Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi

REGİONLAR

Qafqaz Albaniyası məbədləri, viran qoyulan Dizaq məlikliyinin inzibati binası – Tuğ kəndinin tarixi tikililəri

Bakı, 27 mart, Ceyhun Rüstəmov, AZƏRTAC

AZƏRTAC Beynəlxalq Memarlar Akademiyası Moskva şöbəsinin professoru, Azərbaycan Memarlar İttifaqı İdarə Heyətinin üzvü, mədəni irsin araşdırılması üzrə ekspert Faiq İsmayılovun Qarabağdakı abidələrimizlə bağlı apardığı araşdırmaları təqdim edir. Bu silsilədən olan növbəti məqalə Xocavənd rayonunun Tuğ kəndinin tarixi tikililəri haqqındadır.

El arasında “qədim qala şəhəri” adlandırılan Tuğ - Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonunun inzibati ərazi vahididir. Kənd Xocavənd rayonunda, rayon mərkəzindən 53 kilometr cənub-qərbdə, Yuxarı Qarabağın cənub-qərbində, dəniz səviyyəsindən 1400-1500 metr yüksəklikdə yerləşir. Kəndin ətrafının uca dağlarla əhatə olunması təbii qala istehkamını xatırladır.

Keçən əsrlərdə bu kənddə 1500 ev, 10 min nəfər əhali olub. Kənd əhalisi əsasən üzümçülük, taxılçılıq, heyvandarlıq, tərəvəzçilik, bağçılıq və baramaçılıqla məşğul idi. Kənddə 135 yaşı olan orta məktəb, mədəniyyət evi, kitabxana, xəstəxana, 1 muzey, alban memarlığına uyğun 4 məbəd, 1 tarixi əhəmiyyətli körpü, at yarışlarının keçirilməsi üçün bir cıdır meydanı, kərpic hazırlayan bir neçə emalatxana, iki bulaq, dəyirman, 60-dan çox tarixi əhəmiyyətli qədim yaşayış evi, ümumilikdə, 100-dən çox tarix və mədəniyyət abidəsi olub. Lakin ermənilər son 28 ildə bu abidələrin demək olar ki, hamısını dağıdaraq yararsız hala salıblar.

Kəndin ətrafında yerləşən çoxsaylı qəbirüstü abidələr, qəbir daşları, məbədlər və qədim qalalar, mağaralar, Qarabağ məlikliyinin inzibati yaşayış binaları, müxtəlif sənaye, məişət binaları və yaşayış evləri Tuğun Azərbaycan üçün böyük tarixi və arxeoloji əhəmiyyətini göstərir.

Tuğ kəndinin məlikyeqanovlar, məlikaslanovlar, cahangirlilər, mehdibəylilər, aslanbəylilər, gülməmədlilər, talıbxanlılar, səlimbəylilər, cəfərlilər, vəliuşağılar və s. adlı tayfa, tirə və nəsilləri var. Azərbaycanda və dünyada məşhur olan Azıx və Tağlar mağaraları Tuğ kəndi yaxınlığındadır.

Qarabağın ən qədim tarixə və mədəniyyətə malik kəndlərindən olan Tuğun adı Azərbaycan tarixinə dair V-VIII əsrlərin mənbələrində xatırlanır. Tarixi baxımdan Tuğ kəndi olduqca zəngin ərazidir. Orada Ki-Tış qalası, Qafqaz Albaniyası dövrü abidələri və kəndin özündə çoxsaylı tarixi əhəmiyyətli memarlıq abidələri var. Bu kəndin adı və tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. “Tuğ” sözünün bir neçə mənası var: bu adı “zirvə” və “bayraq” kimi də mənalandırırlar. Tarixi bilgilərə görə tuğ başında at və ya çöl öküzü quyruğu bağlanan nizədir. Bir bilgiyə görə isə Tuğ qıpçaq kökənli bir soyun adıdır.

Daha bir Tuğ etnotoponimində Tuq (tuk, tok) məşhur qıpçaq tayfalarından birinin adı ilə bağlı olduğu bildirilir. Qafqazda, o cümlədən Gürcüstanda bir çox yaşayış məntəqələrinin adları bu tayfa ilə əlaqədardır. Azərbaycanda üç Tuğ kəndi, Tuğ çayı, Tuğ dağı və Tuğ yurdu əraziləri məlumdur. Şimali Qafqazda da Tuq, Tuk, Tok, Tukdaq, Tukovo və s. kəndlər var. Qərbi Azərbaycanda (Ermənistanda) XIX əsrə aid olan xəritələrdə Tuğlu, Tuqun, Tuqut türk kəndlərinin adları öz əksini tapmışdır.

