SİYASƏT
Fransız Qivanasının nümayəndəsi: Fransa bizi öz müqəddəratını təyinetmə hüququmuzdan məhrum etmək üçün hiyləyə əl atıb - MÜSAHİBƏ VİDEO
Bakı, 22 fevral, AZƏRTAC
Fransız Qvianasından və Yeni Kaledoniyadan olan bir qrup media təmsilçisi ölkələrindəki vəziyyət, yerli xalqların tələbləri, Fransanın apardığı müstəmləkəçilik siyasəti, məruz qaldıqları qadağalar və Azərbaycanın müstəmləkəçilikdən əziyyət çəkən xalqların mübarizələrinə verdiyi dəstək barədə AZƏRTAC-a ətraflı müsahibə veriblər. Müsahibəni təqdim edirik:
-Sizi görməkdən çox şadıq. Ölkənizdəki ümumi vəziyyətdən başlayaq, çünki Azərbaycanda ölkələrinizdəki vəziyyətlə bağlı o qədər də məlumatlı deyillər. Yeni Kaledoniya və Fransız Qvianasında mövcud siyasi vəziyyət necədir?
-Yeni Kaledoniyanın Populyar Nəşrlər Assosiasiyasının prezidenti Brenda Hanthipe Vanabo: Bütün Azərbaycana salam deyirik. Biz hazırda Yeni Kaledoniyada Fransa dövləti ilə müzakirələr aparırıq. Təbii ki, bizim aramızda müzakirələr o qədər də yaxşı getmir. Prezident Makron Yeni Kaledoniya ilə bağlı Konstitusiyaya dəyişiklik etmək istəyir. Bu, bizim üçün qəbuledilməzdir, Konstitusiyaya toxunmamalıyıq. Çünki Konstitusiyaya toxunmaq Yeni Kaledoniyada seçki orqanını dəyişmək deməkdir. Ölkəmizdə sabitliyi təmin edən seçicilərdir.
-Dekolonizasiya və Sosial Qurtuluş Hərəkatının üzvü Bris Noel Epayi: Qviana böyük ərazidir, ərazisi təqribən Azərbaycanın ərazisinə bərabərdir (90 min kvadratkilometr), əhalisi isə 400 min nəfərdir. Bu gün Qviana bu ərazi üzərində hökmranlığını hələ də saxlayan Fransa administrasiyasının siyasətinin qurbanıdır, həqiqətən də müstəmləkə ölkədir. Fransa 1947-ci ildə buraya departament statusu verərkən beynəlxalq hüququ pozub. Qviana 1945-ci ildə BMT-nin qeyri-muxtar ərazilərinə daxil edilib və Qviananın müstəmləkəçilikdən çıxmaq prosesinə daxil olmasına imkan verməmək üçün Fransa “assimilyasiya” adlandırılan bir konsepsiya uyduraraq o vaxt ölkəmizi departament kimi özünə birləşdirdi. Assimilyasiya haqqında qanun qvianalıların və müstəmləkəçiliyə məruz qalmış yerli xalqların, habelə Qvianaya deportasiya edilmiş Afrika mənşəli insanların düşüncə tərzini tamamilə dəyişdirmək məqsədi daşıyırdı. Bunun arxasında isə “əsl fransız olmaq” kimi sözdə ümid mesajı var idi. Bu gün - bir neçə onillikdən sonra biz görürük ki, “Azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq” devizi artıq tamamilə köhnəlib. Hazırda Qvianada əhalinin 53 faizi yoxsulluq həddində yaşayır, Emmanuel Makronun prezidentliyi dövründə yoxsulluq 10 faizdən çox artıb. Onun ikinci mandatında da yoxsulluq ildən-ilə artmaqda davam edir. Fransa və Avropa qanunları bizə qətiyyən uyğun gəlmir, belə ki, Qviana Cənubi Amerikada, Fransadan 8 min kilometr aralıda yerləşir. Beləliklə, 8 min kilometr uzaqlıqdakı insanların bizim reallıqlarımızı dərk etməməsi normaldır. Bizim Dekolonizasiya və Sosial Qurtuluş Hərəkatı hazırda Qviananın BMT-nin müstəqil olmayan ərazilər siyahısına yenidən daxil edilməsini təşviq etmək və dəstəkləmək üçün Qoşulmama Hərəkatı ilə müzakirələr aparır. Bu, bizim qəti əzmimizdir. Etiraf etməliyik ki, sadəcə olaraq, Fransa bizi öz müqəddəratını təyinetmə hüququmuzdan məhrum etmək üçün hüquqi hiyləyə əl atıb.
