Bakı, 27 may, V.Şükürov, AZƏRTAC

Palçıq vulkanı təbiətin geoloji möcüzəsi, unikal, gözəl, eyni zamanda, təhlükəli hadisədir. Palçıq vulkanları yerin səthində salsalar kimi tanınan deşiklər, yaxud çökəkliklər və ya palçıq təpələri adlanan krater ilə konus formasında yüksəlişlər şəklində əmələ gəlir. Bu təbəqələrdən vaxtaşırı və ya daim palçıq, qaz və su, nadir hallarda hətta neft də püskürür. Bu püskürmələrə müxtəlif geoloji proseslər səbəb ola bilər. Palçıq vulkanları həm alimlərin, həm də turistlərin marağına səbəb olur, qeyri-adiliyi və təsirediciliyi ilə diqqəti cəlb edir. Bu təbiət hadisələri olan yerlərin bir çoxu ucqar və əlçatmaz ərazilərdə yerləşdiyindən, onların kəşfiyyatı çətinləşir. Bəzi bölgələrdə palçıq vulkanları müqəddəs sayılır, yerli əfsanə və miflərlə əlaqələndirilir ki, bu da onlara əlavə tarixi dəyər verir.

AZƏRTAC xəbər verir ki, Azərbaycan palçıq vulkanlarının sayına və geoloji müxtəlifliyinə görə dünyada birinci yerdədir. Onların arasında dünyanın ən hündür palçıq vulkanı olan Torağayı, dünyanın ən aktiv vulkanı Lökbatanı, ən çox qrifinə malik Qələndəraxtarma vulkanını (300-dən çox qrifin), habelə nəticədə bütöv adaların meydana çıxdığı püskürmələrdən - məsələn, Daşlı və bir çox başqalarının yarandığı vulkanları qeyd etmək vacibdir. Lakin bu siyahıda xüsusi yeri palçıq brekçiyaları ilə yanaşı, neft və neft məhsulları püskürən vulkanlar tutur.

Bir neçə palçıq vulkanı həm palçıq brekçiyaları, həm də neft püskürür. Məsələn, Ağtirmə- Paşalı, İncəbel, Qılınc, Məlik Çobanlı və s. vulkanları göstərmək olar. Lakin onların arasında əsasən neft üzrə “ixtisaslaşan”lar da var: Şahqaya, Xıdırlı, Qırdağ, Şorbulaq, Dəliniz, Duzdağ, Qırovdağ, Yandərə, Göydərə, Babazanlı, Çarxan və digərləri. Bu vulkanların püskürmələri ilk növbədə neftdən ibarətdir. Neft-palçıq vulkanları geoloqların və neftçilərin böyük marağına səbəb olur. Onların mənşəyi də neft və qaz yataqları ilə bağlıdır. Bu genetik əlaqə ilk dəfə olaraq görkəmli alim, akademik İ.Qubkin tərəfindən elmi şəkildə əsaslandırılıb. O, palçıq vulkanlarının neft və təbii qazın sənaye ehtiyatlarının mövcudluğunu göstərən bir növ “mayak” olduğuna inanırdı. Onlar böyük neft yataqlarının mövcudluğunun göstəricisi kimi də xidmət edə bilər. Belə vulkanların tədqiqi neftin kəşfiyyatına və hasilatına kömək edə bilər.

Neft vulkanları neftin əmələ gəlməsi proseslərini öyrənən alimlərin də diqqətini cəlb edir. Nadir hallarda müşahidə olunan geoloji möcüzə olan bu heyrətamiz təbiət hadisəsi təbii proseslərin unikal birləşməsidir.

“Neft vulkanları” haqqında danışarkən, Bakı-Quba yolunun üzərində yerləşən Xıdırzında vulkanını qeyd etmək lazımdır. Bu vulkan kifayət qədər aktivdir. Püskürmədən sonra ətrafdakı mənzərə qeyri-bərabər olur. Qara neft yataqları və neft emissiyaları üzə çıxır. Bütün bunları təbiətin yaratdığına inanmaq çətindir. Maraqlıdır ki, bir çox kiçik heyvanlar bu yağ şlamında ilişib ölürlər. O, bir vaxtlar Bakıdan 7 kilometr şimal-qərbdə yerləşən Binəqədi keyrəkli gölü kimi heyvan qalıqlarını özünə cəlb edir və qoruyur.

Digər maraqlı neft vulkanı isə Kirdağ vulkanıdır. Bu vulkan hündürlüyü 100 metrdən çox olan kiçik bir dağdır və oradan bütün yamac boyunca neft sızır. Fantastik mənzərə: qara neft yavaş-yavaş dağın yamaclarından aşağı axır, həm qeyri-adi, həm də möhtəşəm görünən maraqlı mənzərə yaradır. Bu təbiət möcüzəsini müşahidə etdikdə başa düşürsən ki, bizə belə nadir və heyrətamiz hadisələri səxavətlə bəxş edən Azərbaycan torpağı nə qədər bərəkətlidir. Kirdağ vulkanı təkcə elmi tədqiqat obyekti deyil, həm də regionun təbii sərvətinin və müxtəlifliyinin simvolu olmaqla bütün dünya alimlərinin diqqətini cəlb edir.

Xüsusi diqqətə layiq olan digər neft vulkanı Qarıcadır. Burada həm neftlə, həm bitumla örtülmüş yataqlar, həm də neft gurultulu kiçik göllər var. Bu aktiv vulkanın ətrafındakı gözəl mənzərə də heyrətamizdir.

Azərbaycanın palçıq vulkanları təbiətin bizə bəxş etdiyi şəksiz möcüzədir. Bu unikal təbii formasiyalar diqqətli yanaşma tələb edir, çünki onlar təkcə ekosistemin vacib bir hissəsini təşkil etmir, həm də elmi tədqiqat və turizm baxımından maraqlı obyektlərdir. Bizim borcumuz bu heyrətamiz təbiət hadisələrini qorumaq və gələcək nəsillərə ötürməkdir.