Bakı, 20 iyun, AZƏRTAC

Yeni araşdırmalar göstərir ki, Yer kürəsinin iqlimi milyonlarla il əvvəl Günəşin sıx ulduzlararası buluddan keçməsindən dramatik şəkildə təsirlənib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, “Nature Astronomy” jurnalında dərc olunan tədqiqatın nəticələri Günəş sistemimizin Süd Yolu boyunca hərəkətinin Yerin iqlim tarixinə necə təsir göstərə biləcəyi ilə bağlı yeni fikirlər təqdim edir.

Günəş Süd Yolunun mərkəzi ətrafında hərəkət edərkən qalaktika müstəvisinə nisbətən yayınır. Tədqiqata görə, bu hərəkət Günəş sistemini günəş küləyinə mane olmaq üçün kifayət qədər sıx kosmos bölgələrindən keçirərək Yeri potensial olaraq soyuda bilər. NASA-nın saytında yerləşdirilən məqalədə deyilir: “Günəş küləyi adlanan yüklü hissəciklərin daimi axını güclənir və nəticədə Günəş ulduzlararası mühit tərəfindən maneə törədilməzdən əvvəl bütün planetləri keçərək Plutona qədər olan məsafədən təxminən üç dəfə uzaqlaşır. Bu, Günəş və onun planetləri ətrafında heliosfer kimi tanınan nəhəng bir qabarcıq əmələ gətirir”.

NASA bildirib ki, hazırda Günəş sistemi 1000 işıq ili genişliyində, seyrək hissəcik sıxlığına malik bir bölgə olan “Yerli Bubble”in daxilində yerləşir; lakin Günəş sistemi bir neçə min ildən sonra qabarcıqdan çıxacaq və daha sıx ulduzlararası mühitə (ISM) yenidən daxil olacaq.

Tədqiqatçılar keçmişdə Günəşin daha sıx bölgələri keçdiyinə dair sübutlar tapıblar. Məlum olub ki, Günəşin son bir neçə milyon il ərzində keçdiyi ISM-də heliosferə ciddi təsir göstərə bilən soyuq, yığcam buludlar var. Hazırda bir neçə milyon il əvvəl Günəş sisteminin soyuq qaz buludundan keçdiyi ssenari araşdırılır. Tədqiqatçılar belə bir qarşılaşmanın heliosferi sıxışdıra biləcəyini, daha çox ISM materialının Yer atmosferinə çatmasına imkan verdiyini və atmosfer kimyasını dəyişdirə və planeti potensial olaraq soyuda biləcəyini bildiriblər.

Tədqiqat geoloji qeydlərdə dəmir-60 (60Fe) və plutonium-244 (244Pu) kimi xüsusi izotopların mövcudluğunun nəzəriyyəni dəstəklədiyini bildirib. Məqalədə vurğulanır ki, adətən fövqəlnovalar və neytron ulduzların birləşmələri ilə əlaqəli olan izotoplar belə bir qarşılaşma zamanı ulduzlararası toz tərəfindən ötürülə bilər.

Kosmik fizik və heliosfer üzrə ekspert, Boston Universitetinin aparıcı mütəxəssisi Merav Ofer verdiyi açıqlamada deyib: “Bu tədqiqat Günəş sistemindən kənarda Yer kürəsinin iqliminə təsir göstərəcək bir qarşılaşmanın olduğunu kəmiyyətcə göstərən ilk araşdırmadır. Lakin Yer soyuq buluddan uzaqlaşan kimi heliosfer bütün planetləri əhatə etdi”.

Tədqiqat göstərir ki, bu cür hadisələr zamanı heliosferin büzülməsi yüzlərlə ildən bir milyon ilə qədər davam edə bilər və biz növbəti milyon il ərzində başqa oxşar hadisə ilə qarşılaşa bilərik. Alimlər hesab edirlər ki, bu kontekstdə müasir atmosfer modelləşdirməsi yenidən nəzərdən keçirilməlidir. Hazırkı iqlim dəyişmələrinin insan təkamülünə təsir göstərə biləcəyi irəli sürülür. Fərziyyə budur ki, Homo Sapiens növünün ortaya çıxması iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma ehtiyacı ilə müşayiət olunub, bu zaman heliosferin daralması ilə Yer birbaşa ISM-ə məruz qalıb.

Davam edən tədqiqat ulduzlararası hadisələrin planetimizə necə təsir etdiyini başa düşmək baxımından böyük marağa səbəb olub.