-Əsas problemləriniz, ölkələrinizin yerli xalqlarının tələbləri hansılardır?
Bris Noel Epayi: Əgər xüsusilə yerli xalqların hüquqları məsələsindən danışırıqsa, bilməliyik ki, bu gün Fransa Beynəlxalq Əmək Təşkilatının yerli xalqların hüquqlarını tanıyan 169 saylı Konvensiyasını ratifikasiya etməkdən imtina edir. O, bizi bir, vahid xalq hesab edir və bildirir ki, bu Konvensiyanın ratifikasiyası onun bölünməz xalq konstitusiya prinsipini şübhə altına alar. Biz bir daha görürük ki, resurslarımızdan istifadə etməyimizə mane olmaq üçün hüquqi hiylələrdən istifadə olunur. Bu gün Qviananın yerli xalqlarının əsas tələbləri Fransanın bu torpaqları yenidən qvianalılara qaytarmasıdır. Qviana xalqının ümumi tələbi torpaqların geri qaytarılmasından ibarətdir. Çünki Fransa dövləti bu ərazinin 95 faizdən çoxuna sahib olduğunu elan edib. Ölkə ərazisinin 95 faizi dövlətin “xüsusi” mülkiyyətindədir. Bu, əsas tələbdir. Bundan başqa, anlamalıyıq ki, bu gün müstəmləkə vəziyyətindəyik, ölkəmiz anklavdır. Ona görə də insanlarımızın ölkənin bütün ərazilərində sərbəst hərəkət etmək imkanı yoxdur. Bizim çaylarımız var, onlardan naviqasiya üçün istifadə etmək mümkündür. Lakin Fransa bəyan edir ki, bu çaylarla daşımalar mümkün deyil. Beləliklə, sizin daşımalar üçün istifadə edə biləcəyiniz çaylarınızın olduğunu bilirsiniz, ancaq orada hərəkət etmək hüququnuz yoxdur. Bununla belə, ölkə ərazisində hər hansı jandarm avtomobili və ya hərbi texnika daşımaq lazım olduqda, həmin çaylardan istifadə olunur. Bu ədalətsizlikdir! Əhalinin içməli suya çıxışı yoxdur. Hər kəsin elektrik enerjisinə çıxışı yoxdur. Qviana beynəlxalq Avropa kosmodromudur. Bizim kosmosa peyklər göndərən və beləliklə, beynəlxalq tarazlığa töhfə verən bir neçə aparatımız var, lakin bizim ölkənin bütün ərazisində telefona və ya internetə çıxışımız yoxdur. Kosmik mərkəzin yaxınlığından keçərkən yolboyu telefon şəbəkəsində kəsilmələr olur. Biz açıq şəkildə görürük ki, Qviana, sadəcə olaraq, Fransanın nəzarət və öz maraqları üçün istifadə etdiyi platformadır.
Brenda Hanthipe Vanabo: Yeni Kaledoniyaya gəlincə, 170 illik fransız müstəmləkəçiliyimiz var. Bu illər ərzində ölkəmizdə kanak xalqının alçaldılması və zorakılıq halları törədilib. Qırx ildir ki, ölkəmizin müstəqilliyini tələb edirik. Biz, Yeni Kaledoniyanın müstəqillik tərəfdarları inanırıq ki, müstəqillik layihəmizi təbliğ etmişik. Bizim müstəqilliyimiz mümkündür. Yeni Kaledoniyanın öz spesifikliyi var, o, nə dənizaşırı ərazi, nə də departament deyil, o, dənizaşırı ölkədir. Beləliklə, bu gün bizim Kaledoniya hökumətimiz, Yeni Kaledoniya Konqresi, həmçinin üç əyalətimiz və otuz iki kommunamız var. Hazırda və son seçkilərdən sonra biz müstəqillik tərəfdarları Yeni Kaledoniyanın Okeaniya partiyası olan “Okean oyanışı” ilə müqavilə sayəsində hökumətdə və Konqresdə çoxluğu ələ keçirmişik. Bu, bizə ölkənin rəhbərliyində olmağımıza imkan verir. Müstəqilliyin əleyhinə olanların nəzarətində, sadəcə, cənub əyaləti qalır ki, o da Makron hökumətində vətəndaşlıq üzrə dövlət katibi olmuş Sonia Vaskezin əlindədir. Yeni Kaledoniyaya kütləvi immiqrasiya məkanı məhz cənub əyalətidir.
