat fəaliyyətinin geridönməz dayanmasıdır. İnsanın bioloji ölümü orqanizmdə meydana çıxmış erkən və (və ya) gec meyit əlamətləri əsasında müəyyənləşdirilir. Beyin və ya bioloji ölüm insanın vəfat etməsi anı hesab edilir.
Yeri gəlmişkən, “Ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə” ilə “Ölümün dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə” arasındakı ad bənzərliyi vətəndaşlarda çox vaxt çaşqınlıq yaradır. Ümumiyyətlə vəfat etmiş şəxsin ölüm haqqında şəhadətnaməsinin alınması qaydası ötən ilin sentyabrından elektronlaşdırılıb. Belə ki, ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə artıq elektron qaydada verilir. Bununla bağlı Səhiyyə Nazirliyinin Kollegiyası “İnsanın ölüm anının müəyyən edilməsi, reanimasiya tədbirlərinin dayandırılması meyarları və qaydası”nda dəyişiklik olunmasına dair qərar qəbul edib.
Ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə mülkiyyət formasından asılı olmayaraq ambulator-poliklinik (stomatoloji istisna olmaqla), stasionar və sanator-kurort xidməti göstərən bütün tibb müəssisələri, həmçinin patoloji-anatomik müayinə aparan dövlət tibb müəssisələri tərəfindən verilir. Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 2022-ci il 19 sentyabr tarixli kollegiya qərarı ilə qaydalara müvafiq dəyişikliklər edilib. Dəyişikliyə əsasən, həkim və ya feldşer tərəfindən “Ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə”nin elektron qeydiyyatı aparılır, məlumatı dolduran şəxs və tibb müəssisəsinin rəhbəri tərəfindən elektron imza ilə təsdiqlənir. Şəhadətnamənin verilməsi üçün müraciət edən şəxs vəfat edənin və özünün şəxsiyyətini və qohumluq əlaqəsini təsdiqləyən sənədləri tibb müəssisəsinə təqdim etməlidir. Təqdim edilən sənədlər yoxlanıldıqdan sonra vəfat edənin müraciət etmiş ailə üzvü və ya qohumu şəhadətnaməni elektron xidmət vasitəsilə əldə edə bilər. Tibb müəssisəsi ölüm haqqında məlumatı dərhal Səhiyyə Nazirliyinə, nazirlik isə həmin gün Elektron Hökumət İnformasiya Sistemi vasitəsilə Ədliyyə Nazirliyinin informasiya sisteminə ötürür. Bu məqsədlə respublikanın müvafiq tibb müəssisələri tərəfindən ölüm halı zamanı məlumatları “Vətəndaşların Elektron Sağlamlıq Kart Sistemi”nə (VESKS) daxil edildikdən sonra “Ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə” (Forma AZS-106) rəhbər şəxsin elektron imzası ilə təsdiqləndikdən sonra üç nüsxədə çap edilir. Bir nüsxəsi həmin müəssisədə saxlanılır, digər nüsxələrinin Səhiyyə Nazirliyinin İnformatika və Statistika İdarəsinə və ölmüş şəxsin qohumlarına verilməsi təmin edilir.
- Ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə üçün hansı halda məhkəməyə müraciət edilir?
- Vətəndaşın ölüm hadisəsi xəstəxanada baş verərsə, ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə həmin tibb müəssisəsi tərəfindən onun yaxın ailə üzvünə təqdim olunur.
Bakı Baş Səhiyyə Mərkəzinin məlumatında qeyd edilib ki, əgər ölüm hadisəsi evdə baş verərsə, Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım (TTTY) çağırılmalı, TTTY həkimi tərəfindən ölüm hadisəsinin təsdiqlənməsi barədə “xəbərdarlıq vərəqəsi” doldurulmalı və ərazi üzrə hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat verilməlidir. Həmin “xəbərdarlıq vərəqəsi” vətəndaşın qeydiyyatda olduğu ərazi üzrə tibb müəssisəsinə təqdim edilir. Əgər ölümün səbəbi məlumdursa, həmin tibb müəssisəsi tibbi sənədlərə əsasən, ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə verir. “Ölüm faktı Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım gələnədək (yəni həkimə qədər) baş veribsə, ölümün səbəbi məlum deyilsə (şikayəti olmayıb, heç bir poliklinikaya müraciət etməyib, tibbi sənədləri yoxdur, ölüm qəfil baş verib) ölüm haqqında tibbi şəhadətnamənin alınması üçün məhkəməyə müraciət olunur.
“Ölümün dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə” isə “ASAN xidmət” mərkəzləri və Ədliyyə Nazirliyinin müvafiq qeydiyyat şöbələri tərəfindən vətəndaşlara verilir.
- Bəs, ölüm haqqında şəhadətnamələrin bəzən gec, yəni 6 aydan sonra verilməsinin səbəbləri nədir?
- Qanunvericilikdə müəyyən olunmuş hallarda (tibbi müayinə və müdaxilə zamanı baş verən və səbəbləri araşdırılmalı olan ölüm hallarında, zorakı ölümə şübhə olduqda, ölənin qohumları tərəfindən müayinə və müalicəsi ilə bağlı şikayət olduqda və sair hallarda) “Ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə”nin alınması patoloji-anatomik və ya məhkəmə-tibbi müayinə aparan tibb müəssisəsi tərəfindən verilir. Bu zaman ölümün səbəbi ətraflı müayinə aparılaraq araşdırıldığından vaxt alır.
“Ölümün dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə”nin verilməsi üçün isə bəzi hallarda ölüm faktının müəyyənləşdirilməsi və ya vətəndaşın ölmüş elan edilməsi haqqında məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qətnaməsi tələb olunur. Bu hallarda həmin sənədin əldə olunması yubana bilər.