Bakı, 6 fevral, AZƏRTAC

Şimşək çaxması və göy gurultusu. Bunlar hər birimizin alışdığı mənzərələr və səslərdir. Ancaq bəzən buludların üstündə qəribə hadisələr də baş verir. NASA-nın Fermi qamma şüaları kosmik teleskopu ildırımlardan gələn qamma şüalarını - kainatın ən yüksək enerjili işıq formalarından bəzilərini aşkar edib. Qamma şüaları adətən neytron ulduzlarına və qara dəliklərə bənzəyən çılğın ekstremal fizikaya malik obyektlərdən gəlir. Bəs niyə Fermi onların tufandan gəldiyini görür?

AZƏRTAC NASA-nın saytında dərc olunmuş elmi məqaləyə istinadla xəbər verir ki, Yerin səthi üzərində ilıq, nəmli hava yuxarı qalxmağa başlayanda və daha soyuq hava ilə qarşılaşanda, tufan əmələ gəlir. İsti hava yüksəldikcə, su damcıları yaranır. Yuxarıya doğru hərəkət edən su damcıları aşağıya doğru istiqamətlənən buz kristallarına çarparaq elektronları çıxarır və buludda statik yük yaradır. Bu halda fırtınanın üstü müsbət, alt hissəsi isə batareyanın iki ucu kimi mənfi yüklənir. Nəhayət, əks yüklər ətrafdakı havanın izolyasiya xüsusiyyətlərini aradan qaldırmaq üçün şimşək çaxmaları yaradır.

Alimlər ildırımın buludun elektrik sahəsini yenidən konfiqurasiya etməsindən şübhələnirlər. Bəzi hallarda bu, elektronların təxminən işıq sürəti ilə fırtınanın yuxarı hissəsinə doğru hərəkətinə imkan verir və şimşək çaxmaları Yerdəki ən güclü təbii hissəcik sürətləndiricisinə çevrilir. Həmin elektronlar hava molekullarına daxil olduqda, onlar yerüstü qamma şüaları saçır, bu da o deməkdir ki, ildırım tufanları kainatda ən yüksək enerjili işıq formalarını yaradır. Ancaq bu hələ hamısı deyil; onlar antimaddə də yarada bilər. Bəzən qamma şüası bir atoma daxil olur və bir elektron və onun əksi olan pozitron meydana gətirir.

Müəyyən edilib ki, Yerin qamma şüaları kosmik gəminin birbaşa altında olan məkandan 800 kilometrlik məsafədə yanıb-sönür. Bu fenomen kainatdan gələn qamma şüalarının möhtəşəm parıltılarını izləmək üçün istifadə edilən “Burst” monitorinq alətindən istifadə edərək qeydə alınır.

NASA bildirir ki, Yer kürəsində hər an təxminən 1800 ildırım çaxması baş verir. Kosmosda keçirdiyi ilk 10 ildə Fermi teleskopu 5 minə yaxın yerüstü qamma şüaları müşahidə edib. Alimlər hesab edirlər ki, bu hadisələrin daha dəqiq tədqiqi kosmik gəmilərin və təyyarələrin qəzalardan qorunmasına da kömək edəcək.