Bakı, 1 fevral, Səadət Hakıyeva, AZƏRTAC 

Tarixi inkişafın müəyyən mərhələsində meydana gələn “homo sapiens”, yəni, insan öz tələbatını ödəmək üçün fiziki və zehni əmək prosesində müxtəlif bacarıqlar formalaşdırıb. Bunlar maddi və ya mənəvi dəyər daşımasından asılı olmayaraq, geniş mənada götürüldükdə, mədəniyyət kimi səciyyələndirilir. Hər bir xalqın tarixi inkişafında və onun etnik özünüdərkində mədəniyyət müstəsna rol oynayır. Bununla yanaşı, hansı xalq və ya millət tərəfindən yaradılmasına baxmayaraq, elə mədəni nailiyyətlər vardır ki, onlar ümumbəşəri mahiyyət kəsb edir. İnsanların fiziki inkişaf səviyyəsini qiymətləndirmək vasitəsi kimi meydana çıxmış idman da məhz ümumbəşəri mədəniyyətin tərkib hissəsidir.

AZƏRTAC milyonların sevə-sevə məşğul olduğu, yarışlarını izlədiyi idmanla bağlı bəzi maraqlı məqamları təqdim edir.

XX əsrin ən mühüm ictimai hadisələrindən olan idmanı cəmiyyətdə baş verən sosial-iqtisadi və siyasi dəyişikliklərdən kənarda təsəvvür etmək mümkün deyil. Belə ki, idman və siyasət bir-biri ilə sıx bağlıdır. İdmançının müxtəlif idman yarışlarında, Olimpiya Oyunlarında qələbəsi təmsil etdiyi ölkənin beynəlxalq səviyyədə qələbəsi kimi qiymətləndirilir. Fəxri kürsünün ən yüksək pilləsinə qalxan idmançının şərəfinə dövlət bayrağı qaldırılır və dünyanın bütün musiqi əsərlərindən əzəmətli hesab edilən dövlət himni səsləndirilir. Bu, idmançının təmsil etdiyi ölkənin hər hansı beynəlxalq iclasda və ya assambleyada siyasət sahəsində qazandığı uğura bərabər hesab edilir. Namiq Abdullayev, Zemfira Meftahətdinova, Fərid Mansurov, Elnur Məmmədli, Toğrul Əsgərov və digər Olimpiya çempionlarımızın uğurları elə müstəqil Azərbaycan dövlətinin nailiyyətidir. İdmançılarımızın beynəlxalq yarışlarda, qitə birinciliklərində əldə etdiyi saysız-hesabsız qələbələr doğma Azərbaycanımızın dünya ölkələri arasında daha yaxşı tanınmasında əhəmiyyətli rol oynayır.

İdman köhnəlikdən yaxa qurtarmaq üçün vasitə rolunu oynayırdı

Heç kimə sirr deyildir ki, idman yarışlarının beynəlxalq ənənəsi qədim mədəniyyət və incəsənət beşiyi olan Yunanıstanda yaranıb. Qədim tarixə malik gimnastika azad yunan vətəndaşlarının bir növ həyati tələbatına çevrilmişdi və cəmiyyətdə insanın tərbiyə vasitəsi kimi böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Qədim yunanlar gimnastika dedikdə, qaçış, tullanma, nizəatma, üzgüçülük, yumruq döyüşü, güləş kimi fiziki hərəkətləri özündə birləşdirən bütöv bir tərbiyə sistemi başa düşürdülər. Yunanıstan dövlətinin qədim ənənələrinə görə, yaşından asılı olmayaraq, hər bir azad yunan vətəndaşı ilk olaraq döyüşkən əsgər olmağı bacarmalı, vətənini qorumağı, onu müdafiə etməyi özünə şərəf hesab etməli idi. O dövrdə gənclər və yeniyetmələr arasında idman dərslərinin tədrisi vətənin müdafiəsinə hazırlıq məqsədi daşıyırdı.

Qədim incəsənət və mədəniyyət beşiklərindən olan Romada da idman yarışları öz əvvəlki əhəmiyyətini itirərək siyasi məqsədlərə xidmət edirdi. Kütləvi idman yarışlarının qanlı döyüş səhnələrinə çevrilməsi artıq adi hal almışdı. Ən acınacaqlısı da o idi ki, dövlət nümayəndələri idman yarışlarından seçki kampaniyası məqsədilə istifadə edirdilər.

XX əsrin əvvəllərində fransız Pyer de Kubertenin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə Olimpiya hərəkatının yenidən dirçəldilməsi kapitalizmin ən yüksək və son mərhələsi olan imperializm dövrünə təsadüf edirdi. Bu, elə bir dövrü əhatə edirdi ki, insanların əksəriyyətinin idmanla məşğul olmağa nə imkanı, nə də həvəsi var idi. Fəhlələr əsl fabrik və zavod qullarına çevrilmişdilər. Bir də o dövrün ardı-arası kəsilməyən müharibələri qeyri-insani xarakter almışdı və bu da şəffaf idman yarışlarının keçirildiyi antik dövr müharibələrindən ədalətsizliyi və qəddarlığı ilə seçilirdi.

