Bakı, 18 aprel, AZƏRTAC 

Pandemiya etika problemlərini və hər şeydən əvvəl, məsuliyyət etikası və şəhər etikası məsələlərini aktuallaşdırıb.

AZƏRTAC bununla bağlı AMEA Fəlsəfə İnstitutunun direktoru, professor İlham Məmmədzadənin qeydlərini təqdim edir.

Məsuliyyətdən başlayaq; belə ki, demokratiya həmişə insan və vətəndaş azadlığını prioritet sahə hesab edib. Lakin pandemiya təhlükəsi və gələcək pandemiyaların baş verə biləcək (təsəvvür edilən pandemiya imkanlarının olması göstərir ki,) azadlıq məsuliyyətli olmalıdır, əks təqdirdə, o, həm cəmiyyət, həm də dünya üçün təhlükəli ola bilər. Diqqət yetirdikdə fərdin özünü təcrid etməsi, öz davranış və həyat fəaliyyəti tərzini seçməsi onun məsuliyyətli olmasını göstərirsə, karantinin tətbiqi isə məsuliyyətin kifayət səviyyədə olmamasını göstərir. Güman edilir ki, koronavirus pandemiyasından sonra bütün dünyada məsuliyyət hissi prioritetə çevriləcək.

Şəhər etikasına gəlincə, biz müasir gündəlik həyatımızda böyük şəhərlərin, binaların, parkların mövcud olduğuna, konsertlər keçirildiyinə, şəhər həyatının rahatlığının qarşılığında onun sıxlığının qaçılmazlığına alışmışıq. Düşünürəm ki, pandemiyadan sonra şəhər həyatında bir çox şeyə yenidən baxmaq lazım gələcək. Məsələn, səhərlər hamı kütləvi surətdə işə gedir. Bu vəziyyəti dəyişdirmək lazımdır. Pandemiya dövründə akademiyanın alimləri bu və ya digər dərəcədə uğurla onlayn rejimdə işləməyə, seminar, konfrans keçirməyə çalışdılar, eyni üsul təhsildə də tətbiq olundu. Görünür, bu fəaliyyət forması çoxları üçün prioritetə çevriləcək.

Alber Kamyü və Jan Pol Sartr haqqında. Vaxtilə ekzistensialistlər bu problemlərə toxunmuşlar; “Ekzistensializm - humanizmdir” adlı kiçik bir əsər yada düşür. Düşünürəm ki, onların irsi yenidən aktuallaşacaq və yeni mahiyyət kəsb edəcək. Pandemiya şəraitində humanizm necə olmalıdır, cəmiyyət üçün kimin həyatı daha dəyərlidir, kimi seçməli və yeni şəraitdə insaniyyətin mahiyyəti nədən ibarət olacaq... Pandemiya başa çatacaq, çox güman, yaxın gələcəkdə bu gerçəkləşəcək. Çox istərdik ki, yeni humanizm məsuliyyətli humanizm adlandırılsın.

İdentiklik və universallıq haqqında. Güman edirəm ki, pandemiya zamanı və ondan sonra milli identiklik (kimlik) prioritet təşkil edəcək, lakin universallıq da öz əhəmiyyətini itirməyəcək. Bu o deməkdir ki, universallıq identikliyin inkişafı üçün lazımdır. Pandemiyalar zamanı vətəndaş-milli identiklik prioritetə çevrilir, çünki yalnız milli dövlət vətəndaşlarının mühafizəsini, qorunmasını təmin edə bilər. Əlbəttə ki, ailə, ailə əxlaqı və qarşılıqlı yardım da. Ailə bağları zəif olduğu zaman sağ qalmaq çətindir. Bununla belə, universallıq cəmiyyətin inkişafı üçün zəruridir, çünki elm, maarif, mədəniyyət sahələrində münasibətlərin, nəhayət, dövlətlə əlaqələrinin olması zəruridir. Azərbaycan Prezidentinin türkdilli dövlətlərin başçıları ilə təşkil etdiyi videokonfransın, başqalarının təcrübəsinin qərar qəbul etmək və s. üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğuna diqqət yetirin. Lakin identiklik vətəndaşın məsuliyyəti üzərində qurulmalıdır.

Yeni quruluş haqqında. Bu barədə biz yazmışdıq ki, yeni quruluşun yaradılması prosesi gedir. Görünür, pandemiya güclü milli dövlətə söykənən çoxqütblülükdən ibarət olacaq yeni quruluşu dəqiqləşdirir. Nə ABŞ, nə Rusiya, nə də Çin, onların hamısı və onların mövcudluğu ilə yaradılan güclü məsuliyyətli milli dövlət. Güclü liderlərin əhəmiyyəti artacaq.