REGİONLAR
Çaylarımızı tullantılardan qoruyaq - REPORTAJ VİDEO

Şəki, 21 iyun, AZƏRTAC
Yaz aylarında yağışlar çaylarda sel sularının artmasına, əksər hallarda daşqınlara səbəb olur. Əsasən yaşayış məntəqələrinin ətrafından axan çayların boyunca tullantıların onun kənarına, bəzən də tən ortasına tökülməsi bir tərəfdən ətraf mühiti çirkləndirir, digər tərəfdən isə daşqınlar zamanı əlavə fəsadlara yol açır. Şəki rayonu ərazisində axan Şin çayı belə dağıdıcı və təhlükəli çaylardan hesab olunur. 1500 metr eni olan bu çay minlərlə hektar əkin sahəsini yararsız vəziyyətə salıb və proses bu gün də davam edir.
AZƏRTAC-ın əməkdaşının mövzu ilə bağlı araşdırmasını təqdim edirik.
...“Əslində, bu çay belə olmalı deyildi axı. İnsanların münasibəti çayı bu günə qoydu. Bura zibillər atılır, yaz qabağı həmişə vaxtlı-vaxtında təmizlənməliydi ki, sel gələndə körpünün altından keçə bilsin”. Bu fikirlər İnçə kənd sakini Nəriman Umudova məxsusddur. Kənd ağsaqqalı ilə Şin çayı üzərindəki körpünün piyada səkisində addımlayırıq. Bu körpü ölkəmizdə ən uzun körpü sayılır, uzunluğu 1200 metrdir.
Nəriman müəllimin bu dəli çayla bağlı xatirələri yetərincədir. Deyir nə yaxşı ki, bu körpü salınıb. 1200 metrlik körpünü indi cəmi bir neçə dəqiqəyə qət edib, əkin sahəsinə gedə bilirlər. O zamansa, bu, mümkün deyildi.
Nəriman müəllim çay yatağı boyunca uzanan sahələri göstərir. Zaman-zaman daşqınlara məzun qalan əkin sahələri indi çaylaqlara çevrilib. Həmsöhbətim çayların yataqlarının təmizlənməməsi nəticəsində onun genişləndiyini, sakinlərin də buraya tullantılar ataraq onu daha pis vəziyyətə gətirdiyini söyləyir. Hətta məlumat lövhəsi olmasına baxmayaraq, bəzi sakinlərin bu qaydalara əməl etmədiyini bildirir. Nəriman müəllim deyir ki, ötən əsrin 60-cı illərində gördüyünüz bu sahələrdə ətraf kənd sakinlərinin fındıq, qoz və üzüm bağları vardı. Daşqınlar nəticəsində 2 min hektardan çox ərazi yararsız vəziyyətə düşüb.
Qeyd edək ki, Şin çayı mənbəyini 2 min metr yüksəklikdən və beş dərədən götürdüyündən sululuq bol, daşqınları isə gözləniləndi.
Bölgənin dağ çayları ilə bağlı mütəmadi monitorinqlər təşkil edən AMEA-nın Şəki Regional Elmi Mərkəzinin əməkdaşları məsələnin diqqətdə saxlanılmasının vacibliyini bildirir. Mərkəzin əməkdaşı Yusif Rəhimovun sözlərinə görə, son 10 ildə respublikanın Şimal-Qərb regionunda dağıdıcı fəsadları ilə yadda qalan bir struktur və 6 turbulen sel hadisəsi baş verib. Ötən illərdə qlobal iqlim dəyişkənliyi ilə əlaqədar quraqlıq yaşanırdısa, bu ilin birinci yarısından etibarən intensiv yağışların yağmasına görə region çaylarında sululuğun artımı müşahidə olunur. Sel baş verdikdə hər dəfə çayların məcraları daş-çınqıl ilə dolur ki, bu da gələcək sel nəticələri zamanı daşqınlarla nəticələnə bilir. Odur ki, çayların gətirmə konuslarında da beton bərkitmə işləri ilə yanaşı , sənaye üsulu ilə dərinləşmə işlərinin aparılması olduqca zəruridir.
Yusif Rəhimov hazırda bölgə çaylarından Dəmiraparan, Daşağıl, Kiş, Şin, Kürmük, Tala çaylarında monitorinqlərin davam etdiyini bildirib.
İyun ayından başlayaraq Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin regional idarəsi yerli müvafiq qurumları da cəlb edərək, bölgənin dağ çayları ərazisində tullantıların təmizlənməsi ilə bağlı ekoloji aksiyalar təşkil edir. Nazirliyin nümayəndəsi Akif Məmmədov deyir ki, Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonları əsasən turizm marşrutu üzərində yerləşdiyindən və dağ çayları da magistrallardan keçdiyindən birmənalı olaraq çayların ətrafı məişət tullantılarından təmizlənir. Hər şənbə günü bir rayonda, çay axarı boyunca təmizlik işləri həyata keçirilir. A.Məmmədov daha sonra həmin ərazilərdə monitorinqlər aparıldığını da söyləyir.
Nazirliyin nümayəndəsinin sözlərinə görə, təmizlik və maarifləndirmə aksiyasına bu dəfə Şəkinin Kiş çayı ərazisində başlayıblar. Həmçinin Qax rayonu ərazisindən axan Kürmük çayda da böyük təmizlik işləri aparılıb.
Müsahibim bölgədən axan bütün dağ çaylarının ətraf ərazilərində təmizlik işlərinin aparılacağını diqqətə çatdırıb.
Qeyd edək ki, Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonları ərazisindən irili-xırdalı 30-a yaxın dağ çayı axır. Bu çayların əksəriyyəti ilin bütün fəsillərində şirin su və minerallarla zəngindir.
Reportajımızdan da göründüyü kimi, çaylara gələn selin fəsadlara yol açmasına təbii amillərlə yanaşı, biz özümüz də səbəb oluruq. Bunun üçün isə çayları məişət və digər tullantılarla zibilləməməli, təbiəti qorumalıyıq.