Qarabağ xanlığı dövründə Dizaq mahalının mərkəzi Tuğ şenliyi idi. 1727-ci ilə bağlı qaynaqda qeyd olunur ki, Tuğ kəndində 73 qeyri-müsəlman yaşayır. Kəndin 10 dəyirmanı var. Əhali dənli bitkilərdən buğda, arpa, darı əkir və çəltik becərirdilər.

Dizaq mahalını məliklər idarə edirdilər. Məlik mahalının mərkəzi Tuğ kəndi idi. Məliklər Tuğ şenliyində əyləşirdilər. Atadan oğula irsi keçən məliklik məhdud səlahiyyətli vəzifə idi. Məliklər öncə bəylərbəyindən, sonra isə Qarabağ xanından asılı idilər.

I Şah Abbas Səfəvinin (1587-1629) hakimiyyəti dönəmində Dizaq mahalının başçısı Məlik Sucum idi. Dizaq mahalını XVIII yüz ildən bəri Məlik Yeqan və onun oğlu idarə etmişdi. Dizaq mahalı, onun mərkəzi Tuğ kəndi Rusiya-İran savaşları dönəmində əsas məkan olmuşdu. Bu kənd varlı olduğundan, həm rus, həm də İran ordusunun düşərgə yerinə çevrilmişdi.

Tuğun müxtəlif dövrlərdə ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında da əhəmiyyətli rolu olub. Belə ki, Azərbaycan Milli İstiqlal Hərəkatı tarixində ictimai-siyasi xadim kimi tanınan, xalqımızın əsrlərboyu yetirdiyi böyük şəxsiyyətlərdən biri Cavad bəy Rza bəy oğlu Məlikyeqanovdur.

1991-ci il oktyabrın 30-dan 31-nə keçən gecə Tuğ kəndi Ermənistan tərəfindən işğal edilərək vəhşicəsinə talan olunub. İşğal altında qalan bu kəndin tarix-mədəniyyət abidələrinin bir qismi ermənilər tərəfindən dağıdılıb, bir qisminin isə formaları dəyişdirilərək erməniləşdirilməyə cəhd edilib. Tuğ məbəd kompleksi də onlardan biridir.

Tuğ məbəd kompleksi

Tuğ kəndinin mərkəzində Qafqaz Albaniyası dövrü memarlığına uyğun, IX-X əsrlərdə inşa edilməsi güman edilən məbəd kompleks mövcud olub. Məbəd kompleksi mühafizə divarları və böyük giriş qapısı, yardımçı binalar və möhtəşəm üçnefli bazilikadan ibarətdir.

Məbədin uzunluğu 21,7, eni 12,9 metrdir. Bina düzbucaqlı zala və şərq tərəfə açılan giriş qapısına, 1,5 metrlik zirzəmiyə malikdir. Binanın tikintisində yerli pud daşlardan və əhəng məhlulundan istifadə edilib. Fasad divarları və tağlarda, o cümlədən giriş qapısının və pəncərələrin ətraflarının tikintisində yonulmuş daşlardan istifadə olunub.

Məbədin daxili və xarici divarlarında dini simvolikaların və zəng qülləsinin olmaması binanın dini xarakterli olmadığını göstərir.

Ermənilər işğal dövründə abidənin ətrafına çoxsaylı qəbir daşları düzərək, abidənin kilsə olduğunu sübut etməyə çalışdılar. Bu azmış kimi abidəni təmir edərək, əzəli görkəmindən də məhrum etdilər.

Vandalizmə uğratdıqları bu abidəni kilsə kimi təbliğ edirlər. Özlərinə saxta tarix yaratmağa çalışan ermənilər, kəndin ərazisinə, daşdan dekorativ xaç nümunələri yonaraq yerləşdiriblər.

İnşa tarixi məlum olmayan məbəd

Tuğun tarixi tikililəri arasında inşa tarixi məlum olmayan məbəd də var. Kəndin şimalında, maili bir yamacda yerləşir. Sadə formada olan bu Qafqaz Albaniyası dövrü abidəsi düzbucaqlı salon dizaynına malikdir.

