Bakı, 13 aprel, AZƏRTAC

Körfəz Əməkdaşlıq Şurası baş katibinin siyasi məsələlər üzrə köməkçisi, tanınmış politoloq Əbdüləziz Aluvayşeq Səudiyyə Ərəbistanının “Arabnews” nəşrində dərc olunmuş məqaləsində İran rejiminin regional taktikasını dəyişməsinin səbəblərini izah edib.

AZƏRTAC xəbər verir ki, İranın Çinin vasitəçiliyini qəbul etməsi və Səudiyyə Ərəbistanı ilə sülh və barışıq axtarmasının çoxlarını təəccübləndirdiyini qeyd edib. O, Tehran tərəfindən edilən bu gözlənilməz reveransın səbəblərini belə izah edib: “2023-cü ilin əvvəlində İranın iqtisadi vəziyyəti ölkə daxilində geniş etirazlar və xaricdə artan təcrid fonunda çox qaranlıq görünürdü. Qonşuları sürətlə inkişaf edərkən, İran durğunluq içində idi. Nüvə sazişinin bərpa olunmaması o demək idi ki, ABŞ sanksiyalardan vaz keçməyəcək, əksinə, İranın Ukrayna müharibəsinə müdaxiləsi nəticəsində təzyiq daha da artırdı. Regional sülh üçün heç bir perspektivin olmaması o demək idi ki, xarici investisiyalar gözlənilmir. Hökumət xalqın narazılığı ilə mübarizə aparmaq üçün çıxış yolları axtarırdı və ən yüksək səviyyəli siyasətçilər bunu bilirdilər.

İran iqtisadi reqressiya yolunda idi; yüksək işsizlik və təxminən 50 faizlik inflyasiya ilə birlikdə iqtisadiyyatda minimal və ya real artım yoxdur. Rəsmi məlumatlara görə, iranlıların yarıdan çoxu yoxsulluq həddinin altında yaşayır. Rial yanvarın 21-də 1 dollara nisbətdə 447 minə çataraq rekord qırıb. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 1979-cu il inqilabından əvvəl 1 dollar 70 riala bərabər idi. Bu problemləri yanvarın 30-da İranın ali lideri Əli Xameneyi xalqa müraciətində də etiraf edib. O, televiziyada çıxışında İran iqtisadiyyatının "on il geridə qaldığını" bildirib, "bunu sübut edən bir çox mənfi göstəricilərə" istinad edərək, iqtisadiyyatın 2011-2021-ci illər arasında durğunlaşdığını deyib. Təəccüblüdür ki, Xameneyi nüvə proqramına həddindən artıq diqqəti İranın zəif fəaliyyətinə səbəb olan amillərdən biri kimi göstərib”.

İranın destruktiv regional siyasətindən bəhs edən politoloq vurğulayıb ki, İraq, Suriya, Livan və Yəmənə müdaxilələr bu ölkələr üçün dağıdıcı olmaqla yanaşı, İrana da baha başa gəlib. “Bu siyasət Tehranın nüfuzunu artırmaq əvəzinə, İranın beynəlxalq nüfuzunu aşağı salıb və ərəb dünyası ilə münasibətlərini korlayıb. Daxili auditoriya üçün daha önəmlisi odur ki, bu yanlış xarici siyasət kursu İran xalqını layiqli həyat səviyyəsinə malik olmaq üçün lazım olan resurslardan məhrum edib. Qonşuları kimi böyümək əvəzinə, iranlılar həyat standartlarının durğun olduğunu gördülər. COVID-19-dan sonra Körfəz dünyanın ən sürətlə inkişaf edən regionu olub, İran isə bu tendensiyanın qarşısını alıb. 2022-ci ildə Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (GCC) ölkələri orta hesabla 6,4 faiz artım tempi ilə inkişaf edib və onların ümumi daxili məhsulu ilk dəfə olaraq 2 trilyon dolları keçib. Dünya Bankının məlumatına görə, İranda 2022-ci ildə nominal ÜDM-i cəmi 407 milyard dollar və ya GCC-nin 20 faizi həcmində olub. Adambaşına düşən gəlir isə daha acınacaqlıdır. Belə ki, 84 milyon əhalisi olan İranda adambaşına düşən ÜDM 2022-ci ildə 4,809 ABŞ dolları təşkil edib ki, bu da Körfəz Əməkdaşlıq Şurası dövlətlərində adambaşına düşən orta gəlirin 15 faizindən azdır”, -deyə politoloq qeyd edib.

Əbdüləziz Aluvayşeq yazıb ki, İrandakı etirazların kökləri digər məsələlərdən, məsələn, qadınlara qarşı hədsiz məhdudiyyətlərdən qaynaqlansa da, şübhəsiz ki, iqtisadi narazılıq da rol oynayır. Gənc nəsil İranın qonşuları və dünyanın qalan hissəsi ilə müqayisədə geri qalmasından şikayətlənir.

Müəllif sonda qeyd edib: “İranın regional siyasətində aşkar dəyişiklik alqışlansa da, o, taktikadan və ya Səudiyyə Ərəbistanı ilə diplomatik əlaqələrin bərpasından kənara çıxmalıdır. İranın yenidən sıçrayışa qayıtması və regional inteqrasiya sinerjisindən faydalanması üçün dəyişikliklər daha da irəli getməlidir. Bölgə və dünyanın qalan hissəsi üçün əsas məsələlərdən biri Tehranın martın 10-da və aprelin 6-da Pekində Səudiyyə Ərəbistanı ilə verdiyi birgə bəyanatlarda qəbul etdiyi öhdəliklər, o cümlədən dövlətlər arasında davranış qaydalarına, beynəlxalq hüquqa və BMT Nizamnaməsinə hörmətdir.

Yaxın Şərq xalqları, o cümlədən iranlılar enerjilərini sonsuz və nihilist müharibələr əvəzinə, sülhün əldə edilməsinə və rifaha nail olmağa yönəltdikdə, sülh və inteqrasiya olmasa da, gərginliyin azaldılmasının bəhrəsini görəcəklər. İran son dörd onillik ərzində öz resurslarını tükətmiş, xalqlar arasında düşmənçilik və nifrət toxumu səpmiş bir dövlət olub”.