Paris, 8 aprel, AZƏRTAC

Paris qırğınları dayandıra bilərdi, ancaq Fransa ortaya bununla bağlı iradə qoymayıb.

AZƏRTAC xəbər verir ki, bu fikirləri Fransa prezidenti E. Makron 30-cu ildönümü qeyd olunan Ruanda soyqırımı ilə bağlı çıxışında səsləndirib. Həmçinin etiraf edib ki, tutsilərə qarşı qırğın başlayanda Qərb və Afrika müttəfiqləri ilə bu soyqırımı dayandıra biləcək Fransanın bunu etmək iradəsi olmayıb.

Ruanda Mülki Partiyalar Alyansının (CPCR) həmtəsisçisi Alən Qotye Fransa prezidentinin bu sözlərini tamamilə doğru hesab etsə də, yetərli olmadığını qeyd edib. Bildirib ki, Fransanın Ruanda genosidində əli olduğunu tanımasını və bununla bağlı təzminatlar ödəməsini istəyirlər.

Genosidlə bağlı Parisdə keçirilən konfransda bir neçə insan haqları assosiasiyası Ruandada tutsi soyqırımı zamanı əsgərlərin və fransız məmurlarının iddia edilən məsuliyyətlərini hədəf alan hüquqi proseslərdə Fransa hakimiyyətinin davamlı maneələrini və bu soyqırımı ilə bağlı qadağaları pisləyib. Bildirilib ki, Fransa hakimiyyət orqanlarının tutsi soyqırımı ilə bağlı prosedurlara mane olmasına, eləcə də cəzasızlığa son qoyulmalıdır.

Qeyd edilib ki, 2021-ci ilin mayında Kiqali səfəri zamanı Emmanuel Makron 1994-cü ilin aprel-iyul ayları arasında Ruandada baş verən və ən azı 800 min nəfərin, əsasən də tutsi qəbiləsi üzvlərinin ölümünə səbəb olan soyqırımında Fransanın məsuliyyətlərini tanıyıb. Hətta 2006 və 2009-cu illərdə Paris və Kiqali arasında diplomatik münasibətlərin pozulmasına gətirib çıxaran Fransanın soyqırımından əvvəl, soyqırımı zamanı və ondan sonrakı rolu ilə bağlı suallar illərdir aktual mövzu olaraq qalır.

Tarixçilərin hesabatında Fransanın ağır və təkzibedilməz məsuliyyət daşıması, o dövrün sosialist hakimiyyətinin belə bir irqçiliyə göz yumması, Parisin o vaxt dəstəklədiyi hutu hökumətini soyqırımına sürükləməsi qənaətinə gəlinmişdir. Fransanın 90-cı illərin əvvəllərində Ruandada etdiyi bütün səhvlərini tanıması müsbət hesab olunub. Bir çox assosiasiyalar soyqırımında əli olduğunu rəsmən tanımaqla Fransanın daha da irəli getməsini istədiklərini bildiriblər.

Tədqiqatçılar otuz ildir ki, əksəriyyəti tutsi olmaqla 800 mindən dən çox insanın ölümünə səbəb olan XX əsrin son kütləvi zorakılığını araşdırıblar.

Emmanuel Makron bazar günü 30 illik anım üçün yayımlanacaq videoda Fransanın "Qərb və Afrika müttəfiqləri ilə" Ruandada 1994-cü ildə "soyqırımını dayandıra bilərdi", lakin "iradəsi olmadığını" bəyan edir.

Kiqaliyə səfər edən Fransa prezidenti daha sonra 1994-cü ilin aprel-iyul aylarında baş vermiş tutsi qırğınlarında Fransanın “məsuliyyətlərini” “tanımağa” gəldiyini, lakin Parisin hutu soyqırımları ilə "şərik olmadığını" söylədi.

Kiqalidə soyqırımın 30-cu ildönümü ilə bağlı keçirilən anım mərasimlərinə dəvət olunan Emmanuel Makronu xarici işlər naziri Stefan Sejourne və Ruandada doğulmuş dəniz məsələləri üzrə dövlət katibi Herve Bervil təmsil edir. Videosunda Fransa prezidenti Ruanda ilə "birlikdə, əl-ələ verərək irəliləməyə" davam etmək istəyir, bu tərəfdaşlıq yalnız "keçmişin üzünə baxıldıqda və qəbul edildikdə" qurula bilər ifadələrini işlədib.

Vincent Duclertin rəhbərliyi altında 2021-ci ildə nəşr olunan tarixçilərin hesabatında belə bir nəticəyə gəlindi ki, Fransanın “ağır və hədsiz məsuliyyətləri” və o zamankı sosialist prezident Fransua Mitteran və onun ətrafının irqçi və irqçilərə qarşı “korluğu” var.

Qeyd edək ki,1994-cü il aprelin 7-dən iyulun əvvəlinə qədər, cəmi 100 gün ərzində Ruandada 800 mindən çox insan, əsasən də azlıq etnik qrup olan tutsi qətlə yetirilib. Üç ay ərzində ordu, “Interahamwe” milisləri və həmçinin sadə vətəndaşlar tarakan adlanan tutsiləri, həm də hutuları öldürüblər.

Qırğın başa çatan kimi tarixçilər tutsi əleyhinə təbliğatın qızışdırdığı nifrət çılğınlığı ilə paytaxt Kiqali üzərində təyyarəsi vurulan Hutu prezidenti Juvenal Habyarimana qarşı hücumun ertəsi gün törədilmiş bu soyqırımını öyrənməyə başladılar. Sonrakı aylarda qətllərin mənşəyini və gedişatını deşifrə etmək üçün ilkin əsərlər nəşr olundu.