SİYASƏT
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI BAŞ PROKURORLUĞU MƏTBUAT XİDMƏTİNİN MƏLUMATI
Avqustun 30-31-də Bakı şəhərində Avropa Şurası ilə Azərbaycan Respublikası arasında insan hüquqları sahəsində əməkdaşlıq Proqramı çərçivəsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnsan Hüquqları İnstitutu, Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğu və Avropa Şurasının İnsan Hüquqları Baş Direktorluğunun birgə təşkil etdikləri “Prokurorluq əməkdaşlarının fəaliyyətində insan hüquqları üzrə Avropa Konvensiyası normalarının implementasiyası” mövzusunda seminar keçirilmişdir.
Seminarda Avropa Şurasının ekspertləri, BMT-nin Azərbaycan nümayəndəliyinin, Azərbaycan Respublikası Prezidenti İcra Aparatının, Milli Elmlər Akademiyası İnsan Hüquqları İnstitutunun və Baş Prokurorluğunun əməkdaşları iştirak etmişlər.
Seminarı giriş sözü ilə Azərbaycan Respublikasının Baş Prokuroru Zakir Qaralov acaraq bildirmişdir ki, müstəqillik əldə etdikdən sonra demokratik, dünyəvi və hüquqi dövlət quruculuğunu özünun inkişaf yolu seçən ölkəmizdə möhtərəm Prezidentimiz cənab Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə aparılan islahatlar və həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində Azərbaycan Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul etmiş, respublikamızla Avropa Şurası arasında qarşılıqlı əməkdaşlıq daha da genişləndirilmiştdir və bu proses durmadan inkişaf etdirilir.
Natiq öz çıxışında qəbul olunan qanunlarda insan hüquqlarının qorunmasına mühüm yer ayrıldığına, bu qanunlar hazırlanarkən onlara insan hüquqları prizmasından yanaşıldığına, möhtərəm Prezidentimiz cənab Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanmış Konstitusiyanın müddəalarının üçdə bir hissəsinin insan hüquq və azadlıqlarına həsr edilməsinin, ölkə başçısının 1998-ci il 22 fevral tarixli “İnsan və vətəndaş hüquq azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” Fərmanının və “İnsan hüquqlarının müdafiəsinə dair Dövlət Proqramı”nın təsdiq olunmasına dair 1998-ci il 18 iyun tarixli sərəncamının əyanı sübut olduğunu seminar iştirakçılarının nəzərinə çatdırmışdır. Çıxışda daha sonra göstərilmişdir ki, Respublikamızda məhkəmə-hüquq islahatlarının uğurla həyata keçirilməsinin nəticəsi kimi, qanunlarımız Avropa standartlarına uyğunlaşdırılmış, qəbul olunan sənədlərdə insan hüquqlarının və azadlıqlarının qorunması nəinki qanunvericilik yolu ilə bəyan edilmiş, həm də onların həyata keşçirilməsi üçün real təminatlar yaradılmışdır. Belə ki, Konstitusiyanın 71-ci maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları bir başa qüvvədədir. Hüquq və azadlıqları pozulmuş hər bir kəs onların bərpası üçün məhkəməyə müraciət etmək hüququna malikdir.
