Salyan, 2 avqust, İsmayıl Cəfərli, AZƏRTAC

Vətənimiz Azərbaycan dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Ancaq təəssüflər olsun, tariximizin öyrənilməyən qatları öyrənilən qatlarından dəfələrlə çoxdur. Salyan rayonu ərazisində yerləşən məşhur vulkanik Kürsəngi dağı kimi.

AZƏRTAC xəbər verir ki, Kürsəngi dağı turizm və tarixi məkan kimi qonaqların diqqətini cəlb edəcək məkanlardan sayılır.

Azərbaycan palçıq vulkanlarının ən çox yayıldığı ölkədir. Bu unikal regionda palçıq vulkanlarının sayı 400-ə qədərdir və bu planetimizdə olan palçıq vulkanlarının yarısını təşkil edir. Salyanın Kürsəngi kəndində yerləşən Kürsəngi dağı da sönmüş vulkanik dağlardan biridir. Bu dağ özəlliyi ilə ərazidə olan başqa vulkanik dağlardan fərqlənir. Belə ki, Kürsəngi vulkanik dağında cəmi bir krater var. Salyan şəhərindən 30 km məsafədə Cənub-Şərqi Şirvan düzündə yerləşən və Kür-Araz ovalığının ən böyük palçıq vulkanlarından biri olan Kürsəngi dağının hündürlüyü təxminən 77 metrdir. Palçıq vulkanı əsrlərdir sönmüş hesab olunsa da, hər 30-40 saniyədən bir zəif də olsa qaynamağa başlayır. Yerli əhali deyir ki, palçıq vulkanının tərkibində karbon, yod, bioloji aktiv maddələr, ion şəklində elementlər və yüzlərlə insan orqanizmi üçün əhəmiyyətli olan minerallar var.

Kürsəngi kənd sakini Böyükağa Məmmədov: “Vulkanın müalicəvi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, dəridə olan zöhrəvi xəstəliklər var ki, onların qarşısını almaqdan ötrü bu məkanın imkanlarından istifadə etmək olar. Suyu şirin deyil, şor sudur. Həmin o su ilə yuyunanda, dəridə olan xəstəliklərin qarşısını almaq mümkündür”.

Kürsəngi vulkanik dağının sirri təkcə bununla bitmir. Belə ki, vulkanın şərqində və cənubunda torpağın üzərində çox sayda qalaqlanan kərpic qırıqları və müxtəlif ölçülü qırmızı və açıq sarı rəngli bişmiş kərpicdən olan diametri 5–6 metrə çatan tikililərin qalıqları mövcuddur. Ərazidə şirli və şirsiz qab parçalarına da rast gəlinir. Bu da onu bildirir ki, vaxtilə dağda və ya dağətəyi zonalarda intensiv yaşayış olub.

Kürsəngi kənd sakini Böyükağa Məmmədov: “Gördüyünüz bu süxurun parçası bu dağın bir daha qədim olmasını göstərir. Dağın torpağı vulkanik olduğuna görə, torpaqdan xüsusi saxsılar hazırlayırmışlar. Həm onların özləri istifadə edir, həm də ki, bununla öz tələbatını ödəyirmişlər. Bu ərazilərdə İslamın yayılmasından əvvəllər də yaşayış məskənləri olub”.

Tarixi mənbələr də göstərir ki, vaxtilə Kür çayının dağın yaxınlığından keçməsi insanların burada məskunlaşmasına səbəb olub. Bu dağ, həmçinin Kürsəngi nekropolu kimi də məşhurluq qazanıb. Belə ki, burada bizim e.ə. II–III əsrlərə aid küp qəbirlər aşkar olunub. Əhəng daşından hazırlanan bəzi qəbir daşlarının parçaları günümüzə qədər də gəlib çıxıb. Daş parçalarının üzərində ərəbcə yazılar və nəbati ornamentlər həkk olunub. Hazırda dağın üstündə kənd qəbiristanlığı yerləşir. Qəbiristanlıqda XVIII, XIX, XX əsrlərə aid olan qəbirlərin başdaşı və sənduqələri üzərindəki kitabələr kənd əhalisinin tarixi keçmişini, adət-ənənəsini özündə əks etdirir. Kənd əhalisinin bildirdiyinə görə, bu ərazidə qəbir qazılarkən qədim məzarlar üzə çıxır. Nəticə olaraq məlum olub ki, həmin dövrdə ölənlər tuncdan hazırlanan bəzək əşyaları ilə birgə dəfn olunublar. Aşkarlanan tapıntılar onu göstərir ki, bu ərazidə eramızdan əvvəl də yaşayış olub. Ümumilikdə Kürsəngi abidəsində bir neçə dövrün tarixi art faktları cəmləşib. Vaxtilə burada Günəşi simvolizə edən qədim qəbir daşı və qavaldaş aşkarlansa da, sonradan müəmmalı şəkildə yoxa çıxıb.

Tarixçi Bəhram Bağırov bildirir ki, bu cür tarixi məkanların ciddi araşdırılmasına və qorunmasına xüsusi ehtiyac var. Müsahibimiz onu da qeyd edir ki, Kürsəngi dağı hələ Şumerlərin dövründə mövcud olub. Məhz buranın adı da Şumerlərin dili ilə adlandırılıb: “Şumerlər bildiyimiz kimi, 8 min il öncə qədim sivilizasiya yaratmışlar. Şumerlərin dilində “kur” yaxud da “kor” hündürlük, yüksəklik, dağ mənasını verir. Şumerlər özlərini “səng” və yaxud da “sang” adlandırıblar. Çox böyük ehtimallara əsasən bunun mənası Şumer zirvəsi, Şumer dağları kimi də ifadə olunur. Mən elə hesab edirəm ki, Kürsəngi dağı ərazisi, nekropollar öyrənilməlidir, çünki Azərbaycan qədim insan sivilizasiyası məskənlərindən biri hesab olunur. Mən inanıram ki, bu abidələr öyrənildikdə yaxşı nəticələr əldə olunacaq”.

Əsrlərdir özündə dərin sirlər saxlayan Kürsəngi dağını öyrənmək doğrudan, bu gün vacibdir. Həm də ona görə ki, dağın başında olan yeganə kraterdən çıxan mineral sular, atılmış və unudulmuş yurd yerləri və nekropollar Azərbaycan təbiəti və tarixidir, bu da əsl turizm mərkəzinə çevrilə bilər.