Bakı, 26 noyabr, AZƏRTAC

Hər il noyabrın 26-sı Ümumdünya İnformasiya Günü (World Information Day) kimi qeyd edilir. BMT-nin İqtisadi və Sosial Şurasında məşvərətçi statusa malik olan Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma Akademiyası və Ümumdünya İnformasioloji Parlamentin təşəbbüsü ilə qeyd olunan bu gün informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində çalışanların peşə bayramıdır.

AZƏRTAC xəbər verir ki, 1992-ci il noyabrın 26-da Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma Akademiyasının təşəbbüsü ilə I Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma Forumu keçirilib.

Tədbirdə ənənəvi olaraq hər il 26 noyabr tarixində Ümumdünya İnformasiya Gününün qeyd olunmasına dair qərar qəbul olunub. Bu əlamətdar gün rəsmi olaraq 1994-cü ildə UNESCO tərəfindən qeydiyyata alınıb. Ümumdünya İnformasiya Günü bir çox ölkələrdə qeyd olunur.

30 il bundan öncə elm adamları anladılar ki, XX əsrin sonu bilik və texnologiyanın hər hansı maddi sərvətdən daha dəyərli olacağı yeni bir dövrün başlanğıcıdır. Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma Akademiyasının tarixi məhz məlumatın hər kəs üçün əlçatan olması ideyası ilə başladı. 1990-cı illərdə SSRİ rəhbərliyi informasiya texnologiyaları sahəsində tədqiqatları dəstəkləyən beynəlxalq təşkilatın yaradılması zərurətini dərk etdi. Beləliklə, akademiya yarandı. Bu işin başlanğıcında akademiklər Nikita Moiseev və Yuliy Xariton dayanırdılar. Onlar 1992-ci və 1993-cü illərdə beynəlxalq forumların açılışında çıxışlarında bunu dəfələrlə qeyd etmişdilər. Akademiyanın nəzəri bazasının inkişafına və formalaşmasına lazer texnologiyalarının ixtiraçısı, Nobel mükafatı laureatı Aleksandr Proxorov da mühüm töhfə verib. O, ilk “İnformasiya elmi ensiklopediyası”nı nəşr etdirdi.

Müasir dünya texnologiya sayəsində getdikcə bir-birinə daha bağlı hala gəlir. Məlumat mübadiləsi imkanları həm biznes, həm də fiziki şəxslər üçün yeni üfüqlər açır. Bununla yanaşı, yeni problemlər də ortaya çıxır - məlumatların qorunmasından tutmuş süni intellekt (AI) texnologiyalarının istifadəsində etik məsələlərədək.

İnternetin yaranması ilə məlumat mübadiləsinin sürəti inanılmaz həddi çatdı. Dünyanın o tayında baş verən hadisələri anında öyrənib və ya bir neçə saniyə ərzində istənilən məsələ ilə bağlı ekspert rəyi ala bilirik. Bu, təhsil və inkişaf üçün yeni imkanlar açır. Məsələn, onlayn kurslar dünyanın müxtəlif yerlərindən olan insanlara dünyanın ən yaxşı müəllimlərindən dərs almağa imkan verir. Bu gün informasiya bizneslər və hətta bütün dövlətlər tərəfindən qərar qəbul etmək üçün vacib hesab olunur. İnformasiyanın yayılma sürəti və məlumatların təhlükəsizliyi də eyni dərəcədə vacibdir.

İnformasiya ictimai rəyə və insanların davranışına da güclü təsir göstərir. Hazırda sosial şəbəkələr media xəbərlərinin (və bəzən dezinformasiyanın) yayılması meydanına, bütün dünyada insanların təsəvvürlərini formalaşdırma alətinə çevrilib.

İnformasiyanın əhəmiyyəti artdıqca onu qorumaq ehtiyacı da artır. Kibertəhlükəsizlik artıq bütün dünyada kiçik bizneslərdən tutmuş hökumətlərə qədər bütün səviyyələrdə təşkilatlar üçün prioritet məsələyə çevrilib. Məlumatların yayılması maliyyə itkisi, müştəri etibarının itirilməsi, hətta milli təhlükəsizliyə təhdid kimi nəticələrə səbəb ola bilər. Süni intellekt (AI) informasiyanın emalına yanaşmanı kökündən dəyişir.

Bu gün süni intellekt böyük həcmdə məlumatı insanlardan daha sürətli və daha dəqiq təhlil etməyə, gizli qanunauyğunluqları müəyyən etməyə və gələcək tendensiyaları proqnozlaşdırmağa kömək edir. Məsələn, maşın öyrənmə alqoritmləri birjalarda bazar tendensiyalarını proqnozlaşdırmaq və ya tibbi şəkillərdən erkən mərhələdə xəstəliklərə diaqnoz qoymaq üçün istifadə olunur.

Müasir informasiya texnologiyaları (İT) peşələri informasiya işi ilə sıx əlaqəlidir. Bu gün data analitiklər, kibertəhlükəsizlik mütəxəssisləri, süni intellekt tərtibatçıları, verilənlər bazasının administratoru, maşın öyrənmə mühəndisləri, bütün bu peşə sahibləri məlumatla işləyir. Müəyyən hesablamalara görə, son 30 ildə isə bəşəriyyət ötən 3 min ilin məhsulu qədər informasiya yaradıb. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, alınan məlumatların keyfiyyətinə və həcminə nəzarət edə bilməmək “informasiya stresi” adlandırılan vəziyyətə səbəb olur.

Son zamanlar psixoloqlar informasiya texnologiyalarından və alınan informasiyadan istifadə edə bilməməyin, daha doğrusu, onun keyfiyyət və həcminə nəzarət edə bilməməyin “informasiya stresi” adlandırılan vəziyyətə gətirib çıxarması barədə danışırlar. Bu isə həm sosial fəsadlara, həm də sağlamlıqla bağlı problemlərə gətirib çıxara bilər.