Bakı, 18 noyabr, AZƏRTAC

“Şuşa İli” ilə əlaqədar Cəfər Cabbarlı adına Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyi tərəfindən həyata keçirilən “Cənnətim Qarabağ” adlı rubrika davam edir.

Muzeydən AZƏRTAC-a bildirilib ki, layihə çərçivəsində növbəti təqdimat Qarabağ xanəndəlik məktəbinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri, Azərbaycan muğam sənətinin böyük ustadı Xalq artisti Xan Şuşinskiyə həsr olunub.

Əsl adı İsfəndiyar olan böyük sənətkar 1901-ci il avqustun 20-də Şuşa şəhərində dünyaya göz açıb. Atası Aslan ağa Cavanşir, Qarabağ xanlığının banisi Pənahəli xanın nəvəsi Məhəmməd bəy Cavanşirin nəticəsidir. Anası Bəyimxanım isə Cavanşirlər sülaləsinin bir qolu olan Behbud bəyin şəcərəsinə mənsubdur. Olduqca zəngin bir nəslin nümayəndəsi kimi Aslan ağa da yalnız Şuşada deyil, həm də Xan bağı yaxınlığındakı Ballıca kəndində böyük mülkə, var-dövlətə sahib idi. Lakin mənfur xislətli ermənilərin 1905-1907-ci illərdə, eləcə də 1918-ci ildə Qarabağda dəfələrlə törətdikləri iğtişaşlar zamanı onların evləri yandırılır, bütün malları, təsərrüfatları isə talan edilir. Bu səbəbdən də müflisləşmiş ailə Ağdama köçmək məcburiyyətində qalır. Anasının erkən vəfatından sonra balaca İsfəndiyar burada qohum-əqrəbanın himayəsində böyüyür. Hələ Ağdama köç etmədən əvvəl mədrəsədə, sonra Şuşadakı "Realnı" məktəbdə yazmağı, oxumağı mükəmməl öyrənən İsfəndiyarın təlim-tərbiyəsinə xüsusi diqqət yetirilir. Atası və əmiləri mütərəqqi fikirli insanlar olduğundan tez-tez ədəbi-musiqili məclislər təşkil edir və evlərinə Qarabağın söz ustalarını, muğam, poeziya aşiqlərini toplayırdılar. Onu əhatə edən belə ədəbi mühitin təsiri ilə İsfəndiyarın ədəbiyyata, poeziyaya meyili get-gedə artır. Hələ uşaq yaşlarından böyük həvəslə Cabbar Qaryağdıoğlunun, Seyid Şuşinskinin, Zabul Qasımın, Segah İslamın, Əbülhəsənxan İqbalın, Keçəçioğlu Məhəmmədin, Məşədi Məmməd Fərzəliyevin qrammafon vallarını saatlarla dinləyir və arada özü də zümzümələr edirdi. Çox keçmir ki, atasının dəstəyi ilə məclislərin birində həmin dövrdə Segah İslam adı ilə tanınan məşhur xanəndə İslam Abdullayevlə tanış olur və ondan muğam, musiqi dərsləri alır. Qısa zaman ərzində müəllimindən “Rast”, “Şüştər”, “Segah”, “Şur” muğamlarının incəliklərini və el mahnılarını öyrənən yeniyetmə İsfəndiyarın bir xanəndə kimi yetişməsində Cabbar Qaryağdıoğlunun, Seyid Şuşinskinin də böyük təsiri olur. Deyilənə görə “Xan” ismini ona məclislərin birində şagirdinin valehedici ifasından çox qürurlanan Segah İslam özü verib. Ustadından həm əsrlərlə unudulmayacaq bir ləqəbi, həm də sənət məşəlini alaraq qətiyyətlə yoluna davam edən bu istedadlı gəncin şöhrəti bütün el-obaya yayılır. Qarabağ mahalında təşkil olunan şənliklərdə, yığıncaqlarda çıxışları ilə hamını feyzyab edən gənc xanəndə 1920-ci illərdə Bakıya gələrək öz ifaçılıq fəaliyyətini daha da genişləndirir. Onun səsi artıq geniş konsert salonlarından, klublardan, radiodan gəlməyə başlayır. Xanın ilk rəsmi çıxışı 1923-cü ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında baş tutur. Həmin gün Qafqazın konservatoriyası adlanan Şuşadan gəlmiş 22 yaşlı xanəndəni dinləməyə gələn musiqi həvəskarlarının, sənət adamlarının sayı-hesabı yox idi. Bundan sonrakı illərdə şanı-şöhrəti nəinki respublikaya hətta ölkə hüdudlarından kənara yayılan sənətkar qastrolda olduğu bütün şəhərlərdə Azərbaycan musiqi mədəniyyətini yüksək səviyyədə və layiqincə təmsil edir.

Düz otuz üç il Filarmoniyanın solisti olan X.Şuşinskinin adı afişalarda həmişə qırmızı hərflərlə birinci yazılırdı. Xanəndəliklə yanaşı bədahətən mahnılar da bəstələyən Xanın repertuarında "Mahur-Hindi", "Bayatı-Qacar", "Qatar" dəsgahları, "Qarabağ şikəstəsi", "Arazbarı", "Heyratı" zərb muğamları ilə yanaşı, təsniflər də böyük yer tuturdu. Çox zaman xalq mahnıları kimi təqdim olunan “Qəmərim”, “Şuşanın dağları”, “Ay gözəl”, “Məndən gen gəzmə”, “Al yanağında”, “Dağlarda çiçək”, “Gözəl yarım”, “Ölürəm, a Ceyran bala” və s. kimi mahnıların müəllifi də Xan Şuşinskidir.

Geniş səs diapazonuna sahib olan xanəndə yaradıcılığı boyunca Azərbaycan milli musiqisinin təbliği yolunda böyük nailiyyətlərə imza atıb. O, 1960-cı ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının nəzdində “Muğam studiyası” yaradaraq gənc xanəndələrə muğamın sirlərini öyrədib. Həmçinin musiqi məktəbində də dərs deyərək, muğam ifaçılarının yeni nəslinin yetişməsində əvəzsiz xidmətlər göstərib.

Xanəndənin uzun illər səmərəli fəaliyyətini nəzərə alaraq, o, “Şərəf” nişanı ordeni ilə və bir çox medallarla təltif olunub, 1943-cü ildə isə birbaşa sürətdə Xalq artisti fəxri adına layiq görülüb.

Əbədiyaşar səsinə görə adı Azərbaycan musiqi tarixinə qızıl hərflərlə yazılan ölməz sənətkarımız Xan Şuşinski 1979-cu il martın 18-də Bakıda vəfat edib, İkinci Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Onu da qeyd edək ki, xanəndənin adının əbədiləşdirilməsi məqsədilə 2011-ci ildə Xan Şuşinskinin anadan olmasının 110 illiyi ərəfəsində sənətkarın ailəsi tərəfindən Xan Şuşinski Fondu yaradılıb.

Bu gün işğaldan azad olunan mədəniyyət incimiz Şuşamızda üçrəngli şanlı bayrağımızın dalğalanması Xan Şuşinski timsalında Qarabağ torpağının yetişdirdiyi bütün sənətkarlarımızın əziz ruhunu şad edir.