Bakı, 1 avqust, AZƏRTAC

“Visions of Azerbaijan” jurnalında nəşrin redaktoru Yan Peartın İsrailin beynəlxalq münasibətlər sahəsində tanınmış eksperti, Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin İsraildəki nümayəndəliyinin başçısı Arye Qutun fəaliyyəti haqqında “Xüsusi missiyalı multikultural insan” sərlövhəli məqaləsi dərc olunub.

Məqalə müəllifi yazır: “Arye Qut Azərbaycanla bağlı mövzularda, məsələn, Ermənistanın təcavüzündən və onun nəticələrindən yazan ən fədakar və tanınmış müəlliflərdən biridir. Bəs İsrail Dövlətinin tanınmış vətəndaşında müsəlman ölkəsinə belə gözəl münasibət haradan qaynaqlanır. Ağla gələn ilk cavab bu ola bilər ki, o, öz mənfəətini güdür. Amma buna eyham vuranlara A.Qut gülə-gülə belə cavab verir: “Evim də var, yetərincə yaxşı məvacibim, hətta iki maşınım da, Azərbaycana da hədsiz böyük məhəbbətim var!”.

Arye Qutun Azərbaycana məhəbbətinin öz tarixçəsinin olduğunu vurğulayan Yan Peart yazır: “Arye Qut təxminən 40 il bundan əvvəl Bakıda anadan olub. Bakı Dövlət Universitetinin beynəlxalq münasibətlər fakültəsini bitirib və burada dərs deyib. 2000-ci ildə İsrailə köçüb. Onun öz evi var. Ailəlidir. Həyat yoldaşı tibb meneceri işləyir. Özü yüksək texnologiyalar sahəsində layihə meneceridir.

Əslən Azərbaycandan olan yəhudilərlə digər mühacirlər arasında böyük fərq olduğunu diqqətə çatdıran A.Qut deyir: “İsraildə müxtəlif ölkələrdən yəhudilər yaşayırlar. Ölkəmiz Birləşmiş Millətlər Təşkilatı kimidir. Amma Azərbaycandan olan yəhudilər, demək olar, həmişə Vətənə məhəbbətdən danışırlar. Başqa mühacirlər gəldikləri ölkələri çox nadir hallarda xatırlayırlar, praktiki olaraq, yada salmaq istəmirlər. Ancaq Azərbaycan yəhudiləri, demək olar, həmişə Bakıdan danışır və onu xatırlayırlar. Bilirsinizmi, XX əsrin 60-70-ci illərində Sovet İttifaqında Bakı çox multikultural və beynəlmiləl şəhər olub. Burada azərbaycanlılar, ermənilər, yəhudilər və ruslar dinc yanaşı yaşayıblar. Yadımdadır ki, insanların çoxu kimin hansı millətin nümayəndəsi olmasını nəinki bilmir, hətta bununla maraqlanmırdı. Ermənilər burada çox yaxşı yaşayırdılar, praktiki olaraq, bütün dövlət qurumlarında, həyatın bütün sahələrində, Sovet hakimiyyətinin bütün eşelonlarında təmsil olunmuşdular”.

Arye Qut qürur hissi ilə vurğulayır: “Mən israilliyəm, İsraili sevirəm, yəhudi xalqını sevirəm, amma eyni zamanda öz Vətənim Azərbaycanı və Azərbaycan xalqını sevirəm. Mən Azərbaycan torpağını sevirəm, çünki atam burada doğulub, burada boya-başa çatıb. İstedadlı və parlaq televiziya rejissoru karyerasını burada qurub. Anam Ukraynada anadan olub. XX əsrin 60-cı illərinin sonunda Ukraynada antisemitizm amili üzündən universitetə daxil olması ilə bağlı çətinliklər yaranıb. O, Bakıya gəlib, çünki burada yaşayan xalası onu inandırıb ki, Bakıda hər şey yaxşı olacaq. Azərbaycanlılar xeyirxah, qonaqpərvər və qayğıkeş xalqdır və başqa xalqların nümayəndələri kimi yəhudilər də özlərini burada çox yaxşı hiss edirlər. Anam universitetə daxil olub. Sonra məhz Bakıda atamla qarşılaşıb və onlar ailə qurublar. Burada anamın heç bir milli problemi olmayıb, çünki burada yaşayan bütün xalqlar kimi yəhudi xalqı da həmişə Azərbaycan cəmiyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsi olub.

Məsələn, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) səhiyyə naziri Yevsey Gindes adlı yəhudi olub. AXC-də Mərkəzi Bankın direktoru da yəhudi xalqının nümayəndəsi - Mark Mixayloviç Aberquz olub. Bu, görünməmiş hadisə idi və 1918-ci ildə bunu təsəvvürə gətirmək mümkün deyildi. Mən bu tarixi faktla fəxr edirəm”.

Yan Peart yazır: “Arye Qut ilə cəmi iki dəqiqəlik söhbət təsdiq edir ki, bu şəxsiyyətin həyatda öz xüsusi missiyası var. Bu missiya əzmin və səylərin köməyi ilə hərəkətə gətirilir ki, Azərbaycan haqqında həqiqət dünyaya aydın və məlum olsun. Arye Akko şəhərinin Azərbaycandan olan dağ yəhudi icması ilə fəal və sıx çalışır. Şəhərin 45 min əhalisinin 14 mini əslən Azərbaycandandır.