Ermənilər 28 il kilsə kimi təbliğ etdikləri bu məbəddən, əslində, isti havalarda heyvanların kölgələnməsi üçün istifadə ediblər.

2018-ci ildə ermənilərin daşdan hazırladıqları, xristian dininin atributları hesab edilən 3 ədəd bədii xaç nümunəsi də heyvanların ayaqları altına atılmışdır. Bu isə ermənilərin xristian dinindən dini inancları üçün deyil, siyasi məqsədlər üçün istifadə etdiklərinin bariz sübutudur.

Dizaq məlikliyinin inzibati binası

Dizaq məlikliyinin inzibati binası da Tuğda yerləşir. Məlikliyin binasının XVIII əsrin 20-30-cu illərində inşa edildiyi güman olunur. Bu düzbucaqlı, ikimərtəbəli binanın özünəməxsus memarlıq ansamblı, mühafizə divarları və əsas binanın ətrafında yardımçı tikililər var. Əsas binanın uzunluğu 38, eni isə 13,24 metr olub. Ancaq erməni vandallığına tuş gələn bu kompleksin varlığından əsər-əlamət belə qalmayıb.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalından sonra bina və ətrafındakı yardımçı tikililər ermənilər tərəfindən dağıdılaraq yararsız hala salındı, salamat qalan kiçik bir hissəsi isə orijinal görkəmindən məhrum edildi.

Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, Tuğ kəndində olan 100-dən çox tarix və mədəniyyət abidəsinin yalnız bir neçəsi dövlət qeydiyyatına alınıb.

Xəbəri sosial şəbəkələrdə paylaşın

Bizi sosial şəbəkələrdə izləyin

İrəvanın hiyləgər siyasətini dəstəkləyən riyakarlar regionda yeni münaqişə ocağı yaratmağa cəhd edirlər - ŞƏRH

Rusiyadan göndərilən ağac kömürü yüklənmiş 1 vaqonda yanğın baş verib

İnsanların əhvali-ruhiyyəsinin günlük və həftəlik dəyişkənliyi araşdırılıb - TƏDQİQAT

Türkiyənin hökumət üzvləri Kahramanmaraşda “Azərbaycan” məhəlləsinə baş çəkiblər

Vitamin əlavələri qəbulu bioloji qocalmanı ləngidə bilər - TƏDQİQAT

Azərbaycanlı yazıçının “Abaddon” romanının Qahirədə təqdimatı olub

İtaliyanın göndərdiyi 15 ton humanitar yardım Qəzzaya çatıb

Şimali Makedoniyada hökumətin keçmiş xidmət rəisi korrupsiyada ittiham olunur

Azərbaycan güləşçiləri reytinq turnirində daha iki medal qazanıblar

Somali Nazirlər Şurası Azərbaycanla əməkdaşlıq sazişlərini təsdiqləyib

Prezident Ərdoğan: Qardaşım İlham Əliyevə öz adımdan və bütün türk xalqı adından xüsusi minnətdarlığımı bildirirəm

Astanada "Daşa yazılmış tarix" kitabının təqdimatı keçirilib

Angela Merkel siyasi partiyalara mübahisə əvəzinə müzakirə aparmaq barədə çağırış edib

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 6 fevral 2025-ci il tarixli 36 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 4 fevral 2025-ci il tarixli 27 saylı müraciətə baxılması barədə
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 5 fevral 2025-ci il tarixli 34 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki  Komissiyasına daxil olmuş 5 fevral 2025-ci il tarixli 33 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

BMT nümayəndəsi: Bakıda razılaşdırılmış iqlim maliyyələşdirilməsi üzrə yeni qlobal hədəf irəli doğru vacib addımdır

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 5 fevral 2025-ci il tarixli 30 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 4 fevral 2025-ci il tarixli 29 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 6 fevral 2025-ci il tarixli 37 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 4 fevral 2025-ci il tarixli 28 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 5 fevral 2025-ci il tarixli 31 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 5 fevral 2025-ci il tarixli 35 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

2025-ci il yanvarın 29-da keçirilmiş bələdiyyə seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyasına daxil olmuş 4 fevral 2025-ci il tarixli 26 saylı müraciətə baxılmasına dair
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

