Bakı, 26 dekabr, AZƏRTAC

Azərbaycanın 44 günlük müharibədə öz ərazilərini erməni işğalından azad etməsi İran, Fransa, Rusiya kimi ölkələrin yuxusunu ərşə çəkdi. 2020-ci il noyabrın 10-da Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan arasında üçtərəfli müqavilə imzalandıqdan sonra Rusiyanın “sülhməramlı” missiyasının nəzarəti altında Qarabağdan mədən məhsullarının Ermənistana daşınması Azərbaycan vətəndaş cəmiyyətində ciddi narahatlıq yaratdı. Belə bir kritik məqamda Azərbaycanın düşmən dövlətlərin və onların havadarlarının haqsız təzyiqlərinə məruz qalması, Azərbaycanın aparıcı qeyri-hökumət təşkilatları və bütün Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti heç kimdən təlimat almadan dövlətinin, xalqının yanında olduğunu nümayiş etdirdi. Belə ki, ictimai fəallar heç kimin gözləmədiyi anda Laçın-Xankəndi yolunda dinc aksiyalara başladı. Aksiyaların məqsədi ermənilərin Qarabağda törətdikləri ekoloji terroru dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırmaqdır. İndi də davam edən aksiyalardan çəkilən videoreportajlar sübut etdi ki, Laçın-Xankəndi yolunda erməni iddialarının əksinə olaraq sadə vətəndaşların giriş-çıxışına, humanitar yüklərin daşınmasına heç bir maneə yoxdur.

Bu fikirləri AZƏRTAC-a AMEA A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun əməkdaşı Faiq İsmayılov söyləyib. O bildirib ki, lakin bəzi ermənipərəst qüvvələrin və Ermənistan rəsmilərinin qeyri-etik davranışları xüsusi diqqət çəkməyə başladı. Guya Laçın-Xankəndi yolunun “bağlanması” nəticəsində Qarabağda yaşayan “120 min” etnik erməninin “humanitar fəlakət”lə “qarşılaşması” kimi absurd, heç bir həqiqətə uyğun olmayan iddialar bizi düşünməyə məcbur etdi. Doğrudanmı, Qarabağda bu qədər erməni yaşayır? Axı heç sovetlər dönəmində burada 70-80 min erməni əsilli yaşamasına dair heç bir rəsmi sənəd yoxdur. Odur ki, biz bu məsələnin araşdırılması üçün erməni mənbələrinə üz tutduq.

Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistan tərəfindən işğal olunan keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin tərkibində olan şəhər və kəndlər, 2005-ci ildə Ermənistan rəhbərliyinin göstərişi ilə siyahıya alınıb. Bu demoqrafik məlumatları, 2015-ci ildə Qarabağın şəhər və kənd icmalarının əhalisinə dair statistik məlumatları ehtiva edən hesabat hazırlanmışdı. Sənəddə 2020-ci il ikinci Qarabağ müharibəsindən əvvəlki dövr 2 kateqoriyaya bölünür: şəhər icmaları və kənd icmaları. 2015-ci ilin hesabatına əsasən, Qarabağda 13 şəhər icması və 322 kənd icmasının olduğu qeyd olunur. Eyni zamanda, hesabatda keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətindən kənarda yerləşən Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı, Cəbrayıl, Füzuli, Ağdam yaşayış məntəqələri də Qarabağın inzibati ərazi vahidləri kimi qeyd olunur. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin erməni işğalından 25 noyabr 2020-ci ildə azad etdiyi Laçın şəhəri və bir neçə kəndin, 1 dekabr 2020-ci ildə Laçın dəhlizi Rusiya sülhməramlılarının nəzarətinə verildiyi göstərilir. Bu sənəddə hazırda rus “sülhməramlıların” nəzarəti altında olan yaşayış məntəqələrindəki əhalinin sayı və Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 44 günlük müharibədən sonra azad etdiyi ərazilərdə məskunlaşdıran ermənilərin də sayı da göstərilir.

Hesabat Hakob Qəhramanyan adlı Ermənistan rəsmisi tərəfindən 2018-ci ildə Xankəndidə Elektron Kitabxanaya yerləşdirilib. Bu sənəd “Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0” lisenziyası altında məxfilik siyasətinə əməl etməklə “Vikipediya” səhifəsində yerləşdirildi. “Vikipediya”da bu sənəddən istifadə şərtləri və məxfilik siyasəti ilə razılaşdırıldığı halda istifadəsi mümkün olurdu. Sənəddə inzibati yaşayış məntəqələrinin adları rus, erməni və Azərbaycan dillərində verilmişdi. Bu “Vikipediya” səhifəsi sonuncu dəfə 14 dekabr 2022-ci il saat 10:56-da (UTC) redaktə olunaraq, Xankəndidə yaşayan əhalinin sayı on mindən əlli beş minə qədər artırıldı. Xocalı rayonunun ərazisindəki Əsgəran, Ballıca, Xanabad, Xocalı şəhərinin əhalisinin sayı da iki dəfədən çox artırıldı. Hansısa səbəblərdən bu səhifə 22 dekabr 2022-ci ildə silinsə də, biz bu sənədi artıq arxivləşdirə bilmişdik.

Ermənistan statistikasında Qarabağ regionunda Rusiya “sülhməramlı”larının nəzarəti altında olan ərazilərdəki erməni etniklərinin sayı 2015-ci il hesabatında 67 571 nəfər göstərilir. Nəzərə alsaq ki, 2020-ci il ikinci Qarabağ müharibəsi dövrü erməni etnikləri yaşadıqları əraziləri son nəfərinə kimi tərk etmişdilər. Onların bir qismi Ermənistana, digər bir qismi isə İran, Fransa, Rusiya və digər bu kimi ölkələrə köç edib getdilər. 10 noyabr 2020-ci il üçtərəfli müqavilənin imzalanmasından sonra Rusiya “sülhməramlıları” erməniləri Ermənistandan Qarabağa zorakı surətdə köçməyə məcbur etdilər. İlkin məlumata görə, rusların Ermənistandan Azərbaycana köçürdükləri əhalinin sayı 15-20 min civarında olduğu düşünülürdü. Lakin Qarabağın baş terrorçusu Araik Artunyan 2020-ci ildə Qarabağdakı ermənilərin saylarının 30 min olduğunu elan etdi.

Laçın-Xankəndi yolunda başlanan aksiyalardan sonra Ermənistanın baş naziri Paşinyan Qarabağda 120 min etnik erməninin “humanitar fəlakət”lə üzləşdiyi barədə iddiaları kökündən yalandır. O, öz statistikasının məlumatlarını nəzərdən keçirsə, az da olsa, utanc hissi keçirər.