QAN YADDAŞI
Xocalılı məcburi köçkünlər faciə qurbanlarının Ağdamda dəfn olunduqları xiyabanı ziyarət ediblər
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568995704660706_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568995138348845_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568995546139949_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568991607434188_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/1677256899197425312_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568993403349864_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568991073010661_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568991892946533_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568994122534189_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/167725689982113097_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568993276312712_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568994131247887_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/1677256899360861066_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/167725689917087211_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568995940263456_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568991445250350_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568993816450379_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568994812737871_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/1677256899480927136_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568991357815319_1200x630.jpeg)
![](/files/galleryphoto/2023/1/1200x630/16772568996155711047_1200x630.jpeg)
Ağdam, 24 fevral, Gülay Nəzərova, AZƏRTAC
1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə ermənilərin Azərbaycanın Xocalı şəhərində törətdikləri soyqırımı bəşər tarixinin ən qanlı səhifələrindəndir. Düşmənin xain hücumu nəticəsində təkcə bir gecədə 613 dinc sakin, o cümlədən 106 qadın, 63 uşaq və 70 qoca xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirildi, 76-sı uşaq olmaqla 487 nəfər ağır yaralandı, 1275 nəfər girov götürüldü və işgəncələrə məruz qaldı, 197 nəfərin taleyi hələ də məlum deyil. Səkkiz ailə tamamilə məhv edildi.
Həmin gün üç tərəfdən hücuma məruz qalan şəhər əhalisinin yeganə çıxış yolu yalnız Ağdam istiqamətindəki qarlı meşə yolu idi. Həmin istiqamətdə qaçıb xilas olmağa çalışan xocalılılar burada ermənilərin pusqusuna düşdülər. Qarlı, şaxtalı qış gecəsində xilas olmaq üçün meşələrdə, çöllərdə pərən-pərən olan insanlar amansızlıqla qətlə yetirildi. O müdhiş gecədən sağ çıxa bilən Xocalı sakinləri Ağdam şəhərindəki Cümə məscidinin qarşısında doğmalarından, qohum-əqrəbalarından xəbər almaq üçün gözləyirdilər. Ağdamın Cümə məscidinə gətirilən yüzdən artıq Xocalı şəhidi buradakı Şəhidlər xiyabanında və “Uzundərə” qəbiristanlığında dəfn edildi.
Bəşər tarixinin ən dəhşətli soyqırımına məruz qalan Xocalı sakinləri otuz ilə yaxın müddətdə doğma torpaq həsrəti ilə yanaşı, işğal altında qalan ərazilərdə dəfn edilmiş qohum-əqrəbalarının məzarlarını ziyarət etmək üçün də gözləyirdilər. Vətən müharibəsində torpaqlarımızın işğaldan azad olunması xocalılıların da Ağdama gələrək yaxınlarının, doğmalarının məzarlarını ziyarət etməsinə imkan yaratdı.
AZƏRTAC xəbər verir ki, Goranboyda məskunlaşmış Xocalı sakinləri və şəhid ailələrinin üzvləri bu qanlı faciəsinin 31-ci ildönümü ərəfəsində fevralın 24-də Xocalı Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilatçılığı ilə Ağdam şəhərinə səfər edərək, soyqırımı qurbanlarının vaxtilə dəfn olunduğu xiyabanı ziyarət ediblər.
Xocalı sakinləri üçün Ağdam çox doğma, əziz və müqəddəsdir. Çünki Ağdam torpağında yüzlərlə Xocalı şəhidi uyuyur.
Ziyarətçilər şəhidlərimizin ruhlarına dualar oxudular. Onların burada dəfn edilmiş şəhidlərimizin və Kətik dağında, Xocalı çöllərində məzarsız qalmış şəhidlərimizin ruhlarına bu qədər yaxın olduqları üçün həm hüznlənir, həm də sevinirdilər.
Dağıdılan qəbirləri tanımaq olduqca çətindir. Bəziləri tam əmin olmasa da, doğmalarının dəfn edildiyi qəbirləri aydınlaşdıra bildilər. Ancaq qəbirlərin yerlərini xatırlaya və tanıya bilməyənlər də oldu. Onların gözləri yenə də ümid axtarışında idi. Amma yenə də hiss olunurdu ki, buradakı bütün qəbirlər hamıya doğma və əzizdir. Xocalı sakinlərinin gözlərindəki kədəri hiss etməmək qeyri-mümkün idi.
Ermənilərin törətdikləri vəhşilik məhz soyqırımı aktıdır və bunu həmin qanlı günlərin şahidləri də açıq-aydın bildirirlər.