Saymon Stil: Ən geci sentyabra qədər Milli İqlim planları BMT İDÇK katibliyinə təqdim edilməlidir

Mərkəzi Seçki Komissiyasının 2025-ci il 1 fevral və 3 fevral tarixli iclas protokollarının təsdiq edilməsi barədə
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının QƏRARI

Saymon Stil: Bakı – Belen yol xəritəsinin icrası bütün ölkələrə potensiallarını tam aşkar etməyə şərait yaradacaq

Rusiya, Azərbaycan və İran “Şimal-Cənub” Dəhlizinin inkişafında maraqlıdır

Şəkidə baş verən qəzada 27 yaşlı qadın xəsarət alıb

Azərbaycan xalqına qarşı çoxsaylı cinayətlərin törədilməsində təqsirləndirilən erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam etdirilir VİDEO

Azərbaycan İdman Akademiyasında Koventri Universitetinə qəbul olunan tələbələrlə görüş keçirilib

Azərbaycan Kuboku: "Qarabağ" çətin qələbə qazanıb

“Azərbaycan mədəni düşüncəsində yeniləşmənin baniləri” mövzusunda respublika konfransı təşkil ediləcək

AMEA Beynəlxalq Elmi Şuranın Baş Assambleyasının iclasında təmsil olunub

Türkiyə və Rusiyanın XİN başçıları bölgədəki son vəziyyəti müzakirə ediblər

Güləş üzrə muxtar respublika birinciliyi keçirilib

Azərbaycan badmintonçusu: İstənilən rəqiblə mübarizə apara biləcək gücdəyik

EPF: Ermənistanın ekoloji zəhər saçan müəssisələri barədə rəqəmsal xəritə hazırlanır

Türkiyə Kuboku: "Qalatasaray" qrup mərhələsində ilk qələbəsini qazanıb - YENİLƏNİB

Çempionlar Liqasının təsnifat oyunlarında əlavə vaxt ləğv oluna bilər

Moskva əyalətində yüngülmotorlu təyyarə qəzaya uğrayıb

Azərbaycanlı professor Moskva İslam İnstitutunun tələbə və müəllim heyətinə məruzə oxuyub

AQTİ ilə ADA Universiteti əməkdaşlıq edəcək

ADA Universitetinin tələbələri üçün “Media sahəsi üzrə qanunvericiliyin ümumi aspektləri” mövzusunda mühazirə deyilib

Millinin baş məşqçisi: Bakıdakı Avropa çempionatı gənc badmintonçularımıza böyük təcrübə qazandıracaq

Britaniya Xarici İşlər Nazirliyi rus diplomatın akkreditasiyasını ləğv edib

Rusiya XİN Bakıdakı “Rus Evi”nin fəaliyyətinə xitam verilməsi ilə bağlı rəsmi Moskvanın nota aldığını təsdiqləyib

AMEA-da professor Fərid Ələkbərlinin yaradıcılığına həsr olunmuş elmi sessiya və kitab təqdimatı

Mərkəzi Seçki Komissiyasının iclası keçirilib VİDEO

Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyanın iclası keçirilib

Parlament sədri: “Avropa Demokratiyaya Yardım Fondu” Gürcüstanda hansı sahəni maliyyələşdirdiyini dərhal açıqlamalıdır

Azərbaycan badminton millisinin Bakıda keçiriləcək Avropa çempionatı üçün heyəti bəlli olub

Azərbaycan Kuboku: “Zirə” ilk oyunda “Araz-Naxçıvan”a uduzub

İngiltərə Bankı faiz dərəcəsini azaldıb

Eldorado Latın Amerikasında ən böyük sıxlığa malik hava limanı oldu

® “Azercell” Şəkinin qadın sahibkarlarını dəstəkləyir

Azərbaycanda orta aylıq əməkhaqqı 8 faiz artıb

Qəbələdə vətəndaşlar qanunsuz saxladıqları odlu silahları polisə təhvil veriblər

BDU-nun nümayəndə heyəti BMT-nin COPUOS Elm və Texnika Altkomitəsinin sessiyasında təmsil olunub

Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargahı “Primorsk-Axtarsk” aerodromuna zərbə endirilməsini təsdiqləyib

Müşahidələr dövründə qeydə alınan ən isti yanvar ayı iqlimşünasları narahat edib

Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun mədəni irsi və tarixi-mədəni abidələri ilə bağlı fotolayihə həyata keçirilir