-Yeni Kaledoniyanın bəzi yerli xalqları 3-cü referendumda iştirak edə bilmədilər. Səbəb nə idi?
Brenda Hanthipe Vanabo: Biz 1998-ci ildə Numea sazişini imzaladıq və bu müqavilədə üç referendum üzrə məsləhətləşmələr nəzərdə tutulur. Məsləhətləşmələrin birincisini 2018-ci ildə, ikincisini isə 2020-ci ildə apardıq. Üçüncü məsləhətləşməni 2022-ci ilə nəzərdə tutmuşduq. Lakin Fransa dövləti məsləhətləşmələrin üçüncüsünü 2021-ci il dekabrın 12-də başlatdı, həmin vaxt COVID-in ən pik dövrü idi. Biz bu məsləhətləşmənin təxirə salınmasını tələb etdik. Müstəqilliyin, adət-ənənə tərəfdarlarının hamısı bu məsləhətləşmələrin təxirə salınmasını tələb etdilər. Çünki ilk dəfə idi ki, Yeni Kaledoniyada belə bir pandemiya yaşayırıq, biz bu cür pandemiyaya öyrəşməmişik. Mədəniyyətimizə, ənənələrimizə və kanak adətlərinə hələ də riayət edirik. Bu pandemiya zamanı həlak olanlara yas tutmaq üçün vaxta ehtiyacımız var idi. Bununla əlaqədar üçüncü referendumun təxirə salınmasını xahiş etdik. Fransa dövləti isə üçüncü referendumu qüvvədə saxladı. Belə ki, Fransa hökumətinə görə, həmin referendum baş tutdu, lakin 57 faiz bitərəf qaldı, o cümlədən kanak xalqının 90 faizi bu prosesə qatılmadı. Bizim üçün siyasi baxımdan bu referendum mübahisəlidir, keçərli deyil. Ona görə də bu gün biz bu məsələni Birləşmiş Millətlər Təşkilatı çərçivəsində Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi səviyyəsinə çatdırmaq üçün mübarizə aparırıq. Məsələmizi Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi səviyyəsinə müvəffəqiyyətlə çatdıra bilmək üçün lobbiçiliyə çalışırıq.
-Ölkələrinizin yerli xalqlarının mübarizəsində Azərbaycanın dəstəyi barədə nə deyə bilərsiniz? Azərbaycanın dəstəyini necə qiymətləndirirsiniz?
Bris Noel Epayi: Öz tərəfimizdən deyə bilərəm ki, Dekolonizasiya və Sosial Qurtuluş Hərəkatında bu gün Azərbaycanın bizim mübarizəmizə dəstək verməsini yüksək qiymətləndirir və buna görə təşəkkür edirik. Qoşulmama Hərəkatına sədri olmuş Azərbaycan indiki mərhələdə bizim üçün özümüzü ifadə etmək üçün platformalar yaratdı. Bu gün mühüm məsələ bu özünüifadə məkanlarının, beynəlxalq miqyasda maarifləndirmə üçün platformaların olmasıdır ki, Fransanın hökmranlığı altındakı müstəmləkə ölkələrimizin reallıqlarını dünyaya çatdıraq. Çünki Fransanın hökumətləri beynəlxalq miqyasda bildirirlər ki, guya bizdə hər şey qaydasındadır və biz də Fransa vətəndaşları ilə eyni hüquqlardan faydalanırıq. İstənilən halda, biz, sadəcə olaraq, Fransanın özündə yoxsulluğun artdığı, demokratik təmsilçiliyin olduğu, bizdə isə hələ də demokratiyanın olub-olmaması ilə bağlı vəziyyətə baxmalıyıq, çünki bizim Milli Assambleyanın fikrinə qarşı təkbaşına qərar verən hökumətimiz var. Səkkiz min kilometr aralıda bizim üçün vəziyyət hətta onların öz ərazisindəki fransız xalqınınkından daha çətindir.
