Bakı, 11 sentyabr, AZƏRTAC

Məktəblilər iqlim dəyişikliyinə ən həssas kateqoriyalardan biridir. Onların rifahı böyüklərin məktəbdə təhsilini necə təşkil etməsindən asılıdır: məktəbin harada yerləşməsi, sinifdə istilik və ya kondisionerin olub-olmaması, dərslərin və buraxılış imtahanlarının nə vaxt başlaması. “Forbes” hava şəraitinin təhsil prosesinə təsirinin ən parlaq nümunələrini toplayıb.

AZƏRTAC xəbər verir ki, 2024-cü ildə on yaşlı uşaq 1970-ci ildəki yaşıdlarına nisbətən daha çox sayda hava anomaliyası ilə üzləşəcək. O, 36 dəfə daha çox ekstremal hadisələrlə üzləşir: daşqınlar, tropik siklonlar, meşə yanğınları və quraqlıq. Son 20 ildə pis hava şəraiti 75 faiz hallarda məktəblərdə təhsilin dayandırılması ilə nəticələnib. Belə olan halda şagirdlərin bilik boşluqlarını düzəltmək çətin olur. Hava tez-tez dəyişəndə məktəblilər tez-tez xəstələnir, temperaturun və yağıntının miqdarının dəyişməsi münaqişə və zorakılıq riskini 14 faiz artırır ki, bu da şagirdlərin münasibətlərini gərginləşdirir.

Dünya Bankının hesabatında qeyd olunur ki, təbii fəlakətlərin tezliyinin artması fövqəladə hallar zamanı təhsil sisteminin sıradan çıxmasına gətirib çıxarır, həmçinin uzunmüddətli perspektivdə məktəblilərin biliyinin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.

Bu ilin aprel ayında Banqladeş və Filippində 36 milyondan çox məktəbli həddindən artıq istilər səbəbindən təhsil müəssisələrinə getməyib. Ətraf mühitin temperaturu 42 dərəcəyə çatıb. 2024-cü ilin may ayında isə Yeni Dehli məktəbliləri yay tətilinə həmişəkindən bir neçə gün tez gediblər. Bunun səbəbi temperaturun 50 dərəcəyə çatdığı son dərəcə güclü istilik dalğası olub.

İyunun ortalarında, yəni qrafikdən iki həftə əvvəl Kiprdə məktəblər bağlanıb. Sinif otaqlarında istilik 40 dərəcəyə çatıb. Temperatur anomaliyasından sonra adanın Təhsil Nazirliyi bir neçə il əvvəl ləğv edilmiş məktəblərin kondisionerlə təchiz edilməsi proqramını bərpa edəcəyinə söz verib. Litvada bir sıra məktəblərdə dərs ilinin başlanması bir neçə gün təxirə salınıb. Sanitariya normalarına görə, sinif otağının temperaturu 28 dərəcədən çox olmamalıdır, lakin bu sentyabrda otaqlar daha çox istiləşib, əksər məktəblərdə kondisioner yoxdur, buna görə də gün ərzində “hamamdakı kimi” isti olub.

İqlim dəyişikliyi Avstraliyada meşə yanğınları mövsümünü və onların şiddətini artırıb. 2009-cu ildə meşələrdə baş verən yanğın fəlakəti “Qara şənbə yanğınları” kimi tanındı. Yanan meşələrdən çıxan tüstü və kül səbəbindən ibtidai məktəblər bağlanıb. On il sonra, 2019-cu ildən 2022-ci ilə qədər qitədə hər il anormal miqyasda meşə yanğınları baş verib. Eyni zamanda, şagirdlər adi həyat ritminin dəyişməsi ilə əlaqədar emosional travma alıblar, bu, aztəminatlı ailələrdən olan uşaqların və əlillərin normal həyata qayıtması çox çətin olub.

Bu problemə görə ABŞ-da məktəblilərin təhsil nəticələrində 15 faizlik pisləşmə qeydə alınıb. Alimlər uşaqlıqda uzun müddət tüstüyə məruz qalmış milyonlarla yetkinin gələcək əməkhaqqının meşələrdən uzaqda yaşayan həmyaşıdlarından 1,7 milyard dollar (adambaşına 111 dollar) az olacağını proqnozlaşdırır. Kaliforniyada bəzi məktəblər ildə beş dəfə yanğınlar səbəbindən bağlanır və məktəbsiz günlər 2000-ci illərin əvvəllərində olan bir neçə gündən 2015-ci ildən bəri üç həftəyə qədər artıb. Dumanlı havanın keyfiyyətini bir növ yaxşılaşdıra bilən ağacların az olduğu yoxsul ərazilər daha həssas vəziyyətdədir. Bundan əlavə, tənəffüs və ürək-damar sistemlərinin xroniki xəstəlikləri olan uşaqlar daha çox əziyyət çəkirlər.

“Maria” qasırğası 2020-ci ildə Puerto-Rikonu vurub və geniş dağıntılara, elektrik və rabitə sistemlərinin dağılmasına səbəb olub. Burada da məktəblər fəaliyyətini dayandırıb. Eyni zamanda, şagirdlərin əsas hissəsini çox aztəminatlı ailələrin uşaqları təşkil edirdi. Qasırğadan sonra əkinçi ailələrinin oğlanları ailələrinə kömək etmək üçün dərsdən yayınmağa və ya məktəbi tərk etməyə başladılar. Davamlı təbii fəlakətlər uşaqların psixi vəziyyətinə təsir edir. Burada məktəblilər fəlakət zamanı yeməklərini corablarında gizlədir, yoldan keçən yük maşınlarının gurultusundan və yağışdan qorxurlar. Tez-tez siniflərin ləğvi və yoxsulluq əyalətdəki ibtidai məktəb şagirdlərinin yalnız 1 faizinin ABŞ-da təhsil nisbəti meyarına cavab verməsi anlamına gəldi.

Rusiyada tufan və qasırğaların təsirinə ən çox həssas olan ərazilərdən biri Uzaq Şərq regionudur.

Avstraliyanın Çarlz Sturt Universitetindən Brendon Hindman deyir ki, həddindən artıq soyuq, yağıntı, qar və küləyin məktəblərə təsiri istinin təsirindən daha az öyrənilib. Üstəlik, çox aşağı temperatur səbəbindən məktəblərin bağlanma ehtimalı, məsələn, ABŞ-da, istidən olduğundan 20 dəfə yüksəkdir.