Nazirlik: Yeni artımlar üçün əlavə 1,4 milyard manat vəsait nəzərdə tutulub

XİN: Azərbaycanda “Rus Evi”nin fəaliyyətinə xitam verilməsi barədə Rusiya tərəfinə nota göndərilib

Dayanıqlı inkişafda keyfiyyətli təhsil amili - seminar

Türkiyə Prezidenti 2023-cü il zəlzələlərinin ikinci ildönümü ilə bağlı paylaşım edib

Pakistanda terror aktı nəticəsində üç polis ölüb, beşi yaralanıb

Türkiyədə yaşanan “Əsrin fəlakəti”nin günahsız qurbanlarının xatirəsinə

Qərbi Azərbaycandan olan həndbol hakimi: İnanıram ki, tezliklə yurd həsrətinə son qoyulacaq

Gənc istedad Zərrin Şükürün solo konserti və kitabının təqdimatı keçirilib

Mərkəzi Hərbi Poliklinikada simpozium: tibbi elmi araşdırmalar təqdim edilib

Azərbaycan-Türkiyə Turizm üzrə Birgə İşçi Qrupunun 4-cü iclası keçirilib

İlmə-ilmə yaşayan tarix: Qarabağ xalçaları - REPORTAJ VİDEO

Nazir: 2025-2026-cı tədris ili üçün Qarabağ Universitetində təxminən 1500 tələbənin təhsilə başlaması hədəflənir

ADAU ilə “Alkan Consulting Group” MMC arasında əməkdaşlıq memorandumu imzalanıb

İcmaəsaslı Təlim Qrupları layihəsi çərçivəsində ölkə üzrə 886 mərkəz fəaliyyət göstərir

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan Respublikasının İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun fəaliyyətinin təmin edilməsi haqqında” 2017-ci il 29 noyabr tarixli 1691 nömrəli və “Azərbaycan Respublikası İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə əlavə tədbirlər haqqında” 2018-ci il 1 may tarixli 29 nömrəli fərmanlarında dəyişiklik edilməsi barədə
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı

Qırğızıstan və Çin arasında 700 milyon dollar dəyərində 19 müqavilə imzalanıb

“Əmək pensiyaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə
Azərbaycan Respublikasının Qanunu

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Hökumə Əliyevanın məzarı ziyarət edilib

S.R.Babayevin Azərbaycan Respublikasının maliyyə naziri təyin edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

S.R.Babayevin Azərbaycan Respublikasının əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri vəzifəsindən azad edilməsi haqqında
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Məktəblərdə yeni metodik xidmət strukturu müəyyən edilib

Məşhur futbolçu karyerasını başa vurub

Konstitusiya Məhkəməsi Palatasının növbəti iclası keçirilib

Naxçıvanda açıq kitabxana yaradılacaq

Nazir: Metodik xidməti olan məktəblərin sayının 96-ya çatdırılması planlaşdırılır

Emin Əmrullayev: Azərbaycanda ümumi təhsil müəssisələrinin rasionallaşdırılması həyata keçirilir

Numan Kurtulmuş: Trampın Qəzza sektoru üzrə planı real olmayan arzudur

Azərbaycanın təhsil müəssisələrində “Məktəblinin dostu” layihəsi genişlənir

İxtisaslaşdırılmış müalicə müəssisəsində fövqəladə hallar zamanı davranış qaydaları ilə bağlı təlim keçirilib

Nazir: Məktəb direktorluğuna namizədlərin fənn bilikləri yoxlanacaq VİDEO

Faktiki hava: bəzi rayonlarda yağıntılı hava şəraiti müşahidə olunur

"Qalatasaray" yeni transferini İstanbula gizli gətirib

Özbəkistan Mədəniyyət İnstitutunun səhnəsində Azərbaycan klassiklərinin əsərləri təqdim olunacaq

Bakı məktəblərində “Rəqəmsal məktəb” platforması istifadəyə verilir

Sorğu: Ukraynanın Aİ və NATO-ya üzvlüyünə dəstək sabit şəkildə yüksəkdir

AQTA: “İlğım” əmtəə nişanlı saxta “Himalay duzu” satışdan geri çağırılıb

Bu il sertifikatlaşdırılma prosesinə cəlb ediləcək yeni fənlərin adları açıqlanıb RƏSMİ VİDEO