İdman yalnız kübar cəmiyyətin nümayəndələri üçün əlçatan idi

İdmanla müntəzəm məşğul olmaq məsələsinə gəldikdə deyə bilərik ki, o vaxt bu, yalnız kübar cəmiyyətin nümayəndələri və ən varlı burjua ailələri üçün mümkün sayılırdı. Fəhlələr asudə vaxtlarını, əsasən, spirtli içkilər qəbul etməklə keçirir, sərxoşluq edir, dava-dalaş salırdılar. Müxtəlif ölkələrin sosial-demokratları sərxoşluğu zəhmətkeş kütlənin inqilabi mübarizəyə cəlb edilməsində ciddi maneə kimi qəbul edir və bundan çıxış yollarını axtarırdılar. İnqilabi partiyalar isə idmanın fəhlələr arasında sərxoşluğa qarşı ən yaxşı vasitə olduğunu anlayır, ondan imperializmə qarşı yaxşı silah kimi istifadə etməyi düşünürdülər. İdmanın, fiziki tərbiyənin hamı üçün eyni əhəmiyyət kəsb etməsi yalnız sosializm dövrünə xas olan cəhət idi. Digər tərəfdən, düşünülmüş, uşaq və gənclərin fiziki hazırlığı üçün nəzərdə tutulmuş hərtərəfli sistemin işlənib hazırlanması təqdirəlayiq hadisə sayılırdı. Orta məktəblərin ibtidai siniflərindən başlamış hərbi xidmətə, idarə və müəssisələrə qədər idman hamının gündəlik həyat normasına çevrildi.

Dünyada analoqu olmayan uşaq-gənclər idman məktəblərinin geniş şəbəkəsi yaradıldı, çoxmilyonluq idman cəmiyyətləri fəaliyyət göstərməyə başladı. Bundan başqa, hər bir müəssisədə, məktəbdə, şəhərdə, kənddə rəsmi futbol komandaları yaradıldı. Futboldan başqa, voleybol, basketbol və hətta xokkey idman növləri də inkişaf edirdi. Fiziki sağlamlıq və idman üçün hərtərəfli şəraitin yaradılması təbii ki, idmançıların beynəlxalq yarışlarda, olimpiadalarda iştirak etməsi və qələbələr qazanması demək idi. Bundan başqa, postsovet məkanında aparılan yenidənqurma siyasəti də sənaye, kənd təsərrüfatı və mədəniyyət sahələrində olduğu kimi, idmanın inkişafına da öz müsbət təsirini göstərirdi.

İdman və reklam

Müasir dövrdə hər bir idman tədbiri, eyni zamanda, həm də reklam kampaniyası deməkdir. Məsələn, futbol üzrə Olimpiya yığmaları müxtəlif növ pivə növlərini reklam edir. Ümumilikdə götürsək, müxtəlif idman yarışlarında müxtəlif cür sərinləşdirici içkilərin reklam edilməsi adi hala çevrilib. Diqqət yetirin: futbol matçında 10-11 nəfər yaşıl meydanda qaçaraq top qovur, milyonlarla insan isə pivə, “Coca-Cola” içə-içə televizor qarşısında və ya stadiondan matçı izləyir.

Bundan başqa, idman, həm də siyasi reklam vasitəsi rolunu da oynayır. Bir çoxları idmandan siyasi məqsədlərinə çatmaqdan ötrü istifadə edirlər. Reklam olunan məhsulların sahibləri idmandan gələn gəlirlə kifayətlənmir, seçkilərdə uğur qazanmaq üçün azarkeşlərə müraciət edirlər.

Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin fəaliyyətində siyasətin rolu

Müasir Olimpiya hərəkatının ali və rəhbər orqanı olan Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi (BOK) yarandığı ilk gündən dünyada baş verən siyasi hadisələrə, münaqişələrə, problemlərə biganə qalmayıb və baş verən bütün hadisələrə öz münasibətini bildirib. Bu idman qurumu fəaliyyəti dövründə beynəlxalq idman əlaqələrinin ümumi problemləri, Olimpiya hərəkatının demokratikləşdirilməsi problemlərini həll etməklə yanaşı, həm də idmanda siyasi və irqi ayrı-seçkiliyə qarşı ardıcıl siyasət yürüdüb. Məsələn, BOK 1967-ci ildə bütün qitələrin idmançılarına müraciət edərək, onları dünyada sülhün müdafiəsinə çağırıb. 1973-cü ildə isə Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin üzvləri və milli Olimpiya komitələrinin nümayəndələrinin iştirakı ilə Varnada (Bolqarıstan) keçirilən X konqresdə bu vacib məsələyə yenidən toxunulub. Konqresdə bütün dünyada sülhün və sabitliyin təmin olunmasında fəal iştirak etmək üçün idmançılara müraciət qəbul olunub. Bu misalların sayını kifayət qədər artırmaq mümkündür. BOK hər zaman fəaliyyətində dünyada baş verən siyasi proseslərə öz münasibətini bildirir. Çalışır ki, baş verən hər hansı hadisə idmançıların həyatına, karyerasına mənfi təsir etməsin.