A.Qut qeyd edir: “Mənim yolum Azərbaycanı akademik səviyyədə təbliğ etmək və önə çəkməkdir. Bu, İsrailin kütləvi informasiya vasitələri ilə həm sıx əməkdaşlıq, həm də tərəfdaşlıq deməkdir. Mən Amerikanın yəhudi mətbuatında, İsraildə çıxan “Haaretz” və “Jerusalem Post” qəzetlərində tez-tez məqalələr dərc etdirirəm... Azərbaycanda yəhudi icması ilə münasibətlər çox yaxşıdır. Burada həm dağ yəhudiləri, həm də Avropa (aşkenazi) yəhudiləri yaşayırlar... Mən Avropa yəhudisiyəm, lakin dağ yəhudiləri ilə yaxşı münasibətlərim var. Bir neçə gün əvvəl Şəhidlər xiyabanında Azərbaycanın yəhudi əsilli Milli Qəhrəmanı, tank komandiri Albert Aqarunovun məzarını ziyarət etdim. O, Azərbaycan ilə İsrail arasında, Azərbaycan ilə yəhudi xalqları arasında dostluğun rəmzidir... Azərbaycan cəmiyyətinin bütün səviyyələrində xalqlar arasında belə gözəl münasibətlər müşahidə etmək olar”.

Akko şəhərindəki fəaliyyətindən danışan Arye Qut qeyd edir ki, hazırda bu şəhərdə Azərbaycan Evinin yaradılması planı gündəmdədir. O deyir: “Bu ideyanı dostumuz, Akko şəhərinin meri Şimon Lankri təklif edib. O, Azərbaycanda səfərdə olub. Biz Qubaya – Azərbaycan və yəhudi xalqları arasında yaxşı münasibətlərin və dostluğun daha bir rəmzi olan Qırmızı Qəsəbəyə getmişik. Biz Azərbaycan Evi nəzdində Azərbaycan Tarixi Muzeyi yaratmaq, Xocalı soyqırımına və Albert Aqarunova həsr olunmuş daimi ekspozisiya təşkil etmək istəyirik. Təklif etmişəm ki, Azərbaycan Evinin yerləşəcəyi küçəyə Albert Aqarunovun adı verilsin”.

Məqalə müəllifi yazır ki, qanlı Xocalı soyqırımı aktının ağrı-acısı Arye Qutun qəlbini daim göynədir. O, sağ qalan şahidlərlə bir neçə dəfə görüşüb və dünya orada baş verənləri qəbul etməyincə və ədalət zəfər çalmayınca rahatlıq tapmayacaq. İsrailli ekspert deyir: “Mənim üçün Xocalıda qanlı qırğın təkcə Azərbaycan xalqının ağrı-acısı deyildir... Yadımdadır ki, Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü olan «Justice for Khojaly» aksiyasını ilk dəfə İsraildə geniş səviyyədə keçirməyə başlayanda Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı Qənirə Paşayeva bizə çox kömək etdi. Ona zəng edib dedim ki, məndə Xocalı barədə ingilis dilində heç bir informasiya yoxdur və kömək istədim. O, kömək etdi və biz iki dəfə İsraildə Xocalıda dəhşətli qanlı qırğına həsr olunmuş iri tədbirlər keçirdik. Biz bu məsələ ilə əlaqədar daim alimlər və kütləvi informasiya vasitələri ilə işləməliyik. Burada variantlar çoxdur. Məsələn, Dürdanə Ağayevanın taleyini götürək. Gənc qız səkkiz gün dəhşətli erməni əsirliyində olub. O, Kaliforniyaya gedib. Amerikalı yəhudilər onu mehribanlıqla qəbul ediblər. O, sinaqoqda çıxış edib, Xocalıdan danışıb, öz taleyindən və ermənilərin ələ keçirdikləri girovların taleyindən danışıb. Odur ki, təkcə elmi dairələr və kütləvi informasiya vasitələri ilə məhdudlaşmaq olmaz”.

Arye Qutla söhbətim zamanı mənə aydın oldu ki, o, daim yeni ideyalar irəli sürür. Aydın məsələdir, axı o, yaradıcı ailədəndir. Arye deyir: “Atam 35 il ərzində Azərbaycan televiziyasının ictimai-siyasi proqramlar redaksiyasının aparıcı rejissoru olub. Hazırda İsraildə mənim yanımda yaşayır. Səkkiz ay əvvəl ona dedim: “Ata, biz Xocalı haqqında roman yaza bilərik”. Qanlı qırğından iki ay əvvəl atam Xocalıda olub. Atam düşündü və biz Xocalı haqqında roman yazmaq qərarına gəldik. Bu, İsrail nöqteyi-nəzərindən Xocalı haqqında həqiqət olacaq... Atam Azərbaycanda tanınmış sənədli film rejissorlarından biri olub. Bakıda çox yaraşıqlı Xalça Muzeyinə getsəniz, atamın Lətif Kərimov haqqında çəkdiyi sənədli filmə tamaşa edə bilərsiniz. Yadımdadır, sənədli filmin çəkilişləri zamanı bir neçə dəfə böyük ustadın evində olmuşam”.

Arye Qut mənə atası birgə yazdığı romanın maraqlı məqamlarından söhbət açıb. Bu, ölkənin və onun yəhudi icmasının ən müasir elementlərinin yer aldığı həyat hekayəsidir. Y.Peart fikrini belə yekunlaşdırıb: “Oxucular bilməlidirlər ki, bu, Azərbaycan haqqında həqiqəti dünyaya böyük həvəs və səylə çatdırmağa çalışan Aryenin sonuncu layihəsi deyildir”.