Azərbaycan Respublikasında məhkəmə-hüquq islahatları çərçivəsində prokurorluqda aparılan islahatlar nəticəsində prokurorluq keçmiş SSRİ dövründə totalitar rejimə xidmət edən və bir növ cəza funksiyalarını həyata keçirən orqandan insan hüquqlarının qorunmasına xidmət edən demokratik bir quruma çevrilməkdədir. Artıq prokurorluğun məhkəmə nəzarəti, ümumi nəzarət, cəzaçəkmə müəssisələrində qanunların icrasına nəzarət funksiyalarından imtina edilmiş, insan hüquqlarının məhdudlaşdırılması ilə bağlı prosessual hərəkətlər, o cümlədən həbs, axtarış tədbirləri yalnız məhkəmənin səlahiyyətinə verilmişdir. Prokurorluğun mülki və iqtisadi mübahisələrə dair işlərə baxılmasında iştirakı da məhdudlaşdırılmışdır. Qanunvericiliyin tələbinə görə, məhkəmə prosesində prokurorun hüquqi vəziyyəti müdafiə tərəfinin hüquqi vəziyyəti ilə eyniləşdirilmişdir. Artıq prokurorun məhkəmə qərarlarından verdiyi protest hüquqi qüvvəsinə görə müdafiə tərəfinin şikayəti ilə eynilik təşkil edir. Prokurorluq hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətinin koordinasiyası funksiyasını yerinə yetirmir, Prokurorluq yalnız məhkəmələr tərəfindən təyin edilmiş cəzaların məqsədinə nail olunmasında iştirak edir. Həmçinin prokurorluğun üzərindən qanunvericilik təşəbbüsü hüququ da götürülmüşdür. Hüquqi islahatlar çərçivəsində prokuror təsiri aktları da müəyyən dəyişikliklərə uğramışdır. Belə ki, prokurorun əvvəllər olduğu kimi nəzarət qaydasında protest və tələbnamə vermək hüquqları alınmış, yazılı göstəriş hüququ isə yeni akt kimi təsbit olunmuşdur.
Avropa Şurasının ekspertləri hüquq elmləri dokioru xanım İneta Ziyemele, Cemima Stratford və Kristian de Bofor seminarda çıxış edərək, aparılan islahatları layiqincə qiymətləndirərək, prokurorluğun fəaliyyətini tənzimləyən qanunların demokratik prinsiplərə və Avropa dəyərlərinə tamamilə cavab verdiyini bildirməklə bərabər, Respublika Prokurorluğu orqanları əməkdaşlarının peşə hazırlığı və bilik səviyyəsinin yüksək olduğunu və belə yüksək potensiala malik prokurorluğun hüquq islahatlarını qısa müddətdə başa çatdıracaqlarına əmin olduqlarını bildirmişlər. Respublika Pokurorluğunun müxtəlif qurumlarını təmsil edən prokurorluq əməkdaşları seminarın gedişində keçirilən təcrübi məşğələlərdə fəal iştirak edərək, verilmiş tapşırıqları insan hüquq və azadlıqlarına dair Avropa Konvensiyasının müddəalarının və Azərbaycan Respublikası Qanunvericiliyinin tələblərinə uyğun həll etmişlər.
Seminarda həmçinin vurğulanmışdır ki, insan hüquq və azadlıqlarına dair Avropa konvensiyasının müddəaları Azərbaycanın milli qanunvericiliyində öz əksini kifayət qədər dolğun və hərtərəfli tapmışdır. Belə ki, Avropa Konvensiyasını işgəncələri qadağan edən 3-cü maddəsi Könstitusiyanın 46-cı və Cinayət Məcəlləsinin 113 və 133-cü maddələri; azadlıq və şəxsi toxunulmazlığa dair 5-ci maddəsi Konstitusiyanın 32 və 68-ci maddələri, Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 14-16-cı maddələri; hüquq və azadlıqların məhkəmə təminatına, hüquqi yardım almağa, təqsirsizlik prezumpsiyasına dair 6-cı maddəsi Konstitusiyanın 60 və 67-ci maddələri və Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 21-23-cü maddələri; törədildiyi zaman cinayət sayılmayan əmələ görə şəxsin cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmasının və cəzalandırılmasının yolverilməzliyi barədə 7-ci maddəsi Cinayət Məcəlləsinin 10-cu maddəsi; şəxsi və ailə həyatının toxunulmazlığı, habelə mənzil və korrespondensiyanın toxunulmazlığına dair 8-ci maddəsi Konstitusiyanın 32 və 33-cü maddələri və Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 155-157-ci maddələri; fikir, söz, vicdan azadlıqlarına dair 9 və 10-cu maddələri Konstitusiyanın 47 və 48-ci maddələri və Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 165-168-ci maddələri; sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında 11-ci maddəsi Konstitusiyanın 49-cu maddəsi; Konvensiyada nəzərdə tutulan hüquq və azadlıqların ləğvinin yolverilməzliyi barədə 17-ci maddəsi Konstitusiyanın 25-ci maddəsi ilə üst-üstə düşür.