Yeni Kaledoniyanın Rəssamlar Assosiasiyasının prezidenti Aleks Loik Oue Toura: Azərbaycanın dəstəyi ilə bağlı mövqeyimiz, bir az əvvəl Fransız Qvianasının nümayəndəsinin qeyd etdiyi kimi, hər şeydən əvvəl, fikirlərimizi bildirmək imkanları, texniki səviyyə ilə bağlıdır. Bu, bizə başqa bir auditoriyaya çatmağa, Fransanın müstəmləkəyə çevirdiyi digər xalqlarla eyni vəziyyətdə olduğumuzu bilməyə imkan verir.
-AZƏRTAC-ın bir jurnalisti giriş icazəsi olmasına baxmayaraq, Yeni Kaledoniyaya buraxılmadı. Bir jurnalist kimi, bununla bağlı nə deyə bilərsiniz, mövqeyiniz nədən ibarətdir?
Brenda Hanthipe Vanabo: Bu vəziyyət böyük təəssüf doğurur. Fikrimcə, media hüququ fundamental olmalıdır, çünki bütün ölkələrdə informasiya verilməlidir, jurnalistlər ölkəyə sərbəst girib-çıxa bilməlidirlər, onlar öz işlərini, peşə fəaliyyətlərini şəffaf şəkildə həyata keçirən insanlardır. Bir ölkə digər ölkədən kiminsə daxil olmasına etiraz edirsə, deməli, həmin ölkə nəsə gizlədir. Jurnalist peşəsi elə bir peşədir ki, dünyaya informasiya çatdırmalıdır. Biz, Yeni Kaledoniyada məlumat və ünsiyyət hüququnun tərəfdarıyıq. Media hüququ həqiqətən vacibdir. Buna görə də mən Fransanın dekabrda etdiyi pis hərəkət idi. Yaxşı yadımdadır, keçən il dekabrın əvvəli idi, o zaman biz Numeada yürüş keçirirdik. Sadəcə olaraq, xatırlatmaq istəyirəm ki, bu, fundamental hüquqdur. Beynəlxalq hüquqda bildirilir ki, mətbuat azadlığı hüququ var, jurnalistlərə öz işlərini görməyə mane olmaq olmaz.
-Media nümayəndələri olaraq siz öz ölkənizdə sərbəst işləyə bilirsinizmi? Yoxsa Fransa tərəfindən çətinliklər yaradılır?
Brenda Hanthipe Vanabo: Mən Yeni Kaledoniyada “Radio Djiido” adlanan yeganə müstəqil media qurumunun Direktorlar Şurasının sədriyəm. Biz radio mediasıyıq və bu da bir həqiqətdir ki, Yeni Kaledoniyada müstəqillik tərəfdarının yeganə media orqanı bizik və biz informasiya yaymağa çalışırıq. Müstəqillik tərəfdarı olmayan, Fransa dövlətinin tərəfində olan bir çox media orqanı var. Digər tərəfdən, biz adətən belə problemlərlə rastlaşmırıq. Buna görə də Fransa dövlətinin AZƏRTAC-ın jurnalistinə münasibəti bizi həqiqətən təəccübləndirdi.
Bris Noel Epayi: Fransız jurnalistlər də xaricə gedəndə eyni münasibətlə qarşılaşa bilərlər. Bəzi ölkələrin siyasətlə jurnalistikanı fərqləndirməsi lazımdır, onları qarışdırmağa ehtiyac yoxdur.
Fransa Qvianasının Dekolonizasiya və Sosial Qurtuluş Hərəkatının üzvü Edel Thadal: Fransa bu vəziyyətlə bağlı çox təmaslar qurmadı, amma məncə, onlar bunu etməli idilər. Çünki başqa ölkədə eyni vəziyyətə məruz qalan bir Fransa olsaydı, bu məsələni geniş şəkildə onu ciddi şəkildə qabardardılar.