Xocalı sakini Nəzakət Salmanovanın anası, bacısı və bacısının övladı həmin qanlı gecədə qətlə yetiriliblər. O, bir qardaşından hələ də xəbər olmadığını bildirərək deyib: “Digər qardaşım əsir düşdü, onu 40 gündən sonra azad edə bildik. Mən buraya gəlmək istədim ki, bəlkə yaxınlarımdan, qohumlarımdan bir iz taparam. Çox çətindir, yaramız sanki gündən-günə təzələnir”.
Allahverdi Rəhimov isə həmin gün bacıları ilə birlikdə Xocalıya gəldiyini, Milli Qəhrəman Aqil Quliyevi yaralı vəziyyətdə Xocalıdan çıxardığını qeyd edib. “Yenidən bacılarımı axtarmaq üçün Xocalıya qayıtdım. Ailəmi, övladımı qayınatama tapşırmışdım, gedib onları tapdım. Qayıdarkən ermənilər yeznəmi, onun 4 yaşlı qızını vurdular. Bir az yol getdikdən sonra isə bacımı vurdular. Biz həmin günləri yaddan çıxara bilmərik. Burada sevdiklərimizin məzarlarını axtarırıq”, - deyə o, diqqətə çatdırıb.
Xocalı soyqırımının şahidi Ələsgər Məmişov həmin vaxtlar Ağdamda yaşadığını, bacısının və qardaşının isə Xocalıda olduqlarını qeyd edib: “Bizə xəbər çatdı ki, ermənilər Xocalı sakinlərinə qarşı soyqırımı törədiblər. Mən oraya gələndə qardaşım, bacım və onların övladları yaralı idilər. Bacım Cahan vəfat etmişdi. Onun böyük oğlu bacımın yerini bildiyini dedi və biz onun cəsədini götürdük. Artıq torpaqlarımız işğaldan azad olunub. Bu günləri bizə yaşatdığına görə Prezident İlham Əliyevə minnətdarlığımızı bildiririk”.
Həmin qanlı gecənin şahidi Nəzakət Quliyeva o günləri belə xatırlayıb: “Həmin gecə Xocalı dörd tərəfdən atəşə tutuldu, əzizlərimdən, doğmalarımdan ayrı düşdüm, onları itirdim. Qardaşım, həyat yoldaşım itkin düşdü, bacım Zöhrə Quliyeva faciə zamanı qəhrəmancasına döyüşərək şəhid oldu. İnsanların səs-küyündən, fəryadından qulaq tutulurdu. Hər yerdə başı kəsilmiş insanlar, amansızca qətlə yetirilmiş qadınlar, körpələr, cavanların dərisi soyulmuş cəsədləri vardı”.
Xocalıda şəhid olmuş övladının məzarını axtaran Elmira Həsənova yeganə istəyinin onun məzarını tapmaq olduğunu söyləyib. Lakin Elmira xanım burada dağıdılmış məzarlar arasında da öz övladının qəbrini tapa bilmədi.
Gülabə Ağayeva həmin qanlı gecədə insanların ayaqyalın meşə ilə qaçaraq həyatlarını xilas etməyə çalışdıqlarını deyib: “Meşədən açıqlığa çıxdığımız anda arxadan bir erməni “Getməyin, haraya gedirsiniz, heç nə yoxdur” dedi. Onların məqsədi bizi öldürmək idi. Həyat yoldaşım dedi ki, geri qayıtmayın, yalan danışırlar. Sonra bizi atəşə tutdular. Xocalının haqqı, harayı heç bir yerə yetməz”.
Ağdamda valideynlərinin məzarını tapan Xocalı şahidi Yaqut Əliyeva hisslərini bölüşərək deyib: “Həmin gecə tale bizi xilas etdi. Valideynlərim kiçik qardaşımla Xocalıda qaldılar. Qanlı gecədən bir həftə sonra onların cəsədləri tapıldı. Ailəmizdə altı övladdan dörd nəfər həyatda qalmışıq. Xocalı elə bir müsibət yaşadı ki, sanki yer-göy qan ağlayırdı”.
Firudin Əliyev Xocalı faciəsindən bir neçə gün əvvəl əməliyyat edildiyini, vəziyyətinin ağır olduğunu bildirib: “Fevralın 19-da əməliyyat olunmuşdum. Səhhətim ağır olduğu üçün məni buraxıb getmələrini istədim. Lakin məni də meşəyə kimi apardılar. Həmin gecə uşaqların, qadınların harayı indi də qulaqlarımdan getmir”.
Səadət Şükürova isə qardaşı Vaqifin məzarını tapdı. Onun anası və qardaşı həmin qanlı gecədə itkin düşüblər. O, ümidlə yaşadığını, bir gün onlardan xəbər alacağına ümid etdiyini deyib.
Bu ziyarət zamanı Xocalı sakinləri qeyrət rəmzi olan doğma şəhərlərinə qayıdacaqlarına inamlarının daha da artdığını bildirdilər.