Seminarda daha sonra qeyd olunmuşdur ki, insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinə dair Avropa Konvensiyasında nəzərdə tutulmayan bir sıra müddəalar Azərbaycanın milli qanunvericiliyində öz əksini tapmışdır. Belə ki, Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 191-ci maddəsinəəsasən, zərərçəkmiş şəxsə cinayət əməli nəticəsində vurulmuş ziyana görə kompensasiya Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına həyata keçirilir. Qeyd olunan müddəa qanunvericilikdə ilk dəfə tətbiq olunmaqla, insan hüquq və azadlıqlarının daha da dolğun müdafiəsinə təminat verir.
Qanunvericilikdə edilmiş bu dəyişikliklər prokurorluq orqanlarının quruluşunda, sistemində və strukturunda da islahatların həyata keçirilməsini zəruri etmişdir. Bununla əlaqədar Baş Prokurorluğun aparatında Cinayət işləri üzrə məhkəmə qərarlarının qanunuliyinə nəzarət idarəsi, Mülki işlər üzrə məhkəmə qərarlarının qanunuliyinə nəzarət idarəsi, Cəzaların icrasına nəzarət idarəsi, Yetkinlik yaşına çatmayanlar haqqında qanunların icrasına nəzarət şöbəsi, Azərbaycan Nəqliyyat Prokurorluğu və onun qrumları, habelə Baş Prokurorluğun Nəqliyyatda qanunların icrasına nəzarət şöbəsi ləğv edilmiş, onların səlahiyyətləri ərazi prokurorlarına verilmişdir. Yeni qürum kimi, Dövlət ittihamının müdafiəsi üzrə idarə yaradılmış, prokurorluğun fəaliyyətində aşkarlığın təmin olunması, kütləvi informasiya vasitələri, qeyri-hökumət təşkilatları və digər orqanlarla əlaqəli iş təşkil etmək məqsədilə keçmiş Mətbuat mərkəzinin bazasında İctimaiyyətləəlaqələr şöbəsi təşkil olunmuşdur. Bu vəzifələrin icrasına və məlumat azadlığının həyata keçirilməsinə şöbə tərəfindən əlverişli şərait yaradılması, zəruri hallarda ictimaiyyətə məlumat verilməsi, hüquqi biliklərin təbliği, informasiya agentlikləri iləəlaqənin qurulması, jurnalistlər və yaradıcı ziyalılarla görüşlərin, qeyri-hökumət təşkilatları ilə seminarların keçirilməsi, mətbuat konfranslarının təşkili, teleradio verilişlərinin hazırlanması bu şöbənin fəaliyyət istiqamətləri kimi müəyyənləşdirilmişdir.
Prokurorluğun xüsusi ehtiyac olmayan funksiyalarının ləğvi nəticəsində ştat vahidlərinin sayı 20 faiz azaldılmışdır. Bu da öz növbəsində prokurorluq işçilərinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi üçün əlavə imkan yaratmışdır.
Qununvericilikdə ilk dəfə olaraq prokurorluq orqanlarına işə qəbul olunmaq üçün şəffaf prosedurlarla, aşkarlıq şəraitində namizədlərin imtahan və müsahibədən keçməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Hazırki seminar ölkəmizdə prokurorluq orqanlarının əməkdaşları tərəfindən insan hüquqlarının qorunmasında, hüquqi islahatlarının həyata keçirilməsində irəliləyişləri təsdiq etməklə bərabər, Azərbaycan dövləti ilə Avropa Şurası arasında beynəlxalq əməkdaşlıq əlaqələrinin və qarşılıqlı fəaliyyətin daha da inkişaf etdirilməsinin parlaq